ਸਿਟਰਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ

ਸਿਟਰਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ: Citric acid) ਇੱਕ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਾਰਬਨਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ਹੈ। ਨੀਂਬੂ, ਸੰਤਰੇ ਅਤੇ ਅਨੇਕ ਖੱਟੇ ਫਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਟਰਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲਵਣ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੈਵਿਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬੜੀ ਘੱਟ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨੀਂਬੂ ਦੇ ਰਸ ਤੋਂ ਇਹ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨੀਂਬੂ ਦੇ ਰਸ ਵਿੱਚ 6 ਤੋਂ 7 ਫ਼ੀਸਦੀ ਤੱਕ ਸਿਟਰਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਨੀਂਬੂ ਦੇ ਰਸ ਨੂੰ ਚੂਨੇਦੇ ਦੁੱਧ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਉਣ ਨਾਲ ਨਾਮ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਸਿਟਰੇਟ ਦਾ ਅਵਕਸ਼ੇਪ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਵਕਸ਼ੇਪ ਨੂੰ ਹਲਕੇ ਸਲਫਿਊਰਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾਉਣਾ ਨਾਲ ਸਿਟਰਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ਮੁਕਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਘੋਲ ਦੇ ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਨਾਲ ਤੇਜ਼ਾਬ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸਟਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸੂਖਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਰਕਰਾ ਦੇ ਕਿੰਵਨ ਨਾਲ ਵੀ ਸਿਟਰਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਰਸਾਇਣ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਵਿੱਚ ਸਿਟਰਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ਦਾ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵੀ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਸਿਟਰਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ
ਆਈਯੂਪੈਕ ਨਾਂ 2-hydroxypropane-1,2,3-tricarboxylic acid
Other names citric acid
Identifiers
CAS number	77-92-9 Y
PubChem	22230 (monohydrate) 311, 22230 (monohydrate)
ChemSpider	305 Y
UNII	XF417D3PSL Y
EC ਸੰਖਿਆ	201-069-1
DrugBank	DB04272
KEGG	D00037 Y
ChEBI	CHEBI:30769 Y
ChEMBL	CHEMBL1261 Y
IUPHAR ligand	2478
RTECS ਸੰਖਿਆ	GE7350000
Jmol-3D images	Image 1
SMILES OC(=O)CC(O)(C(=O)O)CC(=O)O
InChI InChI=1S/C6H8O7/c7-3(8)1-6(13,5(11)12)2-4(9)10/h13H,1-2H2,(H,7,8)(H,9,10)(H,11,12) Y Key: KRKNYBCHXYNGOX-UHFFFAOYSA-N Y InChI=1/C6H8O7/c7-3(8)1-6(13,5(11)12)2-4(9)10/h13H,1-2H2,(H,7,8)(H,9,10)(H,11,12) Key: KRKNYBCHXYNGOX-UHFFFAOYAM
Properties
ਅਣਵੀ ਫ਼ਾਰਮੂਲਾ	C6H8O7
ਮੋਲਰ ਭਾਰ	192.12 g mol−1
ਦਿੱਖ	crystalline white solid
ਗੰਧ	odorless
ਘਣਤਾ	1.665 g/cm3 (anhydrous) 1.542 g/cm3 (18 °C, monohydrate)
ਪਿਘਲਨ ਅੰਕ	156 °C, 429 K, 313 °F
ਉਬਾਲ ਦਰਜਾ	310 °C, 583 K, 590 °F
ਘੁਲਨਸ਼ੀਲਤਾ in water	117.43 g/100 mL (10 °C) 147.76 g/100 mL (20 °C) 180.89 g/100 mL (30 °C) 220.19 g/100 mL (40 °C) 382.48 g/100 mL (80 °C) 547.79 g/100 mL (100 °C)[1]
ਘੁਲਨਸ਼ੀਲਤਾ	soluble in alcohol, ether, ethyl acetate, DMSO insoluble in C6H6, CHCl3, CS2, toluene
ਘੁਲਨਸ਼ੀਲਤਾ in ethanol	62 g/100 g (25 °C)
ਘੁਲਨਸ਼ੀਲਤਾ in amyl acetate	4.41 g/100 g (25 °C)
ਘੁਲਨਸ਼ੀਲਤਾ in diethyl ether	1.05 g/100 g (25 °C)
ਘੁਲਨਸ਼ੀਲਤਾ in 1,4-Dioxane	35.9 g/100 g (25 °C)
log P	-1.64
ਤੇਜ਼ਾਬਪਣ (pKa)	pKa1 = 3.13[2] pKa2 = 4.76[2] pKa3 = 6.39,[3] 6.40[4]
ਅਪਵਰਤਿਤ ਸੂਚਕ (nD)	1.493 - 1.509 (20 °C)[1] 1.46 (150 °C)
ਲੇਸ	6.5 cP (50% aq. sol.)[1]
Structure
Crystal structure	Monoclinic
Thermochemistry
Std enthalpy of formation ΔfHo298	-1548.8 kJ/mol[1]
ਬਲ਼ਨ ਦੀ ਮਿਆਰੀ ਊਰਜਾ ΔcHo298	-1960.6 kJ/mol[5] -1972.34 kJ/mol (monohydrate)[1]
Standard molar entropy So298	252.1 J/mol·K[5]
Specific heat capacity, C	226.51 J/mol·K (26.85 °C)[5]
Hazards
GHS pictograms	ਫਰਮਾ:GHS07[2]
GHS signal word	Warning
GHS hazard statements	ਫਰਮਾ:H-phrases[2]
GHS precautionary statements	ਫਰਮਾ:P-phrases[2]
EU ਵਰਗੀਕਰਨ	ਫਰਮਾ:Hazchem Xi ਫਰਮਾ:Hazchem C
ਆਰ-ਵਾਕਾਂਸ਼	ਫਰਮਾ:R34, ਫਰਮਾ:R36/37/38, ਫਰਮਾ:R41
ਐੱਸ-ਵਾਕਾਂਸ਼	ਫਰਮਾ:S24/25, ਫਰਮਾ:S26, ਫਰਮਾ:S36/37/39, S45
ਮੁੱਖ ਜੇਖੋਂ	skin and eye irritant
NFPA 704	1 2 0
ਸਫੋਟਕ ਹੱਦਾਂ	8%[2]
LD੫੦	3000 mg/kg (rats, oral)
N (verify) (what is: Y/N?) Except where noted otherwise, data are given for materials in their standard state (at 25 °C (77 °F), 100 kPa)
Infobox references

ਇਹ ਵਾਕਈ:2-ਹਾਇਡਰੋਕਸੀ-ਪ੍ਰੋਪੇਨ 1:2:3 ਟਰਾਇਕਾਰਬੋਸਿਲਿਕ ਤੇਜ਼ਾਬ ਹੈ।