Салар тыла
Салар тыла (салардыы: Salırça, سالارچا) — түүр тыллар оҕус бөлөҕөр киирэр салар омук төрөөбүт тыла. Салардар сүрүннээн Кытай Цинхай уонна Ганьсу провинцияларыгар олороллор. Салар тыллаахтар ахсааннара 60 000 кэриҥэ киһи.[1].
Салардар былыргы уонна улахан салыр диэн туркмен бииһин сыдьааннара буолаллар. Кинилэр XIV үйэҕэ селдьуктартан арахсан илин диэки көспүттэр. Номох быһыытынан салардар былыр Самарканд таһыгар олорбуттар. Билиҥҥи кэмҥэ салар тылыгар кытай уонна тибиэт тыллара күүскэ дьайаллар.
Салар тыла аан маҥнай XVIII үйэҕэ ахтыллыбыт. Г. Н. Потанин диэн аатырбыт чинчийээччи уонна айанньыт салар тылын түүр тыллар илиҥҥи бөлөҕөр киллэрбит.
Салар тылыгар төһө да оҕус тыла буолбутун иһин күүстээх кыпчак тылларын дьайыыта көстөр, ону таһынан илиҥҥи түүр тылларыгар майгынныыр өрүттэрдээх, холобур, Сайаан тылларыгар курдук сорох тылларга -d- дорҕоон оннугар -j- дорҕоон үөскээбит (adıg "эһэ", оҕустуу aju; adax "атах", оҕустуу ajax). Дорҕоон дьүөрэлэһиилэрин көрдөххө салар тыла ордук сарыг йоҕыр уонна фуйуй кыргыс тылыгар чугас.
Сурук-бичик
Салардар салардыы сүрүннээн кэпсэтэр эрэ буолбуттар, суруйалларыгар ордук кытай тылын тутталлар.
Салардар официальнай суруктара суох этэ, ол эрээри былыр арааб суругун туттар буолаллара[2]. Салар кырдьаҕастара арааб суругун тутта сатыыллар, ол эрээри эдэр көлүөнэ латыын алпабыытын ордорор. Биир кэлим салар суруга суох буолан салардар билиҥҥи кэмҥэ ордук кытайдыы эрэ суруйаллар[3][4]. Кытай чинчийээччилэр салар тылыгар анаан латыын суругар олоҕуран салар алпабыытын айбыттар, ол эрээри бу алпабыыт киэҥник тарҕамматах.
Ол эрээри эдэр салардар түүр тылларын орфографиятыгар олоҕурбут латыын алпабыытын туһанар буолбуттар. Икки сүрүн вариант баар: ТВ30 уонна ТВ31. Аҕа көлүөннэ билигин даҕаны арааб суругун тутта сатыыр.
TB30
ТВ30 диэн латыын суругар олоҕурар салар тылын алпабыыта маннык:
| А а | B b | C c | Ç ç | D d | E e | F f | G g |
| Ğ ğ | H h | I ı | İ i | J j | K k | L l | M m |
| N n | Ñ ñ | O o | Ö ö | Р p | Q q | R r | S s |
| Ş ş | T t | U u | Ü ü | V v | X x | Y y | Z z |
Кинигэлэр
- Тенишев Э. Р. Саларский язык. — М.: Издательство восточной литературы, 1963. — 56 с. — (Языки зарубежного Востока и Африки).
- Hahn, R. F. 1988. Notes on the Origin and Development of the Salar Language, Acta Orientalia Hungarica XLII (2-3), 235—237.
- Dwyer, A. 1996. Salar Phonology. Unpublished dissertation University of Washington.
- Dwyer, A. M. 1998. The Turkic strata of Salar: An Oghuz in Chaghatay clothes? Turkic Languages 2, 49-83.