Pilobolus

Cykl życiowy

Gdy rozwijający się na odchodach sporangiofor Pilobolus dojrzeje, jego zarodnia wraz z zarodnikami konidialnymi zostaje wyrzucona na pewną odległość w trawę otaczająca odchody. Tego typu zarodniki wyrzucane przez ciśnienie noszą nazwę balistospor. Gdy wraz z trawą zostaną zjedzone przez zwierzę roślinożerne, przechodzą bez uszkodzenia przez jego przewód pokarmowy i po wydaleniu wraz z odchodami od razu mają korzystne warunki do rozwoju. Kiełkują, a wyrastająca z nich grzybnia przerasta łajno odżywiając się zawartymi w nim substancjami organicznymi. Później na zewnątrz łajna z grzybni wyrastają sporangiofory z zarodnikami^[2].

Budowa zarodni

Sporangiofor Pilobolus ma charakterystyczną, wyjątkową budowę. Hialinowy konidiofor zakończony jest podobnym do balonu pęcherzykiem, u podstawy którego znajduje się pierścieniowate zgrubienie zawierające karoten. Gdy promienie światła padają z góry na nabrzmienie, załamują się w nim i skupiają na pierścieniu cytoplazmy. W tym stanie trzonek nie wykonuje ruchów. Gdy jednak światło padnie na trzonek z boku, wówczas załamuje się w jego nabrzmieniu pod innym kątem i odbija na przeciwną ścianę komórki. W wyniku reakcji fotochemicznej powstaje bodziec powodujący ustawienie się sporangioforu prostopadle do źródła światła. Zarodnia zbudowana jest z dwóch warstw; wewnętrznej, otaczającej zarodniki i zewnętrznej. Warstwa zewnętrzna u podstawy jest słabsza, mniej skutynizowana i ulega stopniowemu zgalaretowaceniu. W zarodni w miarę jej dojrzewania następuje wzrost ciśnienia. Może ono dojść nawet do 55 atmosfer. Gdy przekroczy wytrzymałość zarodni powoduje rozszczepienie się jej warstw. Zarodnia pęka w najsłabszym miejscu przy podstawie i siłą odrzutu zostaje wyrzucona na odległość czasami nawet ponad 2 m. Powstaje przy tym trzask możliwy do usłyszenia z kilku metrów. Odrzucona zarodnia przykleja się do podłoża swoją dolną, zgalaretowaciałą ścianą. Jej wewnętrzna warstwa pozostaje nieuszkodzona, dzięki czemu znajdujące się w niej zarodniki przez długi czas są chronione i zachowują zdolność kiełkowania^[3].

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum

Pilobolaceae, Mucorales, Incertae sedis, Mucoromycetes, Mucoromycotina, Mucoromycota, Fungi^[1].

Nazwa

Nazwę Pilobolus wprowadził do taksonomii grzybów Heinrich Julius Tode w 1915 r.^[1] Nazwa polska według X tomu Grzybów^[4].

Synonimy

Hydrogera F.H. Wigg. 1780, Pycnopodium Corda 1842, Sacidium Nees, in Kunze & Schmidt, 1823, Sacidium Sacc. 1880^[5].

Gatunki występujące w Polsce

• Pilobolus crystallinus (F.H. Wigg.) Tode 1784 – zrywka kryształowa
• Pilobolus kleinii Tiegh. 1878
• Pilobolus lentiger Corda 1837
• Pilobolus longipes Tiegh. 1878
• Pilobolus oedipus Mont. 1826
• Pilobolus roridus (Bolton) Pers. 1801
• Pilobolus umbonatus Buller 1934

Nazwy naukowe na podstawie Index Fungorum. Wykaz gatunków według Mułenki i in.^[6]