Emerytura obywatelska

W Polsce za wprowadzeniem emerytury obywatelskiej opowiadały się m.in. Centrum im. Adama Smitha (2011)^[4], Fundacja Republikańska (2012), Twój Ruch Janusza Palikota (2013)^[5], Polska Razem Jarosława Gowina (2014)^[6], Partia Razem (2017)^[7], Związek Przedsiębiorców i Pracodawców (2018)^[3], Polska Fair Play (2019)^[8], Wiosna Roberta Biedronia (2019)^[9], Lewica (2019)^[10].

Emerytura obywatelska miałaby być finansowana z budżetu państwa. Pomysłowi wprowadzenia emerytury obywatelskiej towarzyszą także likwidacja składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe oraz reforma podatkowa^[3][4].

W polskiej debacie publicznej nt. emerytur obywatelskich jako przykład podawane są systemy emerytalne w Australii (Age Pension), Danii (Folkepension) i Kanadzie (Old Age Security)^[3][4][7].

Australia

Świadczenie emerytalne pn. Age Pension otrzymują wszyscy Australijczycy w wieku emerytalnym, spełniający łącznie 3 kryteria:

• kryterium zamieszkiwania (łącznie co najmniej 10 lat w Australii, z których ostatnich 5 – nieprzerwanie),
• kryterium dochodowe,
• kryterium majątkowe^[11].

Podstawowa wysokość Age Pension w Australii w 2023 roku^[12]

Z programu wyłączone są osoby, których wielkość majątku oraz dwutygodniowy dochód przekracza ustalone limity^[13][14]. Age Pension stanowi jeden z trzech filarów systemu emerytalnego Australii^[3].

Dania

Prawo do świadczenia pn. Folkepension (tłum. emerytura państwowa) ma każdy obywatel Danii, który osiągnął wiek emerytalny, ma stałe miejsce zamieszkania w Danii oraz mieszkał w Danii przez co najmniej 3 lata po ukończeniu 15. r.ż. Jednak do otrzymywania Folkepension w pełnej wysokości wymagany jest 40-letni okres zamieszkiwania w Danii, w przeciwnym razie świadczenie jest wypłacane proporcjonalnie do okresu zamieszkiwania – 1/40 za każdy rok^[3].

Wysokość Folkepension w Danii w 2023 roku (miesięcznie)^[15]

Wysokość dodatku jest uzależniona także od dochodu emeryta.

Duńskie Folkepension jest tylko jednym z trzech filarów systemu emerytalnego w tym kraju^[3].

Kanada

Prawo do świadczenia pn. Old Age Security (OAS) mają wszyscy mieszkańcy Kanady powyżej 65 r.ż. pod warunkiem że są obywatelami Kanady (lub na stałe tam zamieszkują), którzy mieszkali w Kanadzie przez co najmniej 10 lat po ukończeniu 18 r.ż. Prawo do emerytury Old Age Security w pełnej wysokości nabywa się po 40-letnim okresie zamieszkiwania w Kanadzie.

Wysokość OAS w Kanadzie w 2023 roku (miesięcznie)^[16]

Old Age Security nie jest wypłacane, jeśli całkowity roczny dochód emeryta przekracza ok. 134 tys. dolarów kanadyjskich (ok. 91 tys. €).

Emerytura Old Age Security stanowi jeden z trzech filarów systemu emerytalnego w Kanadzie. Pozostałe dwa to obowiązkowy program dla pracowników i samozatrudnionych oraz prywatne i dobrowolne programy pracownicze^[3].

zalety

Jest pewnego rodzaju powrót do początków systemu emerytalnego, który opierał się na koncepcji kanclerza Bismarcka, zakładającej wsparcie państwa dla starszych członków społeczeństwa, ale nie zapewniającej im wysokich dochodów^[1]. Robert Gwiazdowski uważa, że emerytura obywatelska to najbardziej ekonomiczne, skuteczne i sprawiedliwe rozwiązanie zapewnienia emerytury dla wszystkich^[17]. Do zalet systemu emerytur obywatelskich wymienia się też:

• jest prosty i równy dla wszystkich obywateli,
• ekonomiczny w utrzymaniu, nie wymagający kosztownej personalizacji ani poboru indywidualnych składek,
• eliminuje dyskryminację kobiet związaną z posiadaniem i wychowywaniem dzieci, systemowo wspiera politykę prorodzinną,
• nie hamuje aktywności inwestycyjnej obywateli, a wręcz ją promuje^[18].

Centrum im. Adama Schmita wymienia jeszcze inne zalety:

• obniżenie kosztów emerytur o 25%, z obecnych (2011) 87 mld PLN do 68 mld PLN, dla 6,3 mln obywateli^[18];
• redukcję zatrudnienia w ZUS, co pozwoli na zaoszczędzenie kosztów utrzymania instytucji^[18];
• Pozytywny wpływ na rynek pracy poprzez zmniejszenie kosztów pracy i klina podatkowego^[18];
• umożliwienie emerytom pełnej aktywności zawodowej^[18];
• rozwiązanie systemowych problemów, zapewniając prostotę i zabezpieczenie finansowe dla wszystkich obywateli na starość^[18],
• wyeliminowanie problemu zbyt szybkiego awansu w służbach mundurowych, związanych z wysokością emerytur^[18];
• zgodność z ideologią liberalizmu i umiarkowanie w odniesieniu do likwidacji systemu emerytalnego^[18].

wady

Niektórzy ekonomiści^[1] twierdzą, że emerytura obywatelska generuje znaczne koszty, nie stymuluje do aktywności zawodowej ani do gromadzenia oszczędności na przyszłą emeryturę^[1]. Inni dodają, że takie podejście byłoby po prostu niesprawiedliwe^[1]. Wprowadzenie jednolitej, niskiej stawki emerytalnej dla wszystkich wymagałoby obniżenia składek. Jednakże te obniżone składki nie byłyby wystarczające do wypłacenia obecnych emerytur^[19].Poza tym wymienia się inne wady wprowadzenia systemu:

• zwiększenie deficytu budżetowego oraz brak obniżenia obciążeń podatkowych^[4];
• podniesienie obciążeń podatkowych lub składek w przyszłości^[4];
• możliwość wystąpienia niewypłacalności systemu emerytalnego^[4];
• konieczność znalezienia nowego źródła finansowania emerytur^[4];
• niesprawiedliwość i zachęta do nadużyć systemowych^[4];
• poczucie niesprawiedliwości związane z większym obciążeniem pracujących w porównaniu z osobami niepracującymi^[4];
• ryzyko wzrostu nielegalnego zatrudnienia z powodu emerytury obywatelskiej^[4];
• przyznanie emerytury osobom, które nigdy nie podjęły pracy^[4];
• zachęta do działalności w szarej strefie i nieuczciwości, co prowadzi do rozwoju szarej strefy^[4];
• pogorszenie sytuacji materialnej najuboższych członków społeczeństwa^[4];
• zwiększenie różnic między najbiedniejszymi a najbogatszymi^[4];
• brak możliwości wcześniejszego przejścia na emeryturę.

• Emerytura minimalna
• Bezwarunkowy dochód podstawowy