Stegna (powiat przasnyski)

W gwarze kurpiowskiej słowo stegna oznacza wydeptane ścieżki lub wydeptane miejsca na łąkach i pastwiskach^[7].

Omawiany teren po III rozbiorze trafił do Prus Nowowschodnich (departament płocki, powiat przasnyski). Po powstaniu Księstwa Warszawskiego Stegna była częścią departamentu płockiego i powiatu przasnyskiego. W Królestwie Polskim włączono ją do województwa płockiego, obwodu przasnyskiego i powiatu przasnyskiego. W 1837 województwa przemianowano na gubernie, w 1842 obwody na powiaty, a powiaty na okręgi sądowe. Od 1867 Stegna znalazła się w gminie Baranowo, powiecie przasnyskim i guberni płockiej. Od 1919 wieś należała do powiatu przasnyskiego w województwie warszawskim. W 1933 utworzono gromady. Wieś Stegna stanowiła gromadę w granicach gminy Jednorożec. Z dniem 1 listopada 1939 do III Rzeszy wcielono północną część województwa warszawskiego, w tym powiat przasnyski i wieś Stegnę jako część Rejencji Ciechanowskiej w prowincji Prusy Wschodnie. Gdy w 1944 przywrócono przedwojenną administrację, Stegna należała do powiatu przasnyskiego i województwa warszawskiego. W 1954 zlikwidowano gminy i zastąpiono je gromadami. Stegna należała do gromady Jednorożec. W 1973 przywrócono istnienie gminy Jednorożec, do której włączono Stegnę. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ostrołęckiego. Od 1999 Stegna znajduje się w gminie Jednorożec w powiecie przasnyskim i województwie mazowieckim^[8].

Wieś obejmuje następujące ulice: Warszawską (od wylotu ulicy Zielonej do końca wsi), Wolności, Zdrojową, Krótką, następnie Piastowską i Kazimierza Wielkiego (część tzw. osiedla piastowskiego) oraz Jaśminową, Konwaliową, Kwiatową, Lawendową, Magnoliową i Wrzosową (tzw. osiedle kwiatowe)^[9].

Na terenie wsi odnaleziono ślad osadnictwa ze starożytności, wczesnego oraz późnego średniowiecza, a także nowożytności, jak również osadę z XV–XVI wieku^[10].

Wieś Stegny Nowa Kolonia notowana jest przy okazji podymnego w 1775 jako własność Krasińskich. Istniały tu 2 dymy^[11]. W 1783–1784 w Stegnie notowano karczmę^[12]. Lustracja z 1789 informuje, że wieś Jednorożec sąsiadowała z dobrami ziemiańskiemi Drzążdżewą czyli Stegnami^[13]. Wieś była częścią dóbr drążdżewskich (krasnosielckich)^[14].

W opisie statystycznym powiatu przasnyskiego z 1815 czytamy, że we wsi mieszkały 44 osoby^[15]. W 1817 mieszkało tu 61 osób^[16]. W 1827 wieś liczyła 81 mieszkańców^[17], a około 1848 – 79 mieszkańców^[16].

Kiedy w 1862 w Jednorożcu wybudowano kaplicę, mieszkańcy Stegny uczęszczali do niej, ponieważ mieli dużo bliżej niż do kościoła parafialnego w Krasnosielcu. W 1889 wraz z mieszkańcami Jednorożca, Budzisk, Stegny i Ulatowa-Pogorzeli stegniarze doprowadzili do stworzenia filii parafii Chorzele z siedziibą w Jednorożcu. Wieś Stegna wyłączono z parafii Krasnosielc. Gdy w 1916 powstała parafia Jednorożec, Stegna weszła w jej skład. Wpływ Kościoła, ale też wspólne instytucje (szkoła, straż pożarna) i organizacje (koło gospodyń wiejskich, organizacje parafialne) doprowadziły do zażegnania antagonizmów między mieszkańcami Stegny, dawnej wsi pańszczyźnianej, a Kurpiami z Jednorożca^[16].

Na mocy ukazu uwłaszczeniowego w Stegnie wytyczono 18 gospodarstw na 260 morgach ziemi. W 1864 notowano smolarnię należąca do Żyda Ożarowa^[14]. W Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wydanym w 1890 czytamy, że w Stegnie istniało 18 domów, w których mieszkało 153 osób^[18]. W 1889 w Stegnie mieszkało 13 Żydów^[19]. We wsi działała smolarnia^[20]. W 1908 w Stegnie mieszkało ponad 400 osób^[14]. W latach 1895–1907 we wsi mieszkał Dominik Staszewski, który był sędzią sądu pokoju w Jednorożcu. Gospodarzył na dwunastomorgowym gospodarstwie. Prowadził je na własny użytek i w celu edukowania chłopów o nowych metodach upraw^[21]. Żyd Maurycy Rychert (Rajchert) miał w Stegnie tartak. W 1922 jego właścicielem był Lejba Rajchert^[22]. We wsi przez jakiś czas był też wiatrak^[16].

Ze Stegny pochodził i tu mieszkał Jan Wróblewski, elektor z powiatu przasnyskiego, wybrany od zjazdu pełnomocników zgromadzeń gmin. W 1906 wspólnie z innymi elektorami z guberni płockiej dokonywał wyrobu posła do Dumy Państwowej^[9].

W 1915 wieś spłonęła: według wspomnień niemal doszczętnie^[23], według statystyk w 100%^[24]. Część mieszkańców udała się w bieżeństwo^[9].

Według spisu powszechnego z 1921 we wsi istniało 28 domów. Mieszkało w nich 156 osób, w tym 3 Żydów^[25].

Na dzień 1 września 1939 we wsi mieszkały 253 osoby. W dniu 1 stycznia 1945 liczebność mieszkańców określono na 323 osoby^[8].

W czasie II wojny światowej we wsi zorganizowano pluton I Związku Walki Zbrojnej. W 1943 w ramach Ośrodka II „Liwiec” w Jednorożcu z siedzibą w Małowidzu powstał Pluton I Stegna. Dowódcą jednostki Armii Krajowej był Władysław Łukasiak ps. Guzik^[26].

W latach 1945–1947 wójtem gminy Jednorożec został Marian Marchlik ze Stegny. Jego następcą do 1949 został Jan Nizielski ze Stegny^[14].

W 1947 wieś zajmowała powierzchnię 175,25 ha i liczyła 287 osób^[8]. W 1970 w Stegnie mieszkało 386 osób^[14]. W 2002 we wsi notowano 102 gospodarstwa domowe^[27].

Wieś Stegna sąsiaduje z Jednorożcem. Przylega do niego od południa^[10]. Rozwój miejscowości Jednorożec, Stegna i Ulatowo-Pogorzel doprowadził do ich złączenia. W rezultacie dla wszystkich trzech łącznie tworzy się miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego^[28][29].

Na dzień 25 listopada 2011 we wsi notowano 530 osób: 274 kobiety i 256 mężczyzn^[8]. Na dzień 31 grudnia 2014 Stegnę zamieszkiwało 138 osób w wieku przedprodukcyjnym, 369 w wieku produkcyjnym i 78 w wieku poprodukcyjnym, łącznie 639 osób^[30]. Cztery lata później we wsi notowano 595 osób, a w 2019 – 624 osoby^[16]. Sołtyską sołectwa Stegna jest Barbara Panuś^[31].

Wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii św. Floriana w Jednorożcu^[16].

We wsi znajduje się kilka przydrożnych krzyży i kapliczek^[9][32]. Najcenniejsza jest drewniana kapliczka słupowa, która może pochodzić nawet z przełomu XVII i XVIII wieku^[33].

W Stegnie działa prywatne przedszkole „Kraina Smerfów”^[34], zajazd z salą bankietową i miejscami noclegowymi, tartak, stacja kontroli pojazdów i stacja paliw^[35].

Mieszkańcy należą do organizacji pozarządowych (Koło Gospodyń Wiejskich, Stowarzyszenie Koła Gospodyń Wiejskich, Stowarzyszenie „Przyjaciele Ziemi Jednorożeckiej”, Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów w Jednorożcu) i klubów sportowych (Jednorożecki Klub Badmintona „BadKurp”, Stowarzyszenie „Jednorożec Robi Co Może”, Ludowy Klub Sportowy „Mazowsze Jednorożec”). W Jednorożcu działa Wielopoziomowa Drużyna Harcerska „Liwiec” i Klub Seniora „Złocień”^[10]. W obie inicjatywy włączają się osoby ze Stegny^[35].

Wieś historycznie nie należy do terenu Kurpi Zielonych, ale z czasem, gdy ludność się wymieszała, także w Stegnie zamieszkali Kurpie. We wsi kultywuje się tradycje kurpiowskie. Badacze i badaczki uznają wieś za kurpiowską^[36].

W 2017 przy dzwonnicy w Jednorożcu zainstalowano plenerową wystawę zdjęć historycznych „Jednorożec i Stegna w fotografii”. Jest to inicjatywa Stowarzyszenia „Przyjaciele Ziemi Jednorożeckiej”^[37]. Wystawa jest dostępna na stronie Jednorożeckiego Archiwum Społecznego^[38].

• 
  Witacz sołectwa Stegna i widok na ul. Warszawską
• 
  Prywatne przedszkole
• 
  Stacja kontroli pojazdów i myjnia samochodowa
• 
  Tartak
• 
  Siedziba obwodu drogowego
• 
  Stacja paliw

• Stegna

• Stegna (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 319 .