Świątynia Prozerpiny

Jedynym epigraficznym dowodem na istnienie świątyni jest inskrypcja Chrestiona, odkryta w ruinach w roku 1613. Mówi ona, że świątynia była już stara i za panowania cesarza Oktawiana Augusta w I wieku p.n.e. lub n.e.^[2] została odnowiona przez Chrestiona, prokuratora wysp maltańskich^[3]. Inskrypcja ta jest najwcześniejszym znanym łacińskim tekstem znalezionym na Malcie^[4]. Głosi on:

Świątynia wybudowana została z marmuru, miała kolumny w stylu korynckim^[6].

Ostatecznie na miejscu świątyni zbudowana została kaplica dedykowana św. Mikołajowi. W roku 1613, podczas kopania dołu na fundamenty statuy świętego obok kaplicy, znaleziono wiele dużych bloków marmuru ze świątyni, a także filarów, gzymsów, kapiteli oraz rzeźbionych płyt, w tym inskrypcję Chrestiona. Wymieniona kaplica już nie istnieje, jedyną jej pozostałością jest statua św. Mikołaja, stojąca na miejscu świątyni^[6][7].

Odnalezienie świątyni zostało zanotowane przez Giovanniego Abelę w jego książce z roku 1647 Della Descrizione di Malta Isola nel Mare Siciliano con le sue Antichità, ed Altre Notizie^[8][9].

Niektóre z marmurów użytych na fasadach Auberge d'Italie (1680.) oraz Castellanii (1757–60) w Valletcie zabrane zostały z ruin świątyni Prozerpiny.

W następnych stuleciach większość pozostałości świątyni użytych zostało przy budowie nowych budynków. W latach 80. XVII wieku marmurowe bloki wykorzystano do wykonania z nich ozdobnej tarczy herbowej Gregorio Carafy ponad głównym wejściem do Auberge d'Italie w Valletcie^[10][11]. Fasada Castellanii, zbudowanej w późnych latach 50. XVIII wieku, również zawiera marmury zabrane z ruin świątyni Prozerpiny^[6].

Świątynia była w XIX wieku bardzo często odwiedzanym miejscem przez prawie wszystkich archeologów na wyspach^[12]. W swojej A hand book, or guide, for strangers visiting Malta z roku 1839, Thomas MacGill wspomina, że "żadne ślady [świątyni] nie pozostały ponad ziemią", lecz kilka jej fragmentów można znaleźć w National Library of Malta w Valletcie^[13].

Archeolog Antonio Annetto Caruana oglądał w roku 1882 miejsce, gdzie stała świątynia, i nie znalazł żadnych jej śladów poza kilkoma otworami, wykutymi w skalnym podłożu. Zanotował, że pewna ilość głowic kolumn, filarów i gzymsów została złożona na placu przed katedrą w Mdinie, a inne pozostałości można znaleźć w prywatnej kolekcji Sant Fourniera^[6].

Dziś zachowanych jest jedynie kilka fragmentów ze świątyni. Jest to karbowany marmurowy słup kolumny oraz część gzymsu^[14]. Z oryginalnej inskrypcji Chrestiona przetrwało jedynie kilka potłuczonych fragmentów^[15].

• Świątynia Apollina w Melite

• Anthony Bonanno, Pietro Militello: Malta in the Hybleans, the Hybleans in Malta. Palermo: Officina di Studi Medievali, 2008. ISBN 978-88-88615-75-2. (ang.).
• Jacob Bryant: Observations and inquiries relating to various parts of ancient history. University of Cambridge, 1767. (ang.).
• David Cardona. The known unknown: identification, provenancing, and relocation of pieces of decorative architecture from Roman public buildings and other private structures in Malta. „Malta Archeological Review”, s. 43, 2008. Midsea Books. ISSN 2224-8722. [zarchiwizowane z adresu 2017-06-14]. (ang.). 
• Antonio Annetto Caruana: Report on the Phoenician and Roman antiquities in the group of the islands of Malta. Malta: Government Printing Office, 1882. (ang.).
• Thomas MacGill: A hand book, or guide, for strangers visiting Malta. Malta: Luigi Tonna, 1839. (ang.).
• Claudia Sagona: The Archaeology of Malta. Cambridge University Press, 2015. ISBN 978-1-107-00669-0. (ang.).