Bukszpanowate
Bukszpanowate (Buxaceae Dumort.) – rodzina roślin z monotypowego rzędu bukszpanowców (Buxales). Obejmuje 6 rodzajów z ok. 120 gatunkami, które występują w dużym rozproszeniu na różnych kontynentach, z wyjątkiem Australii i Antarktydy[2]. Centra zróżnicowania to wschodnia Azja (plemię Sarcococceae) i Ameryka Środkowa (rośnie tam 50 gatunków z rodzaju bukszpan, z czego 30 to endemity Kuby)[4]. Rozpowszechnione w uprawie jako rośliny ozdobne są niektóre gatunki, zwłaszcza z rodzajów runianka i bukszpan[4], przy czym te pierwsze najczęściej jako rośliny okrywowe, a drugie na żywopłot i topiary. Rośliny z rodzaju sarkokokka bywają uprawiane dla pachnących kwiatów kwitnących w okresie zimowym[5]. Twarde drewno niektórych gatunków bukszpanu (zwłaszcza zwyczajnego i Buxus macowanii), dobrze nadaje się do toczenia i polerowania. Wykorzystywane jest od dawna do wyrobu mebli i przedmiotów ozdobnych[4].
Bukszpan zwyczajny | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | bukszpanowate |
Nazwa systematyczna | |
Buxaceae Dumort. Comment. Bot.: 54. Nov-Dec 1822, nom. cons.[3] | |
Typ nomenklatoryczny | |
Morfologia
- Pokrój
- Zimozielone krzewy i niewielkie drzewa, rzadziej byliny o drewniejącej nasadzie łodyg[6]. Pędy zwykle nagie, jeśli owłosione to włoski proste[5].
- Liście
- Skrętoległe (Didymeles i plemię Sarcococceae) lub naprzeciwległe (Buxus)[4]. Pojedyncze, zwykle skórzaste, całobrzegie, ząbkowane tylko u runianek Pachysandra[4]. Pozbawione przylistków. Użyłkowanie liścia pierzaste, choć czasem z nasady blaszki wychodzą trzy główne żyłki, a nie jedna[5].
- Kwiaty
- Drobne, promieniste, rozdzielnopłciowe (rośliny jednopienne, tylko u niektórych Styloceras dwupienne). Kwiaty wyrastają zwykle w kątach liści, rzadziej szczytowo, w pęczkach, kłosach i gronach[4]. W kwiatach męskich okwiat w postaci czterech listków zrośniętych u nasady (brak ich u Haptanthus[5]). Pręciki występują w liczbie od 4 (najczęściej), przez 6–8, do 45 Styloceras[4], tylko u Haptanthus są dwa, przy tym zrośnięte[5]. W kwiatach żeńskich listków okwiatu jest 5–6 (Buxus) lub więcej – do 20 (plemię Sarcococceae)[4], albo brak wcale (Haptanthus)[5]. Zalążnia górna z dwóch owocolistków (plemię Sarcococceae) lub trzech (Buxus). Owocolistki ponad zalążnią są rozchylone[4] i wyciągnięte w szyjki słupka[5].
- Owoce
- Torebki i pestkowce (plemię Sarcococceae)[4], zwykle z zachowaną i okazałą szyjką słupka[5].
Systematyka
Pozycja systematyczna rodziny przez długi czas pozostawała niejasna. Wyróżnia się bowiem zestawem cech zarówno opisywanych jako pierwotne (niezakończone zrastanie owocolistków ponad zalążnią) oraz cechy typowe dla roślin z podklas ukęślowych (Dilleniidae) i różowych (Rosidae) – trójkomorowa zalążnia, budowa anatomiczna łodygi. W efekcie grupa ta w randze rzędu włączana była do oczarowych (Hamamelidae)[6] lub w randze rodziny trafiała do wilczomleczowców (Euphorbiales) (system Cronquista z 1981)[4]. Późniejsze analizy, w tym molekularne wskazały odrębną pozycję tej rodziny blisko kladu bazalnego dwuliściennych właściwych[4]. W systemach APG I z 1998 i APG II z 2003 rodzina Buxaceae przedstawiana była jako siostrzana rodzinie Didymelaceae w obrębie rzędu Buxales. W systemie APG III z 2009 i APG IV rodzaj Didymeles z monotypowej rodziny Didymelaceae włączony został do Buxaceae[7], podobnie do Buxaceae włączono także rodzinę Haptanthaceae z jednym gatunkiem Haptanthus hazlettii w systemie APG IV. W efekcie od 2016 Buxaceae są jedyną rodziną w rzędzie Buxales[8].
- Pozycja systematyczna rodziny i rzędu według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
← |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Podział rodziny według APweb
- rodzaj: Didymeles Leandri
- plemię Sarcococceae
- rodzaj: Pachysandra Michx. – runianka
- rodzaj: Sarcococca Lindl. – sarkokokka
- rodzaj: Styloceras Kunth ex A. H. L. Jussieu
- rodzaj: Haptanthus Goldberg & C. Nelson
- plemię Buxeae
- rodzaj: Buxus L. (w tym Notobuxus) – bukszpan