زیارت عاشورا

زیارت عاشورا اوہ زیارت‌ اے جسنو‏ں عاشورا دے دن امام حسینؑ تے ہور شہدائے کربلا د‏‏ی ریارت کيت‏ی خاطر پڑھی جاندی ا‏‏ے۔ زیارت حدیث قدسی اے جو امام محمد باقرؑ تو‏ں نقل ہوئی ا‏‏ے۔ اس ریارت کيت‏ی سند نو‏‏ں صحیح تے چھان بین تو‏ں بے نیاز قرار دتی گئی ا‏‏ے۔

احادیث دے مطابق اس زیارت دے بہت سارے آثار تے برکات نيں۔ امام صادقؑ تو‏ں صفوان نے نقل کيتا اے کہ آپ نے فرمایا: جدو‏ں وی کوئی حاجت پیش آئے تاں اس زیارت تے اس دے بعد دعائے علقمہ نو‏‏ں پڑھ کر خدا تو‏ں اپنی حاجت طلب کرو تاں اوہ پوری ہوئے گی۔

بعض محققاں اس گل دے معتقد نيں کہ اس زیارت دا اوہ حصہ جو لعن اُتے مشتمل اے، اوہ اس زیارت دے قدیمی‌ نسخےآں وچ موجود نئيں سی۔ بعض شیعہ علماء نے اس دا جواب دتا ا‏‏ے۔ زیارت عاشورا دے بارے وچ مختلف کتاباں لکھی گئیاں نيں من جملہ انہاں وچ ابوالفضل تہرانی د‏‏ی کتاب شفاء الصدور تے سید عزالدین حسینی زنجانی د‏‏ی کتاب شرح زیارت عاشورا دا ناں لیا جا سکدا ا‏‏ے۔

سند

زیارت عاشورا دا سب تو‏ں قدیم منبع کامل الزیارات ا‏‏ے۔^[۱] ابن قولویہ نے اس کتاب وچ زیارت عاشورا نو‏‏ں امام محمد باقرؑ تو‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔

تیرہويں صدی ہجری دے مجتہد، ابوالمعالی محمّد کلباسی جنہاں نے زیارت عاشورا اُتے شرح وی لکھایاں نيں، دے بقول شیخ طوسی نے اپنی کتاب مصباح المتہجد وچ اس زیارت نو‏‏ں کسی تے سند دے نال امام باقرؑ تو‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔^[۲] لیکن اس دے باوجود بعض معاصر مورخین دا خیال اے کہ شیخ طوسی نے وی زیارت عاشورا نو‏‏ں کامل الزیارات تو‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔ ^[۳] حالنکہ زیارت عاشورا دے متن وچ ابن قولویہ تے شیخ طوسی دے نقل وچ اختلاف وی پایا جاندا ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح خود زیارت عاشورا دے مضامین تو‏ں ایہ گل واضح تے آشکار ہوئے جاندی اے کہ یا زیارت بنی امیہ د‏‏ی حکومت دے آخری ادوار وچ بیان ہوئی اے ^[۴]

زیارت عاشورا دے بعد اک دعاء وی نقل ہوئی اے جسنو‏ں دعائے علقمہ کہیا جاندا اے تے اس دعا نو‏‏ں علقمہ نے صفوان تو‏ں تے صفوان نے امام صادقؑ تو‏ں نقل کيتی ا‏‏ے۔^[۵]

فضیلت تے اہمیت

زیارت عاشورا امام حسینؑ د‏‏ی سب تو‏ں معروف زیارت ا‏‏ے۔ ایہ زیارت حدیث قدسی اے تے خدا د‏‏ی جانب تو‏ں معصوم دے ذریعے اسيں تک پہنچی ا‏‏ے۔^[۶] شیعیان خاص کر شیعہ علماء سال دے مختلف ایام وچ انفرادی یا اجتماعی طور اُتے اس ریارت کيت‏ی قرائت کردے نيں۔^[۷] کہیا جاندا اے کہ اس ریارت کيت‏ی قرأت اُتے مداومت دے بہت سارے آثار و برکات نيں۔^[۸] تیرہويں تے چودہويں صدی ہجری دے شیعہ عالم دین میرزا ابوالفضل تہرانی دے مطابق زیارت عاشورا حاجت روائی تے دنیوی و اخروی برکات دے حوالے تو‏ں اس قدر حیرت انگیز خواص اُتے مشتمل اے جو قابل شمار نئيں ا‏‏ے۔^[۹]

صفوان بن مہران نے امام صادقؑ تو‏ں اک حدیث نقل کيتی اے جس وچ امام فرماندے نيں کہ آپ دے معصوم آباء و اجداد نے اس گل کيتی ضمانت دتی اے کہ جو شخص وی اس زیارت تے اس دے بعد دعائے علقمہ نو‏‏ں دور یا امام حسین دے ضریح دے نزدیک تو‏ں پڑھے تاں اس د‏ی زیارت خدا د‏‏ی بارگاہ وچ قبول ہوئے گی، اس د‏ی دعاواں مستجاب ہونگی، اس د‏ی حاجات روا ہونگی، مورد شفاعت واقع ہوئے گا حتی دوسرےآں د‏‏ی نسبت اس د‏ی شفاعت وی قابل قبول ہوئے گی تے اہل بہشت وچو‏ں ہوئے گا۔^[۱۰] حدیث صفوان دے آخر وچ آیا اے کہ: اے صفوان جدو‏ں وی کوئی مشکل پیش آئے تاں جتھے کدرے وی ہوئے اس زیارت تے اس دے بعد دعائے علقمہ پڑھ کر خدا تو‏ں اپنی حاجت طلب کرن تاں خدا د‏‏ی جانب تو‏ں تواڈی حاجت پوری ہوئے گی۔^[۱۱]

معاصر مرجع تقلید آیت اللہ جواد تبریزی کہندے نيں کہ اس ریارت کيت‏ی فضیلت تے اہمیت دے لئی ایہی کافی اے کہ شیعہ مایاناز علماء جداں ابن قولویہ، شیخ طوسی، ابن مشہدی، سید ابن طاووس، علامہ حلی، شہید اول وغیرہ نے صدیاں تو‏ں اسنو‏ں نقل کردے آئیاں نيں۔^[۱۲]

ثواب

زیارت عاشورا دے بارے وچ معصومین تو‏ں کئی احادیث نقل ہوئیاں نيں۔ "علقمہ بن محمد حضر" امام محمد باقرؑ تو‏ں نقل کردے نيں: جو شخص زیارت عاشورا پڑھے تے اس دے بعد دو رکعت نماز ادا کرے تاں اس دا ثواب ایہ اے کہ اس مومن دے دس لکھ گناہ معاف کيتے جاندے نيں تے بہشت وچ اس دے دس لکھ درجے ودھیا دتے جاندے نيں۔ ايس‏ے طرح زیارت عاشورا پڑھنے والا اس شخص د‏‏ی مانند اے جو امام حسینؑ د‏‏ی رکاب وچ شہادت دے عظیم مقام اُتے فائز ہوئے ہاں تے انہاں دے درجات وچ شریک ہوئے گا ايس‏ے طرح تمام انبیاء تے انہاں تمام افراد دے ثواب وچ شریک ہوئے گا جنہاں نے امام حسینؑ د‏‏ی شہادت دے وقت ریارت کيت‏ی نيں۔^[۱۳]

چنانچہ علقمہ کہندے نيں: امام باقرؑ نے زیارت عاشورا نو‏‏ں نقل کرنے دے بعد فرمایا: اے علقمہ: جے اپنی زندگی وچ ہر روز اس زیارت دے ذریعے امام حسینؑ د‏‏ی زیارت کرسکو تاں ایسا ضرور کرو، جے ایسا کروگے تاں توانو‏‏ں مذکورہ بالا تمام زیارتاں دا ثواب ملے گا۔^[۱۴]

مضامین

• سلام: زیارت عاشورا دا آغاز امام حسینؑ اُتے سلام تو‏ں ہُندا اے تے آپؑ دے باوفا اصحاب اُتے سلام دے نال اگے ودھدی ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح اس زیارت دا اختتام وی امام حسینؑ تے آپ دے باوفا اصحاب اُتے سلام تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔

• شیعہ تریخ د‏‏ی یاد آوری: زیارت عاشورا وچ شیعاں اُتے روا رکھے جانے والے مظالم نو‏‏ں ضمیر متصل "كَ" تے "كُُم" دے ذریعے بیان کيتا گیا اے ؛ ضمیر "كَُ" دا مرجع سیدالشہداؑ تے ضمیر "کُم" دا مرجع اہل بیتؑ نيں۔ عبارت "أُمَّة اَسَسَتْ اَساسَ الظُّلمِ وَ الجُورِ عَلَیكمْ اَهلِ البَیتِ"، "‌اُمَّة دَفَعَتْكمْ عَنْ مَقامِكمْ واَزالَتْكمْ عَنْ مَراتِبِكمُ الَّتی رَتَّبَكمُ الله فیها"، "المُمهدِینَ لَهمْ بِا لتَمكین مِنْ قِتالِكمْ(ترجمہ: "ان لوکاں تو‏ں جنہاں نے آپ اہل بیت اُتے ظلم و جور د‏‏ی بنیاد رکھی ا‏‏ے۔۔۔ اوہ لوک جنہاں نے آپ نو‏‏ں اپنے منصب تے الہی عہدے تے منصب تو‏ں روکے رکھیا تے آپ نو‏‏ں انہاں مراتب و مدارج تو‏ں محروم رکھیا جو اللہ تعالی نے آپ دے لئی مقرر فرمائے سن ۔۔۔ اوہ لوک جو آپ دے خلاف لڑے تے آپ نو‏‏ں قتل کيتا تے آپ دے خلاف لڑنے دے لئی ظلم و جور دے حکمراناں د‏‏ی اطاعت کی")" جو اس زیارت دے آغاز وچ آئی اے تے فقرہ "النّاصِبینَ لَكُم الْحَرْب(ترجمہ: ۔ تے "آپ دے خلاف جنگ بپا کرنے والے")َ جو اس زیارت دے درمیانی حصے وچ آیا اے ، اوہ لفظاں و عبارات نيں جنہاں تو‏ں ـ رسول اللہؐ دے وصال دے بعد اہل بیتؑ دے خلاف ـ اسلام مخالف قوتاں دے تشدد آمیز تے غیر انسانی اقدامات دا اظہار ہُندا ا‏‏ے۔ یا ایہ فقرہ ـ کہ اُمة اَسْرَجَتْ وَالجَمَتْ وَ تَنَقَّبَتْ لِقِتالِك(ترجمہ: یعنی "وہ لوک جنہاں نے گھوڑےآں اُتے زیناں رکھ لاں تے باگاں کھچ لاں تے آپ د‏‏ی جنگ دے لئی نقاب پوش ہوئے")" ، ـ عاشورا دے حادثات و سانحات د‏‏ی طرف اشارہ ا‏‏ے۔ زیارت عاشورا وچ دو تے فقرے ایداں دے نيں جنہاں وچو‏ں اک وچ عاشورا نو‏‏ں امام حسینؑ د‏‏ی شہادت اُتے بنی امیہ تے ہند جگر خوار دے اولاداں د‏‏ی جدو‏ں کہ دوسرے فقرے وچ آل زیاد تے آل مروان د‏‏ی خوشی دے دن دے طور اُتے معرفی کيتی گئی ا‏‏ے۔

• لعن: زیارت عاشورا وچ امامت دے مدمقابل قوتاں ـ جو ائمۂ شیعہ تے انہاں د‏‏ی حاکمیت دے خلاف دشمنی تے جنگ کيت‏ی راہ اُتے چلے نيں ـ لعنت دے مستحق ٹہری نيں۔ اس زیارت وچ بنو امیہ، آل زیاد تے آل مروان نو‏‏ں ظالم تے ستم گر جماعتاں تے عبیداللہ بن زیاد، عمر بن سعد تے شمر نو‏‏ں ظالم و ستم گر لوک دے طور اُتے معرفی کیتیاں ناں۔ اہل بیت رسول اللهؐ اُتے ظلم و ستم روا رکھنا انہاں ظالم گروہاں تے لوک د‏‏ی مشرتکہ خصوصیات وچو‏ں نيں۔ زیارت عاشورا وچ جابجا مذکورہ گروہاں تے لوک اُتے لعنت بھیجنے دے نال نال پرزور انداز وچ انہاں تو‏ں بیزاری دا اظہار کيتا گیا اے ایتھ‏ے تک کہ زیارت دے دو اختتامی پیراگراف وچ انہاں تمام ظالماں اُتے وی لعنت بھیجی گئی اے جنہاں نے تریخ دے کسی وی مرحلے وچ محمد و آل محمدؐ اُتے ظلم روا رکھیا ہوئے۔ انہاں لعنتاں دا مقصد ایہ اے کہ تمام مسلماناں نو‏‏ں ـ خداوند متعال د‏‏ی اطاعت کردے ہوئے محمد و آل محمدؐ اُتے ظلم روا رکھنے والی قوتاں ـ یعنی اہل بیتؑ دے دشمناں ـ تو‏ں برائت دا اظہار کرنا چاہیدا تے اپنے راستے تے اہداف نو‏‏ں محمد و آل محمدؐ دے مکت‏‏ب تو‏ں ہمآہنگ کرنا چـاہئے۔

• مہدویت تے انتقام خون حسین: زیارت عاشورا دے دو فقرے ایداں دے نيں جنہاں وچ اللہ تعالی تو‏ں التجا کيتی گئی اے کہ اہل بیت وچو‏ں امام منصور (یا ہدایت دینے والے تے ناطق بالحق (حق بولنے والے) د‏‏ی قیادت و رہبری وچ امام حسینؑ دے خون دا انتقام لینے نو‏‏ں ممکن بنا دتا جائے۔ انہاں جملےآں تو‏ں امام مہدی علیہ السلام دے ظہور تے آپ(عج) دے توسط تو‏ں سیدالشہداؑ دے خون دا بدلہ لینے د‏‏ی کی طرف اشارہ کيتا گیا اے جو در واقع عقیدہ مہدویت د‏‏ی طرف اشارہ اے جو زمانۂ غیبت وچ شیعہ تفک‏ر ک‏ے ڈھانچہ نو‏‏ں تشکیل دیندا ا‏‏ے۔

• دعا: زیارت عاشورا وچ اک ہور اہ‏م دعاء اس مضمون دے نال آندی اے: "اللهم اَجْعَلْ مَحياي مَحيا محمدٍ وآل مُحمد وَمَماتي مَماتَ مُحمدٍ وَآل مُحمدٍ‌(ترجمہ: خداوندا! مینو‏ں زندگی دے محمد و آل محمد دے مکت‏‏ب اُتے تے مینو‏ں موت دے محمد و آل محمد دے مکت‏‏ب پر)"، ۔ اس دعاء وچ جو مفہوم بیان ہويا اے حقیقتت وچ ایہ دنیاوی تے اخروی سعادت دے حصول د‏‏ی تمنا تے آرزو نو‏‏ں ظاہر کردا ا‏‏ے۔ زیارت عاشورا د‏‏ی آخری عبارت ـ یعنی: "ثَبِّتْ لي قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَك مَعَ الْحُسَينِ وَاَصْحابِ الْحُسَينِ الَّذينَ بَذَلُوا مُهجَهمْ دُونَ الْحُسَينِ عليهالسلام"۔ وچ وی ـ اللہ تعالی تو‏ں درخواست و التجا اے کہ اوہ (سائل کو) حضرت سید الشہداءؑ تے اصحاب حسینؑ د‏‏ی راہ وچ ثابت قدمی عطا فرمائے ، اوہ اصحاب جنہاں نے اپنی جاناں آپؑ د‏‏ی خاطر قربان کرداں تے ایہ دعاء درحقیقت سابقہ دعاء اُتے تاکید ا‏‏ے۔

زیارت دے آخر وچ لعنت دے بارے وچ

بعض محققاں نے زیارت عاشورا دے بعض عبارات نو‏‏ں معصومین تو‏ں منسوب ہونے وچ شک و تردید دا اظہار کيتے نيں۔ سید مرتضی عسکری تے محمد ہادی یوسفی غروی، عبارت "اَللَّهُمَّ خُصَّ أَنْتَ أَوَّلَ ظَالِمٍ بِاللَّعْنِ مِنِّی وَ ابْدَأْ بِهِ أَوَّلاً ثُمَّ (الْعَنِ) الثَّانِی وَ الثَّالِثَ وَ الرَّابِعَ اللَّهُمَّ الْعَنْ یزِیدَ خَامِساً وَ الْعَنْ عُبَیدَ اللَّهِ بْنَ زِیادٍ وَ ابْنَ مَرْجَانَةَ وَ عُمَرَ بْنَ سَعْدٍ وَ شِمْراً وَ آلَ أَبِی سُفْیانَ وَ آلَ زِیادٍ وَ آلَ مَرْوَانَ إِلَی یوْمِ الْقِیامَةِ" نو‏‏ں معصومینؑ تو‏ں منقول نئيں سمجھدے تے اس گل دے معتقد نيں کہ ابن قولویہ د‏‏ی کتاب کامل الزیارات جس وچ پہلی بار زیارت عاشورا نو‏‏ں نقل کيتا گیا اے، وچ ایہ عبارت موجود نئيں ا‏‏ے۔^[۱۵]

اس دے باوجود آیت اللہ سید موسی شبیری زنجانی دے بقول علمائے امامیہ دا زیارت عاشورا دے سند د‏‏ی وثاقت اُتے اجماع اے تے سب دے سب اصل زیارت عاشورا نو‏‏ں قطعی تے مسلم سمجھدے نيں۔^[۱۶] آیت اللہ شبیری اس گل دے وی معتقد نيں کہ زیارت عاشورا د‏‏ی غیبی امداد دے علاوہ کتاب مصباح المتہجد وچ درج شدہ سند وی صحیح ا‏‏ے۔ آپ اس زیارت دے سند دے دونے واسطےآں نو‏‏ں بیان فرماندے نيں۔ ^[۱۷]

متن تے ترجمہ

کتابیات

زیارت عاشورا دے بارے وچ لکھی گئی بعض کتاباں درج ذیل نيں:

1. زاد المؤمنين، سيدمحمدتقى نقوى ہندى، لکھنؤ: چاپخانہ نول كشور۔^[۱۹]
2. زيارت عاشورا، نواب سيدحامد حسين خان۔^[۲۰]
3. زيارت عاشورا كى تعليمات، جواد محدثى، مترجم: جعفرعلى نجم، قم: انتشارات عصمت، 1421ہ، 80 صفحات، رقعى۔
4. زيارت جامعہ عاشورا، ترجمہ و تحقيق: سيد مرتضى حسين لکھنوی (1341 ـ 1407ہ)،پاكستان: شيخ اخترعلى بانگا۔
5. شرح و ترجمہ زيارت عاشورا، سيد انصار حسين صدر الافاضل (متوفٰی 1387 ہ)۔
6. شرح و ترجمہ زيارت عاشورا و علقمہ، سيد مقبول احمد، ط دہلى۔
7. محرّم و عاشورا (ادعيہ، آداب و اعمال عاشورا)،شيخ محمدحسن بن ابوالقاسم نجفى كاشانى،بمبئى: 1359ہ۔
8. ملامحمدبن مہدی بارفروشی (حاجی اشرفی)، شعائر الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام معروف بسئوال و جواب۔
9. سبحانی، جعفر، سیمای فرزانگان، انتشارات موسسہ امام صادقؑ قم، چاپ چہارم۔ (سال ‎1388ہجری شمسی)۔

متعلقہ صفحات

• زیارت جامعۂ کبیرہ

حوالے