ام کلثوم بنت علی
| ام کلثوم بنت علی | |
|---|---|
 | |
| جم | سنہ 627 (عمر 1396–1397 سال)[۱] |
| وفات | |
| مدفن | جنت البقیع |
| شریک حیات | عمر فاروق |
| والد | علی[۱] |
| والدہ | فاطمۃ الزہرا |
| بہن/بھائی | |
ترمیم  | |
 ام کلثوم بنت علی | |
|---|---|
| مشہور امام زادے | |
| عباس بن علی، زینب کبری، فاطمہ معصومہ، علی اکبر، علی اصغر، عبد العظیم حسنی، احمد بن موسی، سید محمد، سیدہ نفیسہ |
اُمّ کُلثوم بنت حضرت علیؑ امام حسن، امام حسین و حضرت زینب کبری (س) دے بعد امام علی تے حضرت فاطمہ زہرا (س) دی چوتھی اولاد سن۔ تاریخی منابع وچ عمر بن خطاب دوسرے خلیفہ دے نال آپ دی شادی دے بارے وچ داستاناں دیکھنے نوں ملدی اے۔ بعض مؤرخین آپ نوں واقعہ کربلا وچ حاضر خواتین وچ شمار کردے نيں تے آپ توں منسوب خطبات تے گفتگو بعض منابع وچ نقل ہوئیاں نيں۔
آپ دے بارے وچ نقل ہونے والے بعض واقعات جداں (واقعہ کربلا وچ آپ دی موجودگی) دے بارے وچ ایہ احتمال دتا جا سکدا اے کہ ایہ واقعات کسی تے شخصیت دے بارے وچ نيں تے صرف تشابہ اسمی دی وجہ توں انہاں واقعات دی نسبت آپ دی طرف دتی گئی اے۔
تعارف
تاریخ ولادت تے حسب و نسب
ام کلثوم دی تاریخ پیدائش وچ مؤرخین دے درمیان اختلاف پایا جاندا اے ؛ لیکن شیعہ تے سنی دونے حضرت علی و حضرت فاطمہ زہرا دی ام کلثوم نامی بیٹی ہونے اُتے متفق نيں۔[۲]
آپ دی تاریخ پیدائش نوں سنہ 6 ہجری لکھیا گیا اے۔[۳] البتہ بعض مؤرخین کسی سال دی تعیین کيتے بغیر ایويں لکھدے نيں کہ انہاں دی ولادت پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی حیات طیبہ دا دور سی تے آپ دی وفات توں پہلے پیدا ہوئی اے۔[۴]
شیعہ و اہل سنت مآخذ وچ اس حوالے توں وی اختلاف پایا جاندا اے کہ آپ حضرت علی (ع) و حضرت فاطمہ(س) دی اولاد وچ کیہڑے نمبر اُتے اے۔ اس حوالے توں شیعہ علماء آپ نوں حضرت زینب (س) توں چھوٹی مندے نيں؛[۵] لیکن اہل سنت، ام کلثوم نوں حضرت علی بن ابی طالب (ع) دی تیسری اولاد تے حضرت زینب توں وڈی قرار دیندے نيں۔[۶]
سانچہ:شجرہ نامہ بنی ہاشم
کنیت تے القاب
شیخ مفید نے امیرالمؤمنین حضرت علی (ع) دی اولاد نوں گنواندے ہوئے آپ دا نام زینب صغری (س) ذکر کردے ہوئے آپ دی کنیت نوں ام کلثوم ذکر کیتا اے۔[۷] اس کنیت نوں پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے آپ نوں اپنی خالہ ام کلثوم بنت محمد دے نال زیادہ شباہت دی وجہ توں دتا اے۔[۸] فریقین دے اکثر منابع وچ انہاں نوں ام کلثوم کبری توں تعبیر کیتا گیا اے۔
سید محسن امین اس بارے وچ کہندے نيں: امیر المؤمنین (ع) دی تن یا چار بیٹیاں دی کنیت ام کلثوم سن:
- ام کلثوم کبری بنت فاطمہ (س)۔
- ام کلثوم وُسطی زوجہ حضرت مسلم بن عقیل۔
- ام کلثوم صغری۔
- زینب صغری جس دی کنیت ام کلثوم اے۔
سید محسن امین تصریح کردے نيں کہ: جے آخری دو اسم اک ہی شخصیت دے ہاں تو تن ورنہ چار اشخاص دا نام ام کلثوم اے۔[۹] انہاں سب باتاں دے باوجود بعض مآخذ وچ ام کلثوم بنت علی (ع) و فاطمہ (س) نوں رقیہ کبری و ام کلثوم صغری نوں نفیسہ دے نام توں یاد کیتا اے۔[۱۰]
شوہر تے اولاد
بعض مؤرخین دے مطابق ام کلثوم نے ابتدا وچ عُمَر بن خطاب پھر انہاں دی وفات دے بعد اپنے چچا زاد بھائی عون بن جعفر بن ابی طالب نال شادی کیتسی۔ عون دی وفات دے بعد انہاں دے بھائی محمد پھر محمد دی وفات دے بعد انہاں دے دوسرے بھائی عبداللہ نال شادی کيتی۔ [۱۱] مسعودی انہاں نوں لاولد جاندے نيں۔[۱۲] جدوں کہ بعض مؤرخین نے انہاں دے فرزنداں وچ زید تے رقیہ دا نام لیندے نيں جو ہر دو عمر توں نيں۔[۱۳] ابن عنبہ مسلم بن عقیل دی اولاد دے ضمن وچ حمیدہ لڑکی دا نام لیندے نيں جنہاں دی والدہ دا نام "ام کلثوم بنت علی بن ابیطالب اے۔[۱۴] سید محسن امین کہندے نيں: ایہ روایت اس گل اُتے دلالت کردی اے کہ مسلم بن عقیل نے اپنی چچا ذاد بہن ام کلثوم نال شادی کیتی سی لیکن ایہ ام کلثوم کبری دا غیر اے کیونکہ کسی نے وی اس حوالے توں کوئی خبر نقل نئيں دی اے پس اس توں پتہ چلدا اے کہ حضرت مسلم نے ام کلثوم وسطی نال شادی کیتی اے۔[۱۵]
عمر بن خطاب توں شادی دی حقیقت
بعض تاریخی مآخذ دے مطابق ام کلثوم بنت علی بن ابی طالب نے خلیفہ دوم حضرت عمر نال شادی کیتی سی۔[۱۶] اس شادی دی تاریخ ذی القعدہ سنہ 17 ہجری قمری ذکر ہوئی اے۔[۱۷]
اس دے مقابلے وچ بعض شیعہ علماء جداں کہ، شیخ مفید نے اس نکاح توں انکار کیتا اے تے آقا بزرگ تہرانی نے کئی ایسی کتاباں دا نام لیا اے جنہاں وچ اس نکاح نوں رد کیتا گیا اے۔[۱۸]
ماں دا غم
ام کلثوم حضرت زہرا س) دی شہادت دے بعد چہرے اُتے اک نقاب ڈال کے گریہ و زاری کردے ہوئے پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دے روضہ اقدس اُتے گئياں تے کہیا: اے رسول خدا! بتحقیق ایہ وقت بالکل اس وقت دی طرح اے جس وقت سانوں آپ دی فقداں دی مصیبت آن پئی سی۔ ہن اس دے بعد ساڈے تے ساڈی ماں دے درمیان کوئی ملاقات نئيں ہوئے گی۔[۱۹]
واقعہ کربلا وچ شرکت
بعض مقاتل وچ ام کلثوم دے کربلا وچ حاضر ہونے دے بارے وچ تذکرہ موجود اے۔ جداں کہ بہت سارے مقامات اُتے حضرت زینب(س) دے نال انہاں دا نام لیا گیا اے تے انہاں اُتے ڈھائے جانے والے مصائب دا تذکرہ کیتا گیا اے۔ علامہ مجلسی نقل کردے نيں: امام حسین(ع) دی شہادت دے بعد خیمیاں نوں اگ لگاندے وقت آپ دی بہن ام کلثوم دے کناں توں بالیاں نوں چھینیا گیا۔[۲۰] ام کلثوم واقعہ عاشورا دے راویاں وچوں نيں تے کوفہ تے ابن زیاد دے دربار وچ آپ نے خطبہ وی دتا اے۔ ابن طیفور نے اپنی کتاب وچ ام کلثوم توں اک خطبہ نقل کیتا اے جسنوں آپ نے اہل بیت دی اسیری دے وقت ارشاد فرمایا سی ۔ [۲۱] علامہ مجلسی نے وی ابن زیاد دے دربار وچ ام کلثوم دی بعض گفتگو تے اشعار نقل کيتے نيں۔[۲۲]
اس دے مقابلے وچ بعض مآخذ وچ کربلا وچ موجود ام کلثوم دے غیر فاطمی ہونے اُتے تصریح کيتی گئی اے۔[۲۳] سید محسن امین اس مسئلہ نوں رد کردے ہوئے کہندے نيں: امیرالمؤمنین حضرت علی دی دو بیٹیاں دا نام ام کلثوم سی اک ام کلثوم کبری، حضرت زہرا(س) دی بیٹی سی جو واقعہ کربلا توں پہلے اس دنیا توں چلی گئی سی جدوں کہ دوسری جو واقعہ کربلا وچ موجود سی تے کوفہ وچ خطبہ دتا انہاں دی ماں اک کنیز سی تے اوہ حضرت مسلم بن عقیل دی بیوی سی۔[۲۴]
کوفہ وچ ام کلثوم دا خطبہ
ام کلثوم منجملہ انہاں اشخاص وچوں سن [۲۵] جنہاں نے امام حسین(ع) دی شہادت دے بعد کوفہ وچ خطبہ دتا۔[۲۶]
راوی کہندا اے: اس وقت لوگاں دے رونے دی آواز بلند ہو گئی۔ عورتاں اپنے بالاں نوں کھول کر انہاں وچ مٹی ڈالتی سن تے اپنے چہراں اُتے مارتاں تے واویلا تے واثبوراہ دی صسجے بلند کردی سن۔ مرد روندے ہوئے اپنے داڑھی دے بال نوچتے سن ۔ کسی تے موقع اُتے لوگاں نوں اس طرح روندے ہوئے نئيں دیکھیا سی ۔[۲۹]
نقل حدیث
شیعہ مآخذ وچ ام کلثوم توں احادیث نقل ہوئیاں نيں۔ عبداللہ مامقانی انہاں نوں خواتین راویاں وچ شمار کردے ہوئے کہندے نيں: "آپ اک جلیل القدر، فہیم و بلیغ خاتون سن تے انہاں نوں ثقات وچوں جاندے سن ۔"[۳۰] انہاں احادیث دی اکثریت اہل بیت(ع) اُتے آنے والی مصیبتاں دے بارے وچ نيں۔
امام علی(ع) دی شہادت
علامہ مجلسی اک طولانی حدیث وچ لکھدے نيں:
- «ام کلثوم فرماندی نيں: رمضان دی انیساں رات نوں ميں نے اپنے والد محترم دے لئی افطار دی خاطر جو دی دو روٹیاں، دودھ تے نمک دسترخوان اُتے رکھ دتا۔ نماز توں فارغ ہونے دے بعد افطار دے لئی حاضر ہوئے۔ آپ دسترخوان اُتے نگاہ کردے زور زور توں رونے لگے تے فرمایا... میری بیٹی جے انہاں دو کھاناں وچوں اک نوں نہ اٹھایا تو خدا دی قسم کچھ نئيں کھاواں گا … ایويں جو دی روٹی نوں نمک دے نال تناول فرمایا۔[۳۱]
شیخ مفید نقل کردے نيں:
اسی طرح امیرالمؤمنین(ع) دی شہادت دے موقع اُتے "ام کلثوم" نے روندے ہوئے ابن ملجم توں خطاب کیتا: وائے ہو توادے اُتے! خداوندعالم تواناں دنیا تے آخرت دونے وچ ذلیل تے رسوا کرے تے تواڈا ٹھکانا جہنم قرار دے۔[۳۳]
عبدالکریم بن احمد بن طاووس حلی نے شیخ صدوق توں اک حدیث نقل کيتی اے جس وچ آیا اے کہ "ام کلثوم" نے حضرت علی(ع) دی تشییع تے تدفین دے حوالے توں اپنے فرزنداں نوں کرنے والی وصیت دے بعض حصےآں نوں روایت کيتی اے:
- ... ام کلثوم فرماندی نيں: دفن دے وقت قبر کھودتی گئی۔ مینوں معلوم نئيں میرے بابا نوں زمین وچ دفن کیتا گیا یا آسماناں وچ لے جایا گیا۔ ناگہان اک تسلیت آمیز آواز کاناں وچ آئی تے کہیا: خدا آپ نوں اپنی حجت دے غم تے عزاداری وچ تسلیت دیندا اے۔[۳۴]
واقعہ عاشورا تے اس دے بعد دے واقعات
- ابن طاووس کہندے نيں: جدوں امام حسین آخری وداع دے لئی آئے تو "ام کلثوم" نے فریاد بلند دی تے کہیا: یا ابا عبداللہ! آپ نوں ہتھ توں دینے دی مصیبت دے بعد سانوں خدا موت دے دے۔ امام(ع) نے ام کلثوم، حضرت زینب(س) تے رباب نوں تسلی دتی۔[۳۵]
- اسیری دے وقت جدوں کوفی اطفال حسینی دے لئی کھانا لے آئے تو "ام کلثوم" نے فریاد بلند کی: اے اہل کوفہ اسيں (اہلبیت پیغمبر) اُتے صدقہ حرام اے۔[۳۶]
- اک حدیث دے مطابق جدوں کاروان اسرائے آل محمد شام پہونجی تو "ام کلثوم" نے شمر توں کہیا کہ شہداء دے سراں نوں اسیراں دے درمیان توں دوسری سمت لے جاؤ تاکہ لوگاں دی نظراں اس سمت چلی جائے تے ساڈے اُتے نظراں نہ پڑن۔[۳۷]
تاریخ و کیفیت وفات
آپ دی تاریخ وفات تے اوہدی کیفیت وچ اختلاف نظر پایا جاندا اے۔
- اکثر مآخذ وچ آپ تے آپ دے بیٹے زید دی وفات نوں اک نال قرار دتا اے ایتھے تک کہ دونے دی نماز جنازہ وی اک نال ادا کيتی گئی۔[۳۸]
- بعض مؤرخین نے انہاں دی وفات نوں معاویہ دے دور حکومت وچ تقریبا سنہ 50 ہجری قمری وچ ذکر کیتا اے۔[۳۹]
- بعض کہندے نيں: انہاں دی وفات عبدالملک بن مروان دے دور حکومت (۷۳ – ۸۶ ق) وچ ہوئی اے ۔ٰ[۴۰]
- مقریزی لکھدے نيں: جدوں آپ عون بن جعفر دی زوجیت وچ سن اسی وقت اس دنیا توں چلی گئی۔[۴۱]
- ابن عبدالبر، انہاں دی وفات نوں امام حسن (ع) دی امامت دے دوران ذکر کردے نيں۔[۴۲]
- ابن طیفور ہور انہاں دی وفات نوں سنہ 61 ہجری واقعہ کربلا دے وقت قرار دیندے نيں۔[۴۳]
وفات دی کیفیت
آپ دی وفات دے بارے وچ آیا اے کہ آپ تے آپ دے بیٹے زید کسی بیماری[۴۴] یا زہر کھلانے دی وجہ سے[۴۵] اک نال اس دنیا توں چلے گئے۔
مدفن
عمادالدین طبری کہندے نيں:منقول اے کہ امام حسین (ع) دی بہن ام کلثوم نے شام وچ وفات پائی تے اوتھے دفن نيں۔[۴۶]
ابن بطوطہ اپنے سفر نامے وچ لکھدے نيں:شام توں اک فرسخ دے فاصلے اُتے ام کلثوم بنت علی بن ابی طالب (ع) تے حضرت فاطمہ (س) دی بیٹی دی قبر اے۔[۴۷]
یاقوت حموی لکھدے نيں:ام کلثوم دی قبر شام، دمشق وچ اے۔[۴۸]
ابن عساکر اس بارے وچ لکھدے نيں:یہ قبر جو دمشق دے مضافات وچ اے ام کلثوم بنت علی بن ابیطالب (ع) دی اے لیکن ایہ حضرت فاطمہ (س) دی اولاد نئيں اے .. آپ مدینہ وچ قبرستان بقیع وچ مدفون نيں۔[۴۹]
بعض ہور مؤرخین کہندے نيں کہ ایہ قبر، حضرت علی (ع) تے حضرت فاطمہ (س) دی بیٹی حضرت زینب (س) دی اے جنہاں دی کنیت ام کلثوم اے۔[۵۰]