1801

**1801. po kalendarima**
Gregorijanski	1801. (MDCCCI)
Ab urbe condita	2554.
Islamski	1215–1216.
Iranski	1179–1180.
Hebrejski	5561–5562.
Bizantski	7309–7310.
Koptski	1517–1518.
	Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1856–1857.
• Shaka Samvat	1723–1724.
• Kali Yuga	4902–4903.
	Kineski
• Kontinualno	4437–4438.
• 60 godina	Yin Metal P(ij)etao; (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11801.
	p • r • u
	Podrobnije: Kalendarska era

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	18. vijek – 19. vijek – 20. vijek
Decenija:	1770-e 1780-e 1790-e – 1800-e – 1810-e 1820-e 1830-e
Godine:	1798 1799 1800 – 1801 – 1802 1803 1804

Ovo je članak o godini 1801.

Godina 1801 (MDCCCI) bila je redovna godina koja počinje u četvrtak po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u utorak po julijanskom kalendaru.

1801:
1 • 2 • 3 • 4 • 5 • 6 • 7 • 8 • 9 • 10 • 11 • 12
Rođenja • Smrti

Događaji

Januar/Siječanj

1. 1. - Na snagu stupaju Zakoni o uniji čime počinje postojati Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Irske. Napuštene su pretenzije na francuski presto, tako da na novom grbu nema ljiljana.
1. 1. - Giuseppe Piazzi otkriva asteroid/patuljastu planetu Ceres (do 1850-tih su je smatrali planetom).
4. 1. (14 Nivôse an IX po f.r.k.) - Napoleon prognao bez suđenja 130 jakobinaca osumnjičenih za Atentat u ulici Saint-Nicaise. Atentat su organizovali rojalisti, ali Napoleon koristi događaj da eliminiše ekstremne republikance.
januar - Haićanska revolucija: Toussaint Louverture zauzima španjolski Santo Domingo, pripada mu cijeli otok Hispaniola.
8. 1. - Dekret ruskog cara Pavla o priključenju istočne Gruzije (Kraljevstva Kartli-Kaheti) Rusiji.
14. 1. - Car Pavle poručuje francuskom titularnom kralju Luju XVIII da više ne može boraviti u Rusiji (palata Jelgava) - odlazi u prusku Varšavu (palata Łazienki) a u Rusiju se vraća 1804-07.
15. 1. (25 Nivôse) - Francuski revolucionarni ratovi, Rat Druge koalicije: potpisano primirje između Francuza i Austrijanaca.
januar - Nakon hapšenja, beogradski mitropolit Metodije ubijen - nije uticalo na odnose Srba i Hadži Mustafe^[1]. Nasleđuje ga Leontije (do 1813), za koga se nagađa da je bio umešan u Metodijev pad.
januar - Indijski pohod Pavla I: donski ataman Vasilij Petrovič Orlov dobio naređenje za pokret.
19. 1. (29 Nivôse) - Francuski general Joachim Murat ušao u Firencu - ide prema Napulju.
27. 1. - Malcolmova misija rezultirala Anglo-persijskim trgovačkim i vojnim sporazumom.

Februar/Veljača

4. 2. - John Marshall je novi šef Vrhovnog suda SAD - do 1835., s najdužim mandatom.

9. 2. (20 Pluviôse) - Sporazum u Lunévilleu kojim je sklopljen mir između Francuske i Svetog Rimskog Carstva (Austrije), kojim je završen Rat Druge koalicije i potvrđene odredbe Sporazuma iz Campo Formija. Francuzi dobijaju levu obalu Rajne. Granica Cisalpinske Republike je na reci Adige. Još samo Ujedinjeno kraljevstvo je ostalo u ratu (Austrijanci ponovo zaratili 1805).
9. 2. - U Folignu potpisano primirje između Francuza i Napulja.
13. 2. - Ruski car Pavle I se uselio u novoizgrađeni Mihajlovski zamak - u strahu je od urota, misli da će tu biti bezbedniji nego u Zimskom dvorcu.
februar - Progon katolika u Koreji (progon Shinyu, → Korejski mučenici).
16. 2. - Britanski premijer William Pitt Mlađi daje ostavku jer kralj ne želi emancipaciju katolika, većinskog stanovništva u Irskoj. Henry Addington preuzima položaj posle mesec dana (do 1804), jer je kralj George III imao još jednu epizodu ludila (Pitt se vraća 1804-06).
17. 2. - Nakon što se ispostavilo da prethodne godine izabrani Elektorski kolegij obojici kandidata daje jednaki broj glasova, Predstavnički dom američkog Kongresa za predsjednika bira Thomasa Jeffersona, a za potpredsjednika drugoplasiranog Aarona Burra.

Mart/Ožujak

3. 3. - Osnovana London Stock Exchange.
4. 3. - Thomas Jefferson preuzima dužnost američkog predsjednika (do 1809). Državni sekretar je James Madison.
6. 3. - Počinju pregovori između Francuske i Rusije.
8. 3. (17 Ventôse) - Napoleonov pohod na Egipat i Siriju - epilog: Britanci se iskrcavaju u Egiptu, u drugoj Bici kod Abukira su porazili Francuze koji su ih ometali.
9. 3. (18 Ventôse) - Četiri departmana na Rajni – Roer, Sarre, Rhin-et-Moselle i Mont-Tonnerre – zvanično priključeni Francuskoj (do 1814).
10. 3. - U Britaniji održan prvi popis stanovništva; prema njegovim rezultatima u Engleskoj i Walesu živi 8,9 miliona, u Londonu 860.035 stanovnika, u Škotskoj 1,6 miliona.
13. 3. (22 Ventôse) - Na putu prema Aleksandriji, Britanci porazili Francuze kod Mandore.
14. 3. - Henry Addington postaje novi premijer Ujedinjenog Kraljevstva.
16. 3. - Smrću velike vojvotkinje Aleksandre Pavlovne u Budimu, okončava se jedini bračni savez Romanova i Habsburga.
21. 3. (30 Ventôse) - Bitka kod Aleksandrije (Kanopa), odlučujuća britanska pobeda u Egiptu, mada je komandant ekspedicije Ralph Abercromby smrtno ranjen. Britanci će u avgustu opsesti Aleksandriju.
21. 3. - Ugovor iz Aranjueza između Francuske i Španije: potvrđen prošlogodišnji Treći ugovor iz San Ildefonsa, Španci daju Lujzijanu u Americi za neke priključke u Toskani.
21. 3. - U Toskani uspostavljena Kraljevina Etrurija (do 1807), francuska nadoknada Ludoviku I za Vojvodstvo Parma, a prema franko-španskom ugovoru.

23. 3. - Ruski car Pavle I ubijen u Mihajlovskom zamku od strane oficira. Nasljeđuje ga sin Aleksandar I (do 1825).
28. 3. (7 Germinal) - Firentinski ugovor: kraj rata između Francuske i Napulja - teritorijalni ustupci Francuskoj.

April/Travanj

1. 4. - Pruska invazija Hanovera, čime napadaju i Britance.
2. 4. - Bitka kod Kopenhagena u kojoj Britanske snage pod vodstvom Horatija Nelsona nanose poraz dansko-norveškoj floti, a nakon čega će Danska-Norveška biti prisiljena napustiti tzv. Drugi savez oružane neutralnosti (sa Pruskom, Švedskom i Rusijom). Britanci također zauzeli Danske zapadnoindijske otoke.
12. 4. - Ranjit Singh postaje maharadža Pandžaba - lider Sičkog carstva do 1839.
proleće - Pazvanogluovi odredi pljačkaju do Jagodine, Ćuprije i Aleksinca^[1].
- Ratovanje protiv Pazvanoglua: Srbi razbili jedan njegov odred blizu Požarevca; jedna vojska Srba i Turaka poslata na Negotin, ali se razbežali zbog sumnjivog držanja janičara i vesti o porazu jednog carskog odreda kod Berkovice. Hadži Mustafa zatražio pogubljenje osmorice janičarskih vođa, ali ovi su presreli pismo - otvoren sukob, pobuna u beogradskoj varoši^[2].

Maj/Svibanj

2. 5. - Neuspešna francuska opsada toskanske tvrđave Porto Ferrajo na Elbi (do oktobra).
6. 5. - Akcija od 6. maja 1801: britanski brik HMS Speedy zarobljava mnogo veću špansku šebek-fregatu El Gamo blizu Barcelone.
10. 5. - Počinje Prvi berberski rat: paša Tripolija Jusuf Karamanli je objavio rat SAD, posjekavši stjegovni jarbol ispred konzulata, nakon što je Jefferson odbio zahtjevani danak.
13. 5. (23 Floréal) - Cisalpinska Republika podeljena u 12 departmana.
14. 5. - Admiral Nelson stigao do Revala (Talinna), ruski car Aleksandar pregovara o miru.
20. 5. - 6. 6. - Rat naranči: Španija podstaknuta od Napoleona da napadne Portugal, koji nije želeo prekinuti savez sa Britanijom.
27. 5. - Francuska ekspedicija Nicolas Baudina stiže do Australije; otkriva Otoke Montebello itd.
29. 5. - Helvetska Republika ima novi ustav, tzv. Malmaisonski, nametnut od Napoleona. Napoleon i Talleyrand žele otupiti oštricu revolucionarnosti i nacionalizma u klijentskim republikama, delom zbog kompromisa sa ostalim silama.

Jun/Juni/Lipanj

6. 6. - Badajozkim ugovorom okončan špansko-portugalski sukob: Portugal gubi Olivençu.
13. 6. (24 Prairial) - Algeciraska kampanja: francuski kontraadmiral Linois kreće iz Toulona, ne bi li se pridružio franko-španskoj floti kod Cadiza (mora proći Gibraltar).
27. 6. (8 Messidor) - Francuzi u Kairu, na čelu s gen. Belliardom, predali se britansko-osmanskim snagama nakon opsade.

Jul/Juli/Srpanj

6. 7. (17 Messidor) - Prva Bitka kod Algecirasa: neuspešni britanski napad na franko-španski eskadron.
7. 7. - Haićanska revolucija: Toussaint Louverture promulgira ustav za otok Hispaniolu proglasivši se doživotnim predsjednikom, potvrđena je zabrana ropstva. Napoleon šalje ekspediciju sljedeće zime.
12. 7. (23 Messidor) - Druga bitka kod Algecirasa u kojoj britanske snage nanose poraz francusko-španskoj floti.

15. 7. (26 Messidor) - Konkordat iz 1801.: sporazum Napoleona i pape Pija VII. (na snazi do 1905).
jul - Britanci zauzeli, uz prećutan pristanak, portugalsko ostrvo Madeira (do 1802).
18. 7. - Matthew Flinders zaplovio prema Novoj Holandiji, tj. Australiji (do 1803).
26. 7. - Nakon smrti Umdat ul-Umare, njegov naslednik potpisuje ugovor kojim država Arkot u južnoj Indiji dolazi pod britansku vlast (generalni guverner Britanske Indije je Richard Wellesley).

Avgust/August/Kolovoz

1. 8. - Akcija od 1. avgusta 1801: američka škuna USS Enterprise zarobila tripolitansku polaku.
4. i 15/16. 8. (4 i 27/28 Thermidor) - Napadi na Boulogne: admiral Nelson ne uspeva razbiti francusku flotilu.
19. 8. - Janičari ušli u Gornji grad Beogradske tvrđave i praktično zarobili vezira Hadži Mustafu.
24. 8. (6 Fructidor) - Pariski ugovor: Francuska garantuje Bavarskoj posede na desnoj obali Rajne i nadoknadu za levoobalne (približavanje dve zemlje).

Septembar/Rujan

2. 9. (15 Fructidor) - Opsada Aleksandrije: Francuzi se predaju posle 16 dana. Vojska, na čelu s gen. Menouom se može vratiti kući ali teško oružje i brodovi pripadaju Britancima ili Turcima. Britanci uzimaju i Kamen iz Rosette. U Egiptu dolazi do borbe za prevlast između Osmanlija, mameluka i egipatskih plemića, u kojoj Muhamed Ali odnosi prevagu 1805.
11. 9. - U Leipzigu je premijerno izvedena romantična tragedija Friedricha Schillera "Djevica Orleanska", doživjevši velik uspjeh.
12. 9. - Potvrđen dekret o priključenju Gruzije Rusiji.
15. 9. - Krunisan ruski car Aleksandar I.
19 - 25. 9. - U Parizu se održava 2. izložba proizvoda francuske industrije, Joseph Marie Jacquard prikazuje svoj razboj (dobija bronzanu medalju) - začetak programabilnih mašina.
29. 9. (7 Vendémiaire an X) - Madridski ugovor između Francuske i Portugala: Francuska Gvajana proširena na račun Portugalskog Brazila; portugalske luke zatvorene za britanske brodove.

Oktobar/Listopad

1. 10. (9 Vendémiaire) - U Londonu potpisani preliminarni članci mira između V. Britanije i Francuske.
8. 10. (16 Vendémiaire) - Mirovni sporazum Francuske i Rusije.
9. 10. - Preliminarni mir između Francuske i Osmanskog carstva.
oktobar - Pobuna na Haitiju na čelu sa Hyacinthe Moïseom, zbog prinudnog rada u očekivanju francuske ekspedicije.
17. 10. - Prevrat u Batavijskoj Republici: proguran je ustav sa reakcionarnim elementima, Republika postaje Komonvelt. Sistem je autoritarniji, nestaje revolucionarna ikonografija.
21. 10. (29 Vendémiaire) - Pobuna crnih vojnika na Gvadalupi.
28. 10. (6 Brumaire) - Pobuna francuskih zarobljenika na britanskom brodu Prince u Indijskom okeanu - preuzeli su kontrolu nad brodom i otplovili prema Mauricijusu.

Novembar/Studeni

10. 11. - Britanci preuzimaju pola države Awadh na severu Indije, kao i upravu nad vojskom.
novembar - Lionska konsulta: predstavnici Cisalpinske Republike stižu u Lion na vanredno zasedanje, na kome će u januaru biti proglašena Italijanska Republika.

Decembar/Prosinac

5. 12. - Početak anglo-francuskih pregovora u Amienu.
14. 12. (23 Frimaire) - Ekspedicija prema Saint-Domingue (Haitiju) kreće iz Bresta.
24. 12. - Richard Trevithick prikazao u Cambornu svoju drumsku lokomotivu Puffing Devil.
27. 12. (15. 12. po j.k.^[3]) - Ubijen Hadži Mustafa-paša - kraj njegove osmogodišnje borbe sa janičarima. Beogradskim pašalukom zavladale dahije (do 1804).

Kroz godinu

1801-03 - Harambaša Laza ima najpoznatiju hajdučko-razbojničku družinu u Beogradskom pašaluku, strah i trepet na austrijskoj strani - u njoj četuje i Stanoje Glavaš^[4].
Prvi put održan popis stanovništva u Francuskoj.
Marko Vojnović dobio čin admirala u ruskoj mornarici.
Atanasije Stojković piše roman "Aristid i Natalija", kao i naučno delo "Fisika, prostim jezikom spisana za rod slaveno-serbskij".

Joakim Stulli (Stulić) objavljuje Lexicon Latino-Italico-Illyricum u Budimu.
1801-1804 - U Dubrovniku se opet kuju perpere.
Nauka i tehnika
- Objavljene Gaussove Disquisitiones Arithmeticae, osnova moderne teorije brojeve.
- John Dalton izlaže gasne zakone.
- Andrés Manuel del Río otkrio vanadij. Charles Hatchett otkriva niobij, ali ga naziva kolombij.
- Johann Elert Bode objavio atlas neba Uranographia.
- Thomas Young opisuje astigmatizam.
- Johann Wilhelm Ritter otkrio ultraljubičasto zračenje.
- Marie François Xavier Bichat: Anatomie générale i početak Anatomic descriptive.
- Francuski ljekar Philippe Pinel objavljuje traktat pod naslovom Traité médico-philosophique sur l'aliénation mentale; ou la manie u kome se zalaže za humani psihološki pristup u upravljanju psihijatrijskim bolnicama, a koji će postati jedno od najuticajnijih djela psihijatrije u 19. vijeku.

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1801.

20. 1. - Hippolyte Bayard, pionir fotografije († 1887)
16. 5. - William H. Seward, državni sekretar SAD († 1872)
1. 6. - Brigham Young, mormonski lider, osnivač Salt Lake Cityja († 1877)
4. 6. - Mihail Bestužev-Rjumin, ruski dekabrista († 1826)
16. 6. - Julius Plücker, matematičar, fizičar († 1868)
5. 7. - David Farragut, prvi američki admiral († 1870)
27. 7. - George Biddell Airy, matematičar, astronom († 1892)
16. 10. - Josip Jelačić Bužimski, hrvatski grof, dalmatinsko-hrvatsko-slavonski ban († 1859.)
3. 11. - Vincenzo Bellini, kompozitor opera († 1835)
3. 11. - Karl Baedeker, izdavač († 1859)
7. 12. - Johann Nestroy, austrijski književnik i glumac († 1862.)
Aleksa Karađorđević, gardijski poručnik u ruskoj vojsci († 1830)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1801.

11. 1. - Domenico Cimarosa, talijanski skladatelj (* 1749.)
25. 2. - Benedikt Stay Stojković, hrvatski pjesnik latinist (* 1714.)
16. 3. - Aleksandra Pavlovna, ruska princeza, supruga nadvojvode Josepha (* 1783)
21. 3. - Andrea Luchesi, talijanski skladatelj (* 1741.)
23. 3. - Pavle I, car Rusije (* 1754)
25. 3. - Novalis, njemački književnik (* 1772.)
28. 3. - Ralph Abercromby, britanski general (* 1734)
22. 4. - Murad Bey, mamelučki suvladar Egipta (* ca. 1750)
24. 5. - Nikolaj Repnjin, ruski maršal (* 1734)
14. 6. - Benedict Arnold, američki heroj pa izdajnik (* 1741)
26. 1. - Maximilian Franz von Österreich, izbornik Kelna, Veliki majstor Teutonskih vitezova (* 1756)
3. 10. - Philippe Henri de Ségur, maršal Francuske (* 1724)
24. 11. - Franz Moritz von Lacy, austrijski feldmaršal (* 1725)
24. 11. - Philip Hamilton, sin Alexandera Hamiltona (* 1782)
28. 11. - Déodat Gratet de Dolomieu, geolog (* 1750)
15. 12. - Hadži Mustafa-paša, beogradski paša
22. 12. - Jovan Rajić, srpski istoričar i književnik (* 1726)
27. 12. - Darja Saltikova, ruska plemkinja, serijska ubica (* 1730)
Ulrica Arfvidsson, švedska gatara (* 1734)

Reference

Literatura

Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-I)

[1]

[2]

[3]

[4]