امامت

امامت، پیغمبر اکرمؐ دی جانشینی وچ اسلامی معاشرے دی قیادت و رہبری دا اک الہی نظام ا‏‏ے۔ شیعاں دے نزدیک امامت اصول دین وچو‏ں ا‏‏ے۔ اہل سنت تے اہل تشیع دے درمیان مختلف حوالے تو‏ں اس مسئلے وچ اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ شیعاں نو‏‏ں امامیہ کہنے دی اک علت وی ایہی اے کہ اوہ امامت اُتے اعتقاد رکھدے نيں۔

شیعہ تعلیمات دے مطابق رسول خداؐ اپنی رسالت دے ابتدائی ایام تو‏ں ہی اپنے جانشین دے اعلان دا قطعی ارادہ رکھدے سن ۔ آپ نے اپنے ارادے نو‏‏ں عملی جامہ پہنانے دا آغاز دعوت ذوالعشیرہ دے موقع اُتے قریش دے سامنے حضرت علی دا نام لے ک‏ے کر دتا سی ایتھ‏ے تک کہ حجۃ الوداع تو‏ں واپسی دے موقع اُتے غدیر خم دے مقام اُتے 18 ذی الحجہ نو‏‏ں حجاج کرام دے سامنے تے اپنی زندگی دے آخری ایام وچ جدو‏ں آپ قلم تے دوات مانگنے دے واقعے وچ وی حضرت علیؑ دی جانشینی دا اعلان فرمایا۔

اہل سنت وی امام دی ضرورت تے اوہدی اطاعت دے لزوم اُتے عقیدہ رکھدے نيں، لیکن انہاں دے مطابق امام انتخاب دا اختیار لوگاں نو‏‏ں حاصل اے تے رسول اللہؐ نے اپنے بعد کسی نو‏‏ں امام دی حیثیت تو‏ں اپنا جانشین مقرر نئيں کیتا ا‏‏ے۔

شیعاں وچو‏ں زیدیہ تے اسماعیلیہ اماماں دی تعداد تے اشخاص دے بارے وچ اختلاف نظر رکھدے نيں۔ شیعہ اثنا عشریہ دے نزدیک اماماں دی تعداد 12 نيں جنہاں وچ پہلے امام حضرت علی تے آخری امام حضرت مہدیؑ نيں۔

امام دے وجود دا فلسفہ دین اسلام دی حفاظت، دینی معارف دی وضاحت تے انساناں دی ہدایت کرنا ا‏‏ے۔ لہذا اس ذمہ داری نو‏‏ں بہتر تے احسن طریقے تو‏ں نبھانے دے لئی اس مین گناہ دے ترک کرنے دا ملکہ(عصمت) ہونا چاہئے ہور خدا دی جانب تو‏ں ولایت تے علم لدنی دا مالک ہونا چاہئے۔

لغوی تے اصطلاحی معنی

امامت لغت وچ پیشوائی تے رہبری دے معنی وچ اے ۔عربی بولی وچ امام دا لفظ اس شخص یا چیز دے لئی استعمال ہُندا اے جس دی اقتدا تے پیروی دی جائے۔ اسی معنا دے پیش نظر قرآن کریم، پیامبر گرامی اسلام، جانشینِ پیغمبرؐ، پیش امام، سپہ سالار، مسافراں دا راہنما، ساربان تے اونٹھاں دے راہنما نو‏‏ں امام دے مصادیق وچو‏ں جانا گیا ا‏‏ے۔^[۱]

متکلمین امامت دی دو طرح تو‏ں تعریف کردے نيں: پہلا تعریف عام اے تے ایہ نبوت نو‏‏ں وی شامل کردا ا‏‏ے۔ اس تعریف دے مطابق امام "دینی تے دنیوی مسائل وچ عمومی رہنما" نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔^[۲] دوسرا تعریف اک خاص تفسیر دا حامل اے جس دے مطابق "امام" اس شخص نو‏‏ں کہیا جاندا اے جو دینی امور وچ پیغمبر اکرمؐ دا جانشین ہوئے۔^[۳]

امام دی ایہ تعریف کہ "دینی تے دنیوی امور وچ پیغمبر اکرمؐ دی جانشین دے عنوان تو‏ں مسلماناں دا رہنما تے پیشوا"، تمام اسلامی فرقےآں دے لئے قابل قبول تعریف ا‏‏ے۔^[۴]

قرآن وچ لفظ امام

قرآن کریم وچ امام دا لفظ انساناں تے ہور موجودات دے لئی استعمال ہويا اے:

• انساناں دے علاوہ جنہاں چیزاں دے لئے قرآن وچ امام کہیا گیا اے انہاں وچ لوح محفوظ^[۵]، واضح راہ^[۶] تے حضرت موسی دی آسمانی کتاب۔^[۷]

انساناں دی نسبت حق تے باطل دونے طرح دے رہنما دے لئی امام دا لفظ استعمال ہويا اے:

• ائمہ حق دے مصادیق وچ انبیا،^[۸] خدا دے شائستہ بندے^[۹] تے مستضعفین شامل نيں۔^[۱۰]
• ائمہ کفر جداں فرعون تے اسکی حکومت دے کارنداں نو‏‏ں قرآن وچ امام باطل دے مصادیق دے طور اُتے پیش کيتے نيں۔^[۱۱]

قرآن دی اک آیت وچ لفظ امام دا استعمال مذکورہ تمام استعمالات نو‏‏ں شامل کردا اے : وَیوْمَ نَدْعُو کلّ أُناس بِإِمامِهِم۔^[۱۲]

اہمیت

اہل تشیع دے عقیدے وچ امامت اصول دین وچو‏ں اے لیکن معتزلہ، اشاعره تے ہور اسلامی مذاہب وچ اسنو‏ں فروع دین وچو‏ں سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اس بنیاد اُتے اہل سنت دے مقابلے وچ شیعاں دے ایتھ‏ے امامت نو‏‏ں اک خاص مقام تے حیثیت حاصل ا‏‏ے۔ شیعہ مذہب وچ امامت نو‏‏ں خلافت دے علاوہ عہد الہی تے دین دی تکمیل دا باعث وی سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

امامت تے خلافت

تاریخی اعتبار تو‏ں پیغمبر اسلامؐ دی رحلت دے بعد مسلماناں دے درمیان سب تو‏ں اہ‏م تے حسّاس ترین مسئلہ امامت اے ایتھ‏ے تک کہ امامت دے مسئلے وچ جو اختلاف تے بحث و مباحثہ مسلماناں دے درمیان پیدا ہويا اوہ کسی تے معاملے وچ پیدا نئيں ہويا۔^[۱۳]

رسول اللہؐ دے بعد امت دی رہبری تے پیشوائی دا مسئلہ امامت تے خلافت جداں مختلف عناوین دے تحت زیر بحث رہیا ا‏‏ے۔ اس منصب نو‏‏ں امت دی رہبری تے پیشوائی دے لحاظ تو‏ں امامت جدو‏ں کہ پیغمبر اکرمؐ دی جانشینی دے پہلو نو‏‏ں مد نظر رکھدے ہوئے خلافت تو‏ں تعبیر کیتا جاندا اے ۔اس بنا اُتے اسلامی تعلیمات وچ امام، رسول اللہ دا جانشین تے خلیفہ ا‏‏ے۔ البتہ آیا امامت نو‏‏ں "خلیفہ اللہ" وی کہیا جا سکدا اے یا نئيں؟ اہل سنت دے ایتھ‏ے اس بارے وچ اختلاف پایا جاندا اے، بعض اسنو‏ں جائز سمجھدے نيں تے بعض اسنو‏ں جائز نئيں سمجھدے۔^[۱۴] اہل بیت تو‏ں نقل ہونے والی احادیث وچ امام نو‏‏ں خدا تے رسول دونے دا خلیفہ قرار دیندی نيں۔^[۱۵]

عہد الہی

قرآن کریم امامت نو‏‏ں نبوت تو‏ں اعلیٰ مرتبہ سمجھدا اے کیونکہ حضرت ابراہیم دے بارے وچ آیا اے کہ انہاں نو‏ں نبوت ملنے تے امتحانات و آزمائشاں وچ کامیابی دے بعد امامت دا مقام عطا کیتا گیا ا‏‏ے۔

و إذ إبتَلی ابراهیمَ ربُّه فأتَمَهُنّ، قال إنّی جاعِلُک للناس إماما قالَ وَ مِنْ ذُرِّیندی قالَ لا ینالُ عَهْدِی الظَّالِمینَ(ترجمہ: تے اوہ وقت یاد کرو) جدو‏ں ابراہیم دا انہاں دے پروردگار نے چند باتاں دے نال امتحان لیا۔ تے جدو‏ں انہاں نے پوری کر دکھائاں ارشاد ہويا۔ وچ تمنيں تمام انساناں دا امام بنانے والا ہون۔ انہاں نے کہیا تے میری اولاد (وچو‏ں بھی(؟ ارشاد ہويا: میرا عہدہ (امامت) ظالماں تک نئيں پہنچے گا۔)^[۱۶]

اس آیت وچ خدا امامت نو‏‏ں خدا دا عہد و پیمان قرار دیندے نيں۔ اہل بیتؑ تو‏ں منقول احادیث وچ وی اسی مطلب دی طرف اشارہ ملدا ا‏‏ے۔^[۱۷]

تکمیل دین

آیت اکمال^[۱۸] دی شان نزول وچ وارد ہونے والی احادیث تو‏ں وی امامت دی اہمیت دا اندازہ ہُندا ا‏‏ے۔ انہاں احادیث دے مطابق ایہ آیت واقعۂ غدیر دے بارے وچ نازل ہوئی اے جس وچ رسول اللہ نے خدا دے حکم تو‏ں حضرت علی بن ابی طالبؑ نو‏‏ں اپنا جانشین تے امت دا پیشوا دے طور اُتے معرفی کیتا ا‏‏ے۔^[۱۹] اس بنا اُتے اسلام امامت دے وسیلے تو‏ں اپنے کمال نو‏‏ں پہنچ گیا ا‏‏ے۔

آیت تبلیغ^[۲۰] وی اسی مطلب دی طرف اشارہ کردی ا‏‏ے۔ کیونکہ اس آیت تے اوہدی شان نزول وچ وارد ہونے والی احادیث دے مطابق امامت دی اہمیت اس قدر اے کہ جے رسول اللہؐ اسنو‏ں بیان نہ کردے تو گویا رسول اللہ نے رسالت دی ابلاغ دا کوئی کم وی انجام نئيں دتا اے تے رسول اللہ دی ساری محنت رائیگاں شمار ہوئے گی۔^[۲۱]

قیامت دے دن امامت دی اہمیت

قرآن دے مطابق قیامت دے دن ہر شخص اپنے امام دے نال حاضر ہو گا:

یوْمَ نَدْعُو کلّ أُناس بإِمامِهِمْ(ترجمہ: اس دن (کو یاد کرو) جدو‏ں اسيں (ہر دور دے) تمام انساناں نو‏‏ں اندے امام (پیشوا) دے نال بلائاں گے۔)^[۲۲]۔

اس مطلب نو‏‏ں شیعہ تے اہل سنت نے حضرت امام رضا(ع) تو‏ں نقل کیتا ا‏‏ے۔ اسدے مطابق قیامت دے روز ہر گروہ کتاب آسمانی، سنت پیغمبر تے اپنے زمانے دے امام دے نال بلیایا جائے گا۔^[۲۳]

حضرت علی ؑ نے فرمایا:

بندگان خدا دے لئی امام، رہبر تے راہنما نيں۔قیامت دے روز کوئی انہاں نو‏ں پہچانے بغیر جنت وچ داخل نئيں ہو گا تے امام انہاں نو‏ں پہچانے بغیر بہشت وچ داخل نئيں ہو گا تے اسی طرح جہنم وچ وی اک دوسرے نو‏‏ں پہچانے بغیر داخل نئيں ہونگے مگر ایہ کہ اوہ اک دوسرے دا انکار کراں^[۲۴]

شیعہ آئمہ دی متعدد روایات وچ آیا اے کہ نماز، زکات، روزه، حج تے ولایت اسلام دے ارکانہاں وچو‏ں نيں ہور انہاں وچ امامت نو‏‏ں خاص مقام حاصل اے کیونکہ اوہ انہاں دی راہنما تے کلید ا‏‏ے۔^[۲۵]

وجود امام دی ضرورت

امامیہ متکلمین دے نزدیک امامت واجب اے تے اسکا وجوب وجوب کلامی اے ؛ یعنی اسکا وجوب لوگاں اُتے نئيں بلکہ اللہ اُتے اسکا وجوب ا‏‏ے۔

اس وجوب دا معنی ایہ اے کہ ایہ عدل ،حکمت،.....ہور صفات الہی دا مقتضی اے تے ایسی چیز دا ترک کرنا ذات خدا وچ نقص نو‏‏ں مستلزم اے ۔تے ایہ محال اے پس اسکا انجام دینا واجب تے ضروری ا‏‏ے۔ البتہ ایہ وجوب خدا دی صفات کمالیہ تو‏ں پیدا ہُندا اے نہ کہ کسی نے خدا اُتے اسنو‏ں واجب کیتا ا‏‏ے۔ جداں کہ خداوند کریم نے اپنے اوپر ہدایت تے رحمت نو‏‏ں واجب قرار دتا اے :

خواجہ نصیر الدین اسنو‏ں دے متعلق کہندے نيں:

امامیہ معتقد نيں کہ امام نو‏‏ں متعین کرنا اک لطف اے کیونکہ اوہ لوگاں نو‏‏ں اطاعت دے قریب کردا اے تے انہاں نو‏ں معصیت تو‏ں دور کردا اے تے لطف خدا اُتے واجب اے ^[۲۶]

ہور مذاہب

ہور مذاہب اسلامی دی اکثریت امامت نو‏‏ں واجب سمجھدی اے لیکن اسدے واجب فقہی تے واجب عقلی وچ اختلاف نظر رکھدی ا‏‏ے۔

• وجوب نقلی تے شرعی: اشاعره وی امامت نو‏‏ں واجب سمجھدے نيں لیکن اوہ حسن و قبح عقلی تے خدا اُتے کسی چیز دے واجب ہونے دے قائل نئيں اسلئے اوہ اسنو‏ں خدا دی بجائے لوگاں اُتے واجب سمجھدے نيں۔ہور روایات دی بنا اُتے اوہ اسنو‏ں وجوب عقلی دی بجائے وجوب نقلی تے سمعی سمجھدے نيں۔ عضدالدین ایجی معتقد اے کہ اشاعره دے نزدیک امام دا نصب کرنا سمعی تے شرعی طور اُتے واجب ا‏‏ے۔^[۲۷] کیونکہ خدا نے امام دے وجود تے نصب کرنے دا حکم بیان کیتا اے پس امام دے نصب کرنے تے اسدے وجود دا حکم عقل تو‏ں نئيں سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

• وجوب عقلی: معتزلہ، ماتریدیہ، اباضیہ تے زیدیہ دا اک گروہ امامت نو‏‏ں لوگاں اُتے واجب سمجھدا اے ۔معتزلہ وچو‏ں بعض امامت دے وجوب نو‏‏ں عقلی تے بعض اسنو‏ں سمعی تے شرعی سمجھدے نيں ^[۲۸]

وجوب امامت دے دلائل

آیت اولی الامر

یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکمْ

اس آیت ماں خدا اولی الامر دی اطاعت دا حکم دے رہیا اے پس اولی الامر موجود ہونے چاہئاں تا کہ انہاں دی اطاعت دی جائے۔^[۲۹]

تفتازانی اس دلیل دے متعلق کہندا اے کہ اولی الامر دی اطاعت دا وجوب انہاں دے متحقق ہونے دا تقاضا کردا ا‏‏ے۔^[۳۰]

حدیث من مات

رسول اللہ نے فرمایا :

مَنْ ماتَ وَ لَمْ یعْرِفْ إمامَ زَمانِهِ ماتَ مَیتَةً جاهِلِیةً^[۳۱]

اس حدیث دے مطابق جو شخص وی اپنے زمانے دے امام دی پہچان دے بغیر اس دنیا تو‏ں رخصت ہو گیا اوہ اس دنیا تو‏ں جاہلیت دی موت مرا ا‏‏ے۔

مسلما‏ن متکلمین دا اک گروہ اس حدیث نو‏‏ں وجوب امامت دی دلیل سمجھدے نيں۔کیونکہ اس حدیث دے مطابق ہر زمانے وچ امام دی معرفت اک حکم شرعی اے تے اس دا لازمہ ایہ اے کہ کوئی وی زمانہ اس تو‏ں خالی نئيں ہوئے۔^[۳۲]

سیرت مسلمین

مفصل مضمون: سیرت متشرعہ

متکلمین دا اک گروہ مسلماناں دی سیرت نو‏‏ں وجوب امامت دی دلیل قرار دیندے نيں۔ کیونکہ مسلماناں دی سیرت تو‏ں واضح ہُندا اے کہ اوہ امامت دے وجوب نو‏‏ں کسی شک و شبہ دے بغیر اک مسلم تے یقینی سیرت سمجھدے نيں۔ شیعہ تے اہل سنت دے درمیان امامت وچ اختلاف نئيں اے بلکہ مصداق وچ اختلاف ا‏‏ے۔^[۳۳] ابوعلی و ابوہاشم جُبّائی تے ہور نے وجوب امات اُتے صحابہ دے اجماع دے نال استدلال کیتا ا‏‏ے۔^[۳۴]

قاعدۂ لطف

مفصل مضمون:قاعدۂ لطف

امامیہ متکلمین دے نزدیک وجوب امامت دی اہ‏م ترین دلیل قاعدۂ لطف اے ۔وہ قاعدۂ لطف دے مصادیق وچ امامت نو‏‏ں واضح ترین مصداق سمجھدے نيں تے کہندے نيں کہ خداوند نو‏‏ں اپنے بنداں دی نسبت لطف کرنا چاہئے تے امام نو‏‏ں منصوب کرنا تے متعین کرنا وی اک طرح دا لطف اے پس امامت وی واجب ہوئے گی۔

سید مرتضی اسکی توضیح کردے ہوئے کہندے نيں :

ہم جاندے نيں کہ انسان دے لئی عقلی طور کچھ ذمہ دارایاں نيں تے اسيں ایہ وی جاندے نيں کہ بالغ و عاقل انسان معصوم نئيں اے ۔ان دو مطالب دے پیش نظر امامت دے وجوب دی دلیل ایہ اے کہ عرف تے سیرت عقلا تو‏ں آشنائی رکھنے والا عاقل انسان جاندا اے کہ

جب وی معاشرے وچ مدبر تے کافی وافی رہبری موجود ہو جو کہ معاشرے وچ پلیدگی تے ستمگری دا راستہ رودے تے انسانی اقدار تے عدالت دا دفاع کرے تو اقدار تے فضائل دے لئی معاشرے وچ اجتماعی طور اُتے شرائط بہتر فراہ‏م ہونگی تے ایہ چیز لطف دے علاوہ کچھ تے نئيں اے کیونکہ لطف ایہ اے کہ اوہ مکلفین نو‏‏ں اطاعت تے فضیلت دے قریب لیائے گا تے انہاں نو‏ں تباہی تو‏ں دور کرے گا۔اس بنا اُتے امامت مکلفین دے حق وچ اک لطف ا‏‏ے۔^[۳۵]

ابن میثم بحرانی، سدید الدین حمصی، خواجہ نصیر الدین طوسی جداں ہور متکلمین نے اس قاعدے دی بنیاد اُتے امامت تے اس دے وجوب نو‏‏ں مختلف انداز وچ بیان کیتا ا‏‏ے۔^[۳۶]

معتزلی متکلمی قاعدۂ لطف نو‏‏ں قبول کرنے دے باوجود امامت دے مسئلہ وچ تے امام دے لطف ہونے نو‏‏ں قبول نئيں کردے نيں بلکہ اس مقام اُتے اعتراضات کردے نيں جنہاں دے جوابات سید مرتضی نے الشافی فی الامامۃ وچ ذکر کيتے نيں۔

فلسفۂ امامت

اہل سنت حضرات دے نزدیک امام سیاسی حاکم اے اوہ وجود امام دے فلسفے نو‏‏ں حکومت بنانے تے حکومتی ذمہ داریاں دے بیان کرنے تے معاشرے نو‏‏ں چلانے وچ منحصر کردے نيں۔مثال دے طور اُتے معتزلہ حدود و تعزیرات دا نفاذ،امت اسلامی دی حفاظت تے دشمن تو‏ں مقابلے دے لئی افرادی قوت نو‏‏ں تیار کرنا تے اس جداں دوسرے امور نو‏‏ں امامت دی غرض وچ بیان کردے نيں۔^[۳۷]

لیکن شیعہ وجود امام دے لئی دو قسم دے اہداف بیان کردے نيں:

پہلا ہدف :اس وچ اوہی اہداف تے عملی فوائد بیان کردے نيں جنہاں نو‏ں اہل سنت حضرات بیان کردے نيں۔پس اس بنا اُتے مسلماناں دے معاشرتی نظام دی حفاظت تے عدل و انصاف دا قیام. اس بنیاد بر مسلماناں دے اجتماعی نظام دی حفاظت ،معاشرے وچ عدل و انصاف برقرار کرنا ، احکم اسلامی نو‏‏ں وجود بخشنا خاص طور اُتے جنہاں احکم وچ معاشرتی پہلو دا جنبہ موجود ہُندا اے ،حدود الہی نو‏‏ں نافذ کرنا امامت دے اہداف وچو‏ں نيں۔^[۳۸]

دوسرا ہدف : اہ‏م ترین ہدف نو‏‏ں تشکیل دیندا اے جو شریعت دی وضاحت،حفاظت تے اسنو‏ں لوگاں تک پہنچانے اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

بیانِ شریعت

امامیہ دے نزدیک خدا نے دین کامل صورت وچ پیغمبر تک وحی دی صورت وچ پہنچایا تے انہاں نے اسنو‏ں مکمل صورت وچ آئمہ نو‏‏ں ابلاغ کیتا تا کہ اوہ درجہ بدرجہ لوگاں تک پہنچائاں۔اس بنا اُتے عبادات تے معاملات جداں عقود ایقاعات ارث حدود دیات وغیرہ دے جزئی احکامات قرآن تے سنت پیغمبر وچ بیان نئيں ہوئے نيں۔قرآن کریم وچ احکم دے کلیات بیان ہوئے نيں تے رسول اللہ دے ذریعے اسيں تک پہنچنے والے احکم دی اک محدود تعداد اے ہور سند دے لحاظ تو‏ں اوہ تمام احادیث وی معتبر نئيں نيں۔ایہی وجہ اے اہل سنت حضرات اس محدودیت تو‏ں مجبور ہو ک‏ے قیاس،استحسان وغیرہ جیسی روشاں دا سہارا لیندے نيں جویقین آور نئيں نيں۔ اہل شیعہ دے نزدیک انہاں غیر یقینی روشاں دا کوئی اعتبار نئيں کیونکہ کوئی شرعی تے عقلی معتبر دلیل اندے بارے وچ موجود نئيں اے اسلئے احکم شرعیہ وچ انہاں تو‏ں استناد کرنا درست نئيں ا‏‏ے۔ مثلا ماه رمضان دے آخری دن دا روزہ واجب تے ماهشوال دے پہلے دن دا روزه حرام تے دوسرے دن دا روزہ رکھنا مستحب اے حالانکہ ظاہری طور اُتے انہاں دے درمیان کوئی تفاوت نئيں اے لیکن صرف مشابہت دی وجہ تو‏ں اک روزے دے حکم نو‏‏ں دوسرے روزے اُتے نئيں لگایا جا سکدا ا‏‏ے۔

شیعہ اعتقاد دے مطابق پیغمبر اسلام نے دین نو‏‏ں کامل طور اُتے ابلاغ کیتا اے تے اس وچ کسی قسم دا نقص موجود نئيں اے کہ جس دی بنا اُتے قیاس تے استحسان جیسی روشاں دا سہارا لینا ضروری ہوئے۔ لیکن لوگاں دی آمادگی نہ ہونے دی وجہ یا ایسا موضو رسول دے زمانے وچ پیش نہ آنے دی وجہ تو‏ں بوہت سارے احکم بیان نئيں ہو سدے۔رسولخدا نے اس قسم دے احکم دا علم آپنے بعد والے آئمہ نو‏‏ں تعلیم دئے تا کہ انہاں نو‏ں اندے موقعے اُتے بیان کر دتا جائے تے انہاں نو‏ں لوگاں تک پہنچایا جائے۔

حفظِ شریعت

ہور امور وچو‏ں اک تے امر جو وجود امام دی ضرورت بیان کردا اے تے اسنو‏ں امامت دے مقاصد وچو‏ں سمجھیا جاندا اے اوہ شریعت دی محافظت کرنا ا‏‏ے۔

اس بنا اُتے امام دا وجود دین نو‏‏ں تغیر و تبدل تے تحریف تو‏ں بچانے دا باعث بندا اے کیونکہ اک طرف قرآن جزئی احکم بیان نئيں کردا تے دوسری جانب قرآن اک خاموش دستور العمل اے تے اسنو‏ں اک مفر دی ضرورت اے ۔لوگاں وچ قرآن فہمی دی کمی،خطا دا احتمال تے اشتباہ دا امکان موجود ہونا ایسے افراد دی ضرورت محسوس کردا اے کہ جو قرآن فہمی وچ کمال دی نہائی حداں اُتے فائز،خطا تے اشتباہ تو‏ں پاک ہون۔ انہاں دا وجود دوسرے افراد دی قرآن فہمی ،خطا تے اشتباہ دی تشخیص دے لئی اک میزان اے ۔ایہ میزان تے معیار ہو جو وی ہو حقیقت وچ اوہی شریعت دی محافظت دا سبب ہوئے گا۔

اسدے علاوہ اوہ احکم تے معارف دین جو متواتر یا اجماع دی شکل وچ منقول ہوئے نيں اوہ محدود نيں اوہ شریعت دے تمام احکم دے بیانگر نئيں نيں تے اجماع معصوم دے قول دے بغیر کوئی اعتبار نئيں رکھدا ا‏‏ے۔ اس وجہ تو‏ں صرف اک ہی راستہ باقی بچتا اے اوہ ایہ اے کہ شریعت دی اک معصوم امام دے ذریعے حفاظت ہو کیونکہ اس صورت وچ اس دا قول عصمت دی دلیل دی بنا اُتے ہر قسم دی خطا تو‏ں محفوظ ہو گا تے قرآن دی تفسیر تے شریعت دی وضاحت وچ دوسرےآں دے اقوال نو‏‏ں جانچنا ممکن ہوئے گا۔

معارف دینی وضاحت

وجود امام دی ضرورت دے عوامل وچو‏ں اک حصہ معارف تے شریعت دے احکم دی وضاحت دا اے کہ جو مناسب حالات مہیا نہ ہونے تے کافی فرصت نہ ہونے دی وجہ تو‏ں رسول اللہ دی بولی مبارک تو‏ں بیان نئيں ہوئے۔اب انہاں نو‏ں امام دے سپرد کر دتا گیا کہ اوہ انہاں نو‏ں بیان کراں۔

امامت دے لوازمات تے خصوصیات

عصمت

مفصل مضمون:عصمت

امامت دی شرائط تے لوازم وچو‏ں امام دا گناہ تو‏ں پاک تے اپنی ذمہ داریاں دی ادائیگی وچ خطا دا مرتکب نہ ہونا ا‏‏ے۔ اوہدی دلیل ایہ اے اوہ رسول خدا دا جانشین،احکم شرعی ،معارف دین،قرآن دی تفسیر تے سنت نبوی دی توضیح وچ مرجع علمی (کی حیثیت رکھدا) ا‏‏ے۔ اس وجہ تو‏ں ضروری اے کہ اوہ ہر قسم دے گناہ تو‏ں مبرا ہو تاکہ لوگ اسکی گل اُتے اعتماد کر سکن۔جے ایسا نہ ہو تو لوگاں دے درمیان تو‏ں اسکا اعتماد اٹھ جائے گا تے لوگاں دی ہدایت دی خاطر آئمہ مقرر کرنے دے خدائی ہدف وچ خلل تے نقض لازم آندا ا‏‏ے۔

علم لدنی

رسول خدا تو‏ں واسطے یا کسی واسطے دے بغیر پہنچنے والے علم دے علاوہ آئمہ طاہرین دے پاس ہور علم وی سی ۔ ایہ علم غیر معمولی طریقے الہام دی صورت وچ انہاں نو‏ں دتا گیا سی ۔جداں حضرت خضر ،حضرت ذو القرنین،حضرت مریم تے حضرت موسی دی والدۂ گرامی اس تو‏ں بہرہ مند سن ۔انہاں وچو‏ں بعض آئمہ نو‏‏ں ایہ علم کمسنی وچ حاصل ہويا تے اوہ امامت دے عہدے اُتے فائز ہوئے۔اس علم دی بدولت ہر اوہ چیز جو انساناں دی ہدایت تے اپنے ذمہ داری نو‏‏ں انجام دینے وچ ضروری ہُندی اے اوہ اس تو‏ں آگاہ ہُندے تے انہاں نو‏ں کسی دوسرے شخص دی ضرورت نئيں سی۔^[۳۹]

ولایت

ولایت اک خاص قسم دا الہی قرب اے جس دی وجہ تو‏ں کسی شخص نو‏‏ں اک مخصوص قسم دے تصرف دا حق حاصل ہُندا ا‏‏ے۔^[۴۰] تکوینی تے تشریعی اس ولایت دی دو اقسام نيں۔ ولایت تکوینی موجودات جہان تے خارج وچ موجود اشیاء اُتے تصرف تے سرپرستی تو‏ں عبارت ا‏‏ے۔ولایت تشریعی قرآن کریم دی تفسیر و توضیح ،سنت نبوی تے معاشرے دی رہبری نو‏‏ں شامل اے ^[۴۱]

کلام امام دی حجیت تے اسکی اطاعت

اس خصوصیت دا معنی اے کہ خدا دے کلام دی توضیح وچ امام دے کلام تے اسکی تفسیر دی پیروی تے اسکی اطاعت کرنا ضروری اے ۔اس اطاعت دی پیروی دا سبب انہاں دا خدا دی جانب تو‏ں انہاں نو‏ں علم لدنی تے وہبی حاصل ہونا تے کلام خدا دے مقصود تو‏ں آگاہ ہونا ا‏‏ے۔ ^[۴۲]

شیعہ آئمہ

اہل بیت دے 12 افراد اہل تشیع دے امام نيں۔انہاں وچو‏ں پہلے حضرت علی،اس دے بعد اندے دو فرزند حسن تے حسین نيں تے انہاں دے بعد حضرت امام حسین علیہ السلام دی اولاد وچو‏ں 9 بیٹے نيں۔ ایہ تمام امام علم لدنی دے مالک ،مقام عصمت اُتے فائز تے حق شفاعت دے حاملین وچو‏ں نيں۔ان دے توسل تو‏ں خدا دا قرب حاصل کیتا جاسکدا اے ۔علم دا منبع،دینی تعلیمات تے معاشرے دی سیاسی حاکمیت تے رہبری دا حق انہاں نو‏ں ہی حاصل ا‏‏ے۔

رسول ختمی مرتبت تو‏ں احادیث وچ انہاں دے اسماء تے انہاں دی صفات تے خصوصیات بیان ہوئیاں نيں۔جنہاں تو‏ں واضح ہُندا اے کہ ایہ تمام افراد خاندان قریش تو‏ں ہی نيں تے پیغمبر دے اہل بیت نيں ہور آخری زمانے دا مہدی وی انہی وچو‏ں ہوئے گا۔

حضرت امام علی دے پہلے امام ہونے دے بارے وچ رسول اللہ دی واضح احادیث مذکور نيں تے ہور آئمہ دے متعلق قطعی نصوص وی مذکور نيں جنہاں وچ آئندہ دی امامت تے اندے اسما دا بیان مذکور اے ۔ان احادیث دے متون دی بنا اُتے اسلام دے آئمہ 12 افراد نيں جنہاں دے اسما درج ذیل ترتیب دے مطابق نيں:^[۴۳]

امامت تے خاتمیت دی باہمی سازگاری

امامت اُتے کيتے جانے والے اعتراضات وچو‏ں اک اعتراض ایہ کیتا جاندا اے کہ امامت دا جو معنی بیان کیتا جاندا اے تے شیعہ حضرات جس دا اعتقاد رکھدے نيں، دے مطابق خاتمیت دے سازگار نئيں اے ۔کیونکہ شیعہ حضرات دے نزدیک امامت اُتے فائز شخص وچ پائی جانے والی خصوصیات تے آخری پیغمبر دی خصوصیات وچ کسی قسم دا تفاوت نئيں پایا جاندا ا‏‏ے۔^[۴۴]

جعفر سبحانی نے اس اعتراض دا ایويں جواب دتا اے :

نبوت تے اسدے علوم نو‏‏ں پروان چڑھانے وچ واضح فرق اے جو کسی وضاحت دے محتاج نئيں اے ۔کیونکہ نبوت دی حقیقت ایہ اے کہ پیغمبر وحی دے مخاطَب ہُندے نيں،کلام خدا نو‏‏ں سندے نيں خدا دے بھیجے ہوئے نو‏‏ں دیکھدے نيں تے اوہ اک شریعت دے حامل نيں یا پہلی شریعت دے مروج نيں جدو‏ں کہ امام کسی وی وحی دے مخاطَب دے بغیر یا کلام خدا نو‏‏ں سنے بغیر یا فرشتے نو‏‏ں دیکھے بغیر پیغمبر دے انہاں علوم دا خزانہ دار ہُندا اے جنہاں دی اسنو‏ں ضرورت ہُندی ا‏‏ے۔^[۴۵]

متعلقہ صفحات

حوالے