Plac Orła Białego w Szczecinie
Plac Orła Białego (do 1945 r. niem. Roßmarkt, tj. Rynek Koński) – jeden z głównych placów szczecińskiego Starego Miasta, w dzielnicy Śródmieście. Od północy ograniczony ulicą Koński Kierat, od wschodu dawną ulicą Bogdanki, od południa ulicą Grodzką, a od zachodu ulicą Staromłyńską.
Stare Miasto | |
![]() Plac Orła Białego (2021) | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Miejscowość | |
Poprzednie nazwy | Roßmarkt |
Plan | |
![]() | |
Położenie na mapie Starego Miasta w Szczecinie ![]() | |
Położenie na mapie Polski ![]() | |
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego ![]() | |
Położenie na mapie Szczecina ![]() | |
![]() |
Przedwojenna niemiecka nazwa placu nawiązywała do odbywających się niegdyś na jego terenie targów końskich[1].
Historia
Przed II wojną światową
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/Ro%C3%9Fmarkt_in_Stettin.djvu/page1-220px-Ro%C3%9Fmarkt_in_Stettin.djvu.jpg)
Dzisiejszy plac Orła Białego był głównym rynkiem średniowiecznego Górnego Miasta. Przy rynku tym wznosił się Ratusz Górnego Miasta oraz Sukiennice. Rynek wzmiankowano w 1306 i 1312 r. pod łacińską nazwą forum novum. W połowie XIV w. wspomniany pod nazwą forum equorum, a w 1392 r. pod nazwą Rossmarkt. W XVI w. sukiennice wyburzono i zastąpiono niewielkimi kamienicami, a w miejscu ratusza zbudowano młyn kieratowy[1].
W czasie wojny trzydziestoletniej oraz w wyniku zajęcia miasta przez wojsko pruskie w 1713 r. obszar rynku został zniszczony. Wkrótce potem ruiny zabudowań rozebrano i rozpoczęto wznoszenie na ich miejscu nowych obiektów. Pierzeję zachodnią zabudowano pałacem Naczelnego Prezydenta Prowincji Pomorze Filipa Ottona von Grumbkowa oraz kilkoma kamienicami[2]. 15 sierpnia 1732 r. na rynku uruchomiono Fontannę Orła Białego stanowiącą zakończenie nowo położonego wodociągu[3]. W latach 1890–1891 na miejscu pałacu Grumbkowa (w którym 25 października 1759 r. narodziła się Zofia Dorota Wirtemberska, późniejsza caryca Maria Romanowa[4]) powstał neobarokowy gmach dla Towarzystwa Ubezpieczeniowego „National”, znany dziś pod nazwą Pałacu pod Globusem[5].
W latach 1910–1912 wyburzono część kamienic pierzei wschodniej. W ich miejscu w latach 1910–1912 powstał budynek domu towarowego Eisenwarenhandlung Trompetter & Geck[6]. Na skutek bombardowań Szczecina w czasie II wojny światowej zniszczeniu uległa część zabudowy placu, w tym kamienice pierzei południowej i wschodniej. Przetrwały tylko częściowo pierzeja zachodnia i północna oraz wypalony szkielet domu towarowego Trompetter & Geck. Ocalała także Fontanna Orła Białego, zasypana piaskiem w celu uchronienia jej przed zniszczeniem[7].
Po II wojnie światowej
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Or%C5%82a_Bia%C5%82ego_Square_in_Szczecin%2C_1959.jpg/220px-Or%C5%82a_Bia%C5%82ego_Square_in_Szczecin%2C_1959.jpg)
Po wojnie dawny Rynek Koński otrzymał nazwę placu Orła Białego. Obszar placu powiększono o teren zniszczonych w czasie wojny kamienic pierzei południowej[2]. Pozostałe parcele pozostawały niezabudowane jeszcze przez wiele lat. Dopiero na początku lat 60. XX wieku na miejscu kamienic pierzei wschodniej zbudowano blok mieszkalny. W tym samym czasie z przeznaczeniem na siedzibę Polmozbytu odbudowano w zmienionej postaci dawny dom towarowy Eisenwarenhandlung Trompetter & Geck[2].
Kolejnych uzupełnień zabudowy dokonano w latach 90. XX wieku. Powstały wówczas: kamienica nr 4 według projektu S. Kondarewicza i blok spółdzielni mieszkaniowej „Student” projektu P. Zaniewskiego w pierzei północnej[2]. W 1991 r. na zieleńcu w południowej części placu ustawiono Posąg Flory[8].
W marcu 2021 r. przetarg na projekt przebudowy placu wygrała pracownia Palmett[9][10].
Zabudowa
Uwzględniono tylko budynki przypisane numeracją do placu.
Adres | Nazwa | Zdjęcie | Lata budowy | ![]() | Opis |
---|---|---|---|---|---|
pl. Orła Białego 1 | kamienica | ![]() | Przedwojenna kamienica na narożniku placu i ulicy Łaziebnej. Do 1929 r. siedziba oddziału Allgemeine Elektricitäts-Gesellschaft. W latach 30. XX wieku przebudowana i rozbudowana wzdłuż ulicy Łaziebnej. Od tego czasu jest to trzykondygnacyjny, modernistyczny budynek o płaskim dachu[11]. | ||
pl. Orła Białego 2 | Pałac „Pod Globusem” | 1890–1891 | ![]() | Zabytkowy neobarokowy gmach wybudowany w latach 1890–1891 dla Towarzystwa Ubezpieczeniowego „National” (niem. Allgemeine Versicherungs – Aktien Gesellschaft „National”)[12]. Współcześnie siedziba rektoratu Akademii Sztuki[13]. | |
pl. Orła Białego 3 | Pałac Joński | ![]() | XIX wiek | ![]() | Zabytkowy klasycystyczny budynek powstały w XIX wieku wskutek przebudowy starszej kamienicy. Siedziba banku Pekao S.A.[14] |
pl. Orła Białego 4 | kamienica | ![]() | lata 90. XX wieku | ![]() | Trzypiętrowa kamienica z lat 90. XX wieku wybudowana według projektu S. Kondarewicza[2]. |
pl. Orła Białego 5 | kamienica | ![]() | XVIII wiek | ![]() | Dwupiętrowa kamienica wzniesiona w początkach XVIII w.[15] |
pl. Orła Białego 6–9 | blok mieszkalny | ![]() | lata 60. XX wieku | ![]() | |
pl. Orła Białego 10 | Budynek dawnego Polmozbytu | ![]() | 1910–1912 | ![]() | Budynek domu towarowego Eisenwarenhandlung Trompetter & Geck wzniesiony w stylu secesyjnym. W czasie II wojny światowej spalony. Odbudowany w stylu modernistycznym w latach 60. XX wieku z przeznaczeniem na siedzibę Polmozbytu[2]. |
Komunikacja miejska
23 sierpnia 1879 r. uruchomiono pierwszą linię tramwajową z Pogodna (Westend) do browaru przy ul. Staszica (Elysium) przez plac Orła Białego (Roßmarkt), a 16 października tego samego roku drugą linię, z Golęcina (Frauendorf) do ul. Potulickiej (Lindenstraße). Obydwie linie poprowadzono jezdnią po zachodniej stronie pl. Orła Białego. Trasy linii ulegały w późniejszym czasie zmianom. W 1905 r. szczecińskim liniom tramwajowym nadano oznaczenie numeryczne; linie przebiegające przez plac otrzymały numery 4 i 7. Około 1912 r. trasę linii nr 7 zmieniono i przestała ona przebiegać przez plac. Linia nr 4 kursowała przez plac aż do nalotu bombowego w nocy z 20/21 kwietnia 1943 r., kiedy to zniszczone zostały ulice starego miasta wraz z siecią trakcyjną. Tym samym zakończyła się historia komunikacji miejskiej na placu Orła Białego, gdyż po II wojnie światowej nie odbudowano linii tramwajowych na Starym Mieście[16].
Pamiątką po tramwajach kursujących niegdyś przez plac Orła Białego jest ozdobna rozeta do mocowania sieci trakcyjnej, która zachowała się na budynku nr 5[17].
Plan
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Plac_Or%C5%82a_Bia%C5%82ego_in_Szczecin%2C_map.svg/300px-Plac_Or%C5%82a_Bia%C5%82ego_in_Szczecin%2C_map.svg.png)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Ro%C3%9Fmarkt_in_Szczecin%2C_map.svg/300px-Ro%C3%9Fmarkt_in_Szczecin%2C_map.svg.png)