Regina Liliental

Urodziła się 24 listopada 1875 roku^[1] w Zawichoście, w częściowo spolonizowanej rodzinie żydowskiej jako Gitla Eiger, córka Moszego^[3] i Blimy Fajgi z Halpernów^[1]. Jej prapradziadkiem był talmudysta Akiwa Eger^[1]. Kształciła się w progimnazjum żeńskim w Sandomierzu (1884–1888), gdzie zaczęła się posługiwać imieniem Regina^[1].

Po wyjściu za mąż w 1896 roku za Nuchima (Natana) Lilientala^[1] przeprowadziła się do Warszawy. Choć jako etnograf nie posiadała z początku formalnego wykształcenia, uzupełniła edukację na Uniwersytecie Latającym^[4]. Wykłady z etnologii Ludwika Krzywickiego zainspirowały ją do podjęcia własnych, pionierskich badań etnograficznych żydowskiej obrzędowości i kultury ludowej^[1][5]. Znajomość języków żydowskich i wyniesiona z domu wiedza na temat judaizmu sprawiły, że interesujące ją zagadnienia zgłębiała i przedstawiała z wyczuciem i swobodą niedostępnymi innym polskim badaczom^[6]. Współpracowała z czasopismami „Wisła” i „Lud”, publikując w nich swoje pierwsze prace, m.in. Przesądy żydowskie (1898), Zaręczyny i wesele żydowskie (1900) czy Życie pozagrobowe i świat przyszły w wyobrażeniu ludu żydowskiego (1902)^[5]. Od 1924 roku współpracowała także z założonym przez Maksa Weinreicha i Noacha Pryłuckiego periodykiem „Jidisze Filologie”^[1].

Dzięki darowiznom jej i Ignacego Bernsteina, na przełomie XIX/XX wieku etnograficzna kolekcja żydowska w Muzeum Przemysłu i Rolnictwa (obecnie: Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie) znacznie się wzbogaciła m.in. o wycinanki, frygi i wypieki obrzędowe^[7].

Jako etnografka obserwowała kulturę żydowską z pozycji osoby religijnie wyemancypowanej^[1], o liberalnych poglądach, która pomimo fascynacji żydowską obyczajowością, sama stała na gruncie umiarkowanego kierunku asymilacyjnego jeśli chodzi o niektóre praktyki religijne (Precz z barbarzyństwem! Rzecz o obrzezaniu, W. 1908)^[5]. Sprzeciwiała się marginalizowaniu kobiet przez role nadawane im przez religie i społeczność^[8]. Niejednokrotnie występowała w obronie degradowanego języka jidysz i prawa Żydów do zachowania odrębności kulturowej^[9][10].

Do jej najważniejszych prac należy synteza Święta żydowskie w przeszłości i teraźniejszości^[1][5]: planowana na pięć tomów praca^[5], której trzy tomy ukazały się w latach 1909–1918, wydane przez Akademię Umiejętności w Krakowie^[1]. Duże uznanie przyniosła jej praca Dziecko żydowskie, wydana w 1904 roku (pośmiertnie, w 1927 roku, ukazała się wersja znacznie rozszerzona)^[5], która wszechstronnie opisuje obrzędowość rodzinną i zwyczaje ludowe polskich Żydów^{[potrzebny przypis]}.

Poza pracą badawczą zajmowała się także przekładem z języka jidysz na polski. Była pierwszą tłumaczką opowiadań Icchoka Lejba Pereca^[1][4][5], przełożyła także Pieśni ludowe żydowskie ze zbioru Saula Ginzburga i Petra Marka^[1][5]. Była także jedyną polską badaczką, która przetłumaczyła z jidysz obszerne fragmenty modlitw kobiecych tchines, zwracając uwagę na ich kontekst obyczajowy oraz magiczno-leczniczy^[11].

Do 1923 roku pracowała jako nauczycielka, ucząc historii Żydów polskich w żydowskich gimnazjach żeńskich z polskim jako językiem nauczania^[1]. Pomimo problemów zdrowotnych nie zaprzestała pracy naukowej^[5].

Zmarła w wyniku nieudanej operacji 4 grudnia 1924 r.^[5], pozostawiając dwoje dzieci – Stanisławę (1897–1988) i Antoniego (1908–1940) – oraz rozpoczęte prace nad 4. tomem Świąt żydowskich w przeszłości i teraźniejszości^[3].

• Alina Cała, Hanna Węgrzynek, Gabriela Zalewska: Historia i kultura Żydów polskich. Słownik. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2000. ISBN 83-02-07813-1.brak strony w książce
• Piotr Grącikowski: Regina Lilientalowa. Sylwetka warszawskiej folklorystki w świetle ocalałej spuścizny. W: Darczyńcy i ich kolekcje w zbiorach Biblioteki na Koszykowej. Warszawa: Biblioteka Publiczna m. st. Warszawy, 2008, s. 59–82. ISBN 978-83-87407-18-6.
• Etnografia Nowa – t. 7-8, 2015/2016, s. 604, publikacja pokonferencyjna, dedykowana postaci Reginy Liliental, wyd. Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie.
• Piotr Grącikowski, Kobieta żydowska w badaniach Reginy Lilientalowej, [w:] Nieme dusze? Kobiety w kulturze jidysz, Joanna Lisek, Wrocław 2010, s. 379–400.
• Piotr Grącikowski, Regina Lilientalowa – uczona, Żydówka, kobieta, [w:] Obserwatorki z wyobraźnią. Etnograficzne i socjologiczne pisarstwo kobiet, red. Grażyna Kubica i Katarzyna Majbrody, Wrocław 2014, s. 107–130. [„Archiwum Etnograficzne”, t. 57].
• Marek Tuszewicki, Żaba pod językiem. Medycyna ludowa Żydów aszkenazyjskich przełomu XIX i XX wieku, „Austeria”, 2016
• Regina Eiger-Lilientalowa, Już czas... (Głos w kwestii żydowskiej), „Ogniwo”, 1905, nr 26, s. 594-595, nr 27, s. 616-617.

• Święta żydowskie w przeszłości i teraźniejszości, cz. 1 dostępne na stronie Polona