Wolany (województwo dolnośląskie)

Wolany to duża wieś łańcuchowa o długości około 3 km leżąca pomiędzy Szalejowem Górnym na południowym wschodzie i Niwą na północy, na wysokości około 340–370 m n.p.m.^[2]

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa wałbrzyskiego.

Na terenie Wolan znaleziono rzymskie monety z około III wieku, co świadczy o wiodącym tędy szlaku handlowym – jednej z odnóg szlaku bursztynowego^[9]. Sama miejscowość została wymieniona w 1350 roku jako posag żony von Glubosa^[9]. Na początku XV wieku część wsi należała do kanoników regularnych z Kłodzka, którzy tworzyli tu alodium^[9]. Po wojnie trzydziestoletniej Wolany zostały własnością rodziny Wallisów. Ci wybudowali tu ogromną rezydencję, która spłonęła w 1827 roku^[9]. W roku 1840 miejscowość kupił hrabia von Falkenhausen, we wsi były wówczas: dwa folwarki, kilka młynów wodnych, tartak, gorzelnia, browar, olejarnia i wytwórnia octu^[2]. W roku 1855 Falkenhausenowie zbudowali nowy pałac, który uległ zniszczeniu w 1978 roku^[2].

Niemiecka nazwa miejscowości pochodzi od jej dawnego właściciela, cesarskiego feldmarszałka, hrabiego Georga Oliviera von Wallisa – potomka szlachty irlandzkiej. W roku 1735 za zezwoleniem cesarza zmieniono nazwę z Wernersdorf na Wallisfurth^[10].

Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) Wolany liczyły 646 mieszkańców^[3]. Są one największą miejscowością gminy Szczytna.

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[11]:

• kaplica pw. Matki Boskiej Bolesnej, z 1740 r.
• park, z 1730 r., zmiany w połowie XIX w.

zabytki nieistniejące:

• pałac – pierwszy pałac w 1735 r. zbudował Georg Olivier von Wallis. W 1783 r. od spadkobierców von Wallisa pałac oraz klucz stroński nabył Ludwig Wilhelm von Schlabrendorf, potem książę Wilhelm Aleksander von Schönaich-Carolath^[10]. W roku 1798 majątek kupił książę Ludwik Wirtemberski. Tu w 1799 r. urodziła się druga z jego córek, Amelia Wirtemberska, której wnuczka Olga Konstantinowna Romanowa, wyszła za mąż za króla Grecji, Jerzego I. Syn Aleksander Wirtemberski był przodkiem królowej Elżbiety II^[10]. Rezydencja ta spłonęła kompletnie w 1827 r. Od 1829 r. majątek znajdował się w rękach baronów von Falkenhausenów. W 1835 r. baron Konrad von Falkenhausen postawił nowy pałac z założeniem ogrodowym. Sam majątek był wzorcem nowoczesnego gospodarowania. Od 1907 r. należał do Friedricha von Martina z Rothenburga na Łużycach, potem do Wolfganga Sternberga, którego z uwagi na żydowskie pochodzenie zmuszono do wyjazdu z Niemiec^[10]. W czasie II wojny światowej w pałacu i w majątku przebywała 350-osobowa grupa Luksemburczyków, przesiedlonych na Śląsk przez nazistów za odmowę współpracy^[12]. Zapuszczony pałac wyburzono w kwietniu 1978 r. Na jego miejscu postawiono blok mieszkalny.

• Georg Olivier von Wallis – feldmarszałek austriacki,
• Ludwik Wirtemberski – generał, książę Wirtembergii
• Amelia Wirtemberska – córka Ludwika, urodzona w Wolanach, żona księcia Józefa Wettyna z Saksonii-Altenburga, protoplastka królów Grecji
• Maria Dorota Wirtemberska – córka Ludwika, księżniczka wirtemberska, arcyksiężna austriacka, w latach dziecięcych przebywała w pałacu w Wolanach w hrabstwie kłodzkim.

• Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 15: Kotlina Kłodzka i Rów Górnej Nysy. Wrocław: I-BiS, 1994, ISBN 83-85773-06-1.
• WaldemarW. Brygier WaldemarW., TomaszT. Dudziak TomaszT., IwonaI. Chomiak IwonaI., Ziemia Kłodzka, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2010, ISBN 978-83-89188-95-3, OCLC 751422625 .brak strony (książka)
• Henryk Grzybowski. Właściciele pałacu na Wolanach i zaskakujące losy ich potomków…. „Ziemia Kłodzka”. 2009 (nr 187), s. 23–30. Wydawnictwo Ziemia Kłodzka. ISSN 1234-9208. OCLC 499751393. 
• Henryk Grzybowski. Oni wszyscy z Wolan.... „Gazeta Prowincjonalna Ziemi Kłodzkiej”. 2008 (nr 6–15). Oficyna Wydawnicza Brama, Kłodzko. ISSN 1232-0048. OCLC 749185061. brak numeru strony

• Wallisfurth, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 916 .