ਇਬਨ ਸੀਨਾ

ਮੁੱਢਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ

ਇਬਨ ਸਿਨਾ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਲਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾ ਸਰੋਤ ਸਿਰਫ ਉਸਦੀ ਆਤਮਕਥਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਸਰੋਤ ਦੀ ਗੈਰ-ਮੌਜੂਦਗੀ ਕਰਕੇ ਇਹ ਨਿਰਨਾ ਕਰਨਾ ਅਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਵੈਜੀਵਨੀ ਦਾ ਕਿੰਨਾ ਕੁਝ ਸਹੀ ਹੈ,ਅਤੇ ਕਿੰਨਾ ਕੁਝ ਗਲਤ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਸਿਧਾਂਤ (ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਅਧਿਆਪਕ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਹੀ ਗਿਆਨ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਵੇ ਅਤੇ ਅਰਸਤੂਵਾਦੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਸਮਝ ਲਵੇ) ਨੂੰ ਪਰਚਾਰਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨੀ ਨੂੰ ਵਰਤਿਆ ਹੋਵੇ। ਪਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਸਬੂਤ ਦੀ ਗੈਰ-ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਇਬਨ ਸਿਨਾ ਦੇ ਦਾਹਵਿਆਂ ਨੂੰ ਮੰਨ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਵੀ ਨਹੀਂ।^[7]

ਇਬਨ ਸਿਨਾ ਦਾ ਜਨਮ 980 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਫਾਰਸ ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਅਫ਼ਨਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸਦਾ ਬਾਪ ਬਲਖ਼ (ਹੁਣ ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ) ਤੋਂ ਆਇਆ ਸੀ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਮਾਂ-ਪਿਉ ਬੁਖ਼ਾਰਾ (ਹੁਣ ਉਜ਼ਬੇਕਿਸਤਾਨ) ਚਲੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਦੇ ਬਾਪ ਨੂੰ ਸੁਲਤਾਨ ਨੂਹ ਬਿਨ ਮਨਸੂਰ ਦੀ ਜਾਗੀਰ ਦੀ ਗਵਰਨਰੀ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ। ਬੁਖ਼ਾਰਾ ਵਿੱਚ ਦਸ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਕੁਰਆਨ ਖ਼ਤਨ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਫ਼ਿਕਹ, ਅਦਬ, ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਅਤੇ ਡਾਕਟਰੀ ਵਿਦਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਜੁੱਟ ਗਿਆ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਠਾਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਸੁਲਤਾਨ ਨੂਹ ਬਿਨ ਮੰਸੂਰ ਦੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਮਰਜ਼ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ਸਾਰੇ ਵੈਦ ਹਕੀਮ ਹਥ ਖੜੇ ਕਰ ਚੁਕੇ ਸਨ। ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਕੇ ਇਨਾਮ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸੁਲਤਾਨ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਖੋਲ ਕੇ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਵੀਹ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਉਹ ਬੁਖ਼ਾਰਾ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਖ਼ਵਾਰਿਜ਼ਮ ਚਲੇ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਕੋਈ ਦਸ ਸਾਲ (392 - 402 ਹਿਜਰੀ) ਰਿਹਾ। ਖ਼ਵਾਰਿਜ਼ਮ ਤੋਂ ਜਰਜਾਨ ਫਿਰ ਅਲਰੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਹਮਜ਼ਾਨ ਮੁੰਤਕਿਲ ਹੋਇਆ ਜਿੱਥੇ ਨੌਂ ਸਾਲ ਰਹਿਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਸਫਿਹਾਨ ਵਿੱਚ ਇਲਿਆ-ਏ-ਅਲਦ ਵਿਲੇ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਜਿੰਦਗੀ ਸਫ਼ਰ ਕਰਦੇ ਗੁਜ਼ਾਰੀ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹਮਜ਼ਾਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਬਾਨ 427 ਹਿਜਰੀ (1037 ਈਸਵੀ) ਨੂੰ ਹੋਈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦੇ ਆਖ਼ਿਰੀ ਪੜਾ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕੂਲੰਜ ਦੀ ਮਰਜ਼ ਦੀ ਲਪੇਟ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਅੰਤ ਕ਼ਰੀਬ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ ਲਗਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਗ਼ੁਸਲ ਕਰਕੇ ਤੌਬਾ ਕੀਤੀ, ਆਪਣਾ ਮਾਲ ਗਰੀਬਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਗੁਲਾਮਾਂ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।