ਸਾੜ-ਸੋਜ਼
ਸਾੜ-ਸੋਜ਼ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਜਾਂ ਅਨੇਕ ਅੰਗਾਂ ਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਜਖਮ ਹੈ ਜੋ ਗਰਮੀ, ਠੰਡ, ਬਿਜਲੀ, ਰਸਾਇਣ, ਰਗੜ, ਰੇਡੀਏਸ਼ਨ ਆਦਿ ਨਾਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।[3] ਬਹੁਤ ਠੰਡੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਨਾਲ ਵੀ ਸਰੀਰ ਸੜ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਸੀਤ-ਸਾੜ (ਕੋਲਡ ਬਰਨ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਸਾੜ ਗਰਮ ਤਰਲ, ਠੋਸ ਪਦਾਰਥਾਂ, ਜਾਂ ਅੱਗ ਦੇ ਸੇਕ ਨਾਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। [7] ਹਾਲਾਂਕਿ ਦਰਾਂ ਮਰਦਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਸਮਾਨ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਮੂਲ ਕਰਨ ਅਕਸਰ ਵੱਖ ਵੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਵਿਚ, ਖਤਰਨਾਕ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਚੁਲ੍ਹਿਆਂ ਜਾਂ ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕੁੱਕ ਸਟੋਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੈ। ਮਰਦਾਂ ਵਿਚ, ਜੋਖਮ ਕੰਮ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਰਾਬ ਅਤੇ ਸਿਗਰਟ ਸ਼ਰਾਬ ਅਤੇ ਤੰਬਾਕੂਨੋਸ਼ੀ ਹੋਰ ਜੋਖਮ ਦੇ ਕਾਰਕ ਹਨ ਸਵੈ ਨੁਕਸਾਨ ਜਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਬਰਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
| ਸਾੜ-ਸੋਜ਼ | |
|---|---|
 | |
| ਹਥ ਤੇ ਦੂਜੀ-ਡਿਗਰੀ ਦਾ ਸਾੜ | |
| ਵਿਸ਼ਸਤਾ | critical care medicine |
| ਲੱਛਣ | ਸਤਹੀ: ਛਾਲੇ ਨਹੀਂ ਬਣਦੇ ਪਰ ਲਾਲ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।[1] ਅੰਸ਼ਕ-ਮੋਟਾਈ: ਛਾਲੇ ਅਤੇ ਜਲਣ[1] ਪੂਰੀ ਮੋਟਾਈ ਦੇ ਸਾੜ: ਅਕੜਾ ਪਰ ਕੋਈ ਦਰਦ ਨਹੀਂ[1] |
| ਗੁਝਲਤਾ | ਜਖ਼ਮ[2] |
| ਸਮਾਂ | ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਤੀਕਰ[1] |
| ਕਿਸਮ | ਸਤਹੀ, ਅੰਸ਼ਕ-ਮੋਟਾਈ, ਪੂਰੀ ਮੋਟਾਈ[1] |
| ਕਾਰਨ | ਗਰਮੀ, ਠੰਡ, ਬਿਜਲੀ, ਰਸਾਇਣ, ਰਗੜ, ਰੇਡੀਏਸ਼ਨ[3] |
| ਜ਼ੋਖਮ ਕਾਰਕ | Open cooking fires, unsafe cook stoves, smoking, alcoholism, dangerous work environment[4] |
| ਇਲਾਜ | ਗੰਭੀਰਤਾ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।[1] |
| ਦਵਾਈ | Pain medication, intravenous fluids, tetanus toxoid[1] |
| ਅਵਿਰਤੀ | 67 million (2015)[5] |
| ਮੌਤਾਂ | 176,000 (2015)[6] |
ਸਿਰਫ ਸਤਹੀ ਚਮੜੀ ਦੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਾੜਿਆਂ ਨੂੰ ਸਤਹੀ ਜਾਂ ਪਹਿਲੀ-ਡਿਗਰੀ ਦੇ ਸਾੜੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਛਾਲੇ ਨਹੀਂ ਬਣਦੇ ਪਰ ਲਾਲ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।[8] ਜਦੋਂ ਸੱਟ ਤਵਚਾ ਦੀ ਕੁਝ ਹੇਠਲੀ ਪਰਤ ਵਿੱਚ ਫੈਲਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਇੱਕ ਅੰਸ਼ਕ-ਮੋਟਾਈ ਦਾ ਜਾਂ ਦੂਜੀ-ਡਿਗਰੀ ਦਾ ਸਾੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਛਾਲੇ ਅਕਸਰ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਅਕਸਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦਰਦਨਾਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਲਈ ਅੱਠ ਹਫਤਿਆਂ ਤੱਕ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਰਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪੂਰੀ ਮੋਟਾਈ ਦੇ ਜਾਂ ਤੀਜੀ-ਡਿਗਰੀ ਦੇ ਸਾੜ ਵਿਚ, ਸੱਟ ਚਮੜੀ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਤਕ ਫੈਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਕਸਰ ਕੋਈ ਦਰਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਲਣ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ਆਕੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇੱਕ ਚੌਥੇ ਡਿਗਰੀ ਵਾਲੇ ਸਾੜ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੇ ਟਿਸ਼ੂਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ, ਨਸਾਂ ਜਾਂ ਹੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਸੱਟ ਲੱਗਦੀ ਹੈ।[1] ਸਾੜ ਦਾ ਰੰਗ ਅਕਸਰ ਕਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਸੜ ਗਏ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਹਾਨੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।[9]
ਰੋਕਥਾਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ
ਸਾੜ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਰੋਕੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।[4] Treatment depends on the severity of the burn.[1] ਸਤਹੀ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਸਧਾਰਨ ਦਰਦ ਦੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਨਾਲੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਹੋਰ ਤਿੱਖੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਨਾਲ ਸੰਭਾਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ], ਜਦੋਂ ਕਿ ਵੱਡੇ ਸਾੜ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਰਨ ਸੈਂਟਰ ਦੇ ਲੰਬੇ ਇਲਾਜ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।[1] Cooling with tap water may help pain and decrease damage; however, prolonged cooling may result in low body temperature.[1][8] ਅੰਸ਼ਕ-ਮੋਟਾਈ ਦੇ ਸਾੜ ਲਈ ਸਾਬਣ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਸਫਾਈ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਨੂੰ ਪੱਟੀਆਂ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।[1] ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਕਿ ਛਾਲਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਿਵੇਂ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਛੋਟੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਛੇੜੋ ਅਤੇ ਜੇ ਉਹ ਵੱਡੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਕਢ ਦੇਵੋ।[1] ਪੂਰੀ ਮੋਟਾਈ ਸਾੜ ਲਈ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਰਜੀਕਲ ਇਲਾਜ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚਮੜੀ ਗ੍ਰਾਫਟਿੰਗ,[1] ਬਹੁਤ ਵਿਆਪਕ ਸਾੜਿਆਂ ਲਈ ਅਕਸਰ ਇਨਟ੍ਰਵੈਨਸ ਤਰਲ ਦੀ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।[8] ਬਰਨ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਉਲਝਣਾਂ ਵਿੱਚ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।[2]