Gaza (grad)
Za ostale upotrebe, v. Gaza.Gaza (arapski: غزة, hebrejski: עַזָּה) je najveći grad u Pojasu Gaze, području Palestinske samouprave. Grad danas ima oko 449 221 stanovnika, a čitav neveliki Pojas Gaze oko 1,4 milijuna stanovnika, koji gravitiraju prema gradu Gazi.
Gaza غزة | |
|---|---|
 | |
| Koordinate: 31°31′N 34°27′E / 31.517°N 34.450°E | |
| Država | Palestinska samouprava |
| Grad Gaza | Pojas Gaze |
| Vlast | |
| - Gradonačelnik | Rafiq Tawfiq al-Makki |
| Stanovništvo (2009.) | |
| - Grad | 449 221[1] |
| Službene stranice Službene stranice Gaze | |
| Karta | |
 Karta Pojasa Gaze s označenim gradom Gazom | |
Grad se nalazi se na obali Mediterana, ima morsku luku i međunarodni aerodrom koji nisu u funkciji (djelomično su razrušeni). Velik dio stanovnika grada su palestinske izbjeglice (i njihovi potomci). Grad iz svoje bogate prošlosti koja seže čak do 5000. g. pne. i nema puno materijalnih ostataka, zbog čestih rušenja, tako da se od znamenitosti izdvaja mošeja Al Omari iz 12. st i crkva Svetog Porfirija iz 4. st.
Geografski položaj
Gaza leži 78 km jugozapadno od Jeruzalema, 71 km južno od Tel Aviva[2] i 30 km južno od Rafaha.[3]Historijski centar Gaze leži na niskom brežuljku (14 m), veći dio današnjeg grada prostire se po ravnici ispod centra, koji se rastegao prema sjeveru i istoku. Luka i plaža Gaze udaljene su 3 km u smjeru zapada. Najveći problem Gaze je nedostatak pitke vode, podzemne vode su jedini ali danas nedostatni izvor, najbliži vodotok Vadi Gaza ima vode samo zimi, a ljeti presuši.
Historija
Gaza je jedno od najstarijih ljudskih naselja čija prošlost seže do 5000. g. pne..[4] Naselje se razvilo na raskrsnici karavanskih puteva. Jedan je išao uz obale Mediterana, po njemu se odvijala trgovina još od brončanog doba između Sjeverne Afrike i Levanta, drugi put bio je Put tamjana sa obala Crvenog mora do Gaze i Damaska.[4][5]
Gaza za rane antike
Od egipatskih faraona Tutmozisa lll do Ramsesa lV. punih 350 godina Gaza je bila središte egipatske uprave za južni Kanaan,[6] dok je u 12. st. pne. nisu osvojili Filistejci u naletu "naroda s mora". U 8. st. pne. Gaza je postala najznačajniji grad u filistejskog Pentapolisa (Aškelon, Ašdod, Ekron, Gat i Gaza). Tokom 8. i 7. st. pne. prelazila se višekratno iz ruke u ruku Izraelcima, Egipćanima i Asircima.Asirci su 734. pne. osvojili Gazu pod vodstvom Tiglat-Pilesera III i nazvali je: „Nahal Mušur“ (grad na egipatskom potoku). Od 609. pne. Gaza je ponovo u egipatskim rukama, od 605./4. je pod perzijskim Ahemenidima. Pod njihovom upravom imala je veliku autonomiju, kao važan punkt u trgovini s Arabijom.
Aleksandar Veliki opsjedao je Gazu četiri mjeseca, na svom pohodu u Egipat, konačno ju je zauzeo 332. pne.. Stanovnike je pobio ili bacio u roblje, zbog tog ju je ponovno naselio lokalnim Beduinima i organizirao grad kao polis ("grad-država"). Nakon propasti Aleksandrovog carstva, oko Gaze su se sukobljavali Dijadosi, Ptolomejevići i Seleukidi, dok konačno 200. pne. nije prešla u seleukidske ruke. Upravo u to vrijeme počeo je privredni slom grada, jer je izgubio ulogu trgovačke metropole, u natjecanju s Aleksandrijom. Hasmonejski kralj Aleksandar Janej razorio je Gazu 98. pne..
Gaza za rimskih vremena
Od 63. pne. Gaza je u sastavu Rimskog carstva, za njihove uprave grad je potpuno obnovljen, izgrađeno je puno hramova i stadion koji je osobno posjetio car Hadrijan 130. godine, da promovira natjecanja u boksu, hrvanju i govorništvu.
Kršćanstvo se počelo širiti u Gazi od 250. godine, - osobito se razmahalo od 396. do 420. kad je u Gazi djelovao episkop sv. Porfirije, koji je 402. naredio da se sruše svih 8 antičkih hramova. Na ruševinama jednog od njih (Hram Marnasa) podignuta je prva kršćanska bazilika.
U 5. st. grad je u velikoj većini kršćanski, ali postoji i značajna židovska zajednica (ostaci sinagoge iz 508./9.g. s grčkim i hebrejskim natpisima).
Gaza za islamskih kalifata
Nakon podjele Rimskog carstva u 3. st. Gaza je postala dio Bizanta, ponovno je oživio Put tamjana i grad je uživao relativno blagostanje. Nakon višekratnih opsada arapskih vojski iz Pravednog kalifata od 634. grad se predao Arapima 637. godine, bizantski vojnici odvedeni su u Egipat i pobijeni. Od dolaska Arapa grad je počeo mijenjati svoju fizonomiju, crkve su pretvarane u džamije - poput najstarije Velike džamije iz Gaze. Stanovnici su postupno prelazili na islam, a arapski jezik postao je glavni.
Evropski križari preoteli su Gazu 1100od arapskih Fatimida. U njoj je jeruzalemski kralj Balduin III izgradio utvrdu 1149. godine, a Veliku džamiju pretvorio je u katedralu. Nakon višekratnih napada arapski vojskovođa Saladin je 1187. konačno zauzeo Gazu i naredio rušenje gradskih zidina 1191. Gazu su razorili Mongoli 1260 za svoje iznenadne provale, i to je bio najjužniji grad do kojeg su dospijeli. Nakon toga Gazom vladaju Memeluci, a za njihove vladavine Gaza je bila sjedište "Mamlakata Gaza" (obalne provincije).
Gaza za Otomanskog carstva
Za otomanske vladavine od 16. st. Gaza je postala mali zabačeni gradić, upravno središte sandžaka Gaza u Vilajetu Sirija kojom su upravljali paše iz familije Ridvan preko sto godina.
Napoleon Bonaparte je u svom pohodu na Egipat zauzeo Gazu 1799. godine, ali ju je ubrzo napustio nakon neuspjele opsade Akre. Za Prvog svjetskog rata Turci su kod Gaze izgradili prvu liniju obrane protiv Britanaca iz Egipta. Nakon neuspjelog napada u martu 1917. Britanci su 7. novembra 1917. zauzeli Gazu.
Gaza u 20. stoljeću
Nakon završetka Prvog svjetskog rata, grad Gaza je bila kao i cijeli Pojas Gaze dio Britanskog mandata Palestina. Za Prvog Izraelsko-arapskog rata 1948. godine, Gazu je zauzela egipatska vojska, i otada je bila pod egipatskom upravom sve do Šestodnevnog rata kad ju je zauzeo Izrael. Gaza je bila snažno uporište Palestinske oslobodilačke organizacije (PLO) Jasera Arafata; u njoj je otpočela Prva Intifada 1987. godine.
Nakon Sporazuma iz Osla 1993. PLO i Izraela, Izraelci su se počeli povlačiti iz Gaze 1994. i prepustili lokalnu upravu PLO-u. Gaza je postala sjedište Palestinske samouprave. Nakon iznenađujućih izbora 2006 na kojima je pobjedio Hamas vlast u Gazi od jula 2007. je u rukama Hamasa, a odnosi sa Izraelom pali su na najnižu moguću razinu.
Demografska struktura
| Godina | Stanovništvo |
|---|---|
| 1596 | 6,000[7] |
| 1838 | 15,000-16,000[8] |
| 1882 | 16,000[9] |
| 1897 | 36,000[9] |
| 1906 | 40,000[9] |
| 1914 | 42,000[10] |
| 1922 | 17,426[11] |
| 1945 | 32,250[12] |
| 1982 | 100,272[13] |
| 1997 | 306,113[14] |
| 2004 (procjena) | 342,247[15] |
| 2006 (procjena) | 395,680[15] |
| 2009 | 449,221[1] |
Po Turskom popisu stanovništva - defteru iz 1557. godine, Gaza je imala 2 477 muških poreznih obveznika.[16] Po popisu stanovnika iz 1596. Gaza je sa svojih 6000 stanovnika bila 3 grad po veličini u tadašnjoj Palestini nakon Jeruzalema i Safada.[17]. Od popisanih muslimana njih 456 bili su glavari svojih porodica, 115 bili su neženje, 59 su bili klerici a 19 invalidi a 141 su bili vojnici u otomanskoj vojsci. Od kršćanskog stanovništva njih 294 bili su glavari svojih porodica a 7 neoženjeni. U Gazi je živjelo 73 Židova, glavara svojih porodica i 8 Samaritanaca.
Današnja Gaza je većinom naseljena muslimanima, sa malom kršćanskom zajednicom od 3500 ljudi, od kojih su većina pripadnici Grčke pravoslavne crkve. Gaza ima izrazito mlado stanovništvo, čak 50.3% mlađe je 14 godina, 25,7 % ima između 15 - 29 godina. Oko 13,6% ima između 30 - 44 a 7,7% između 45 - 65 godina a svega 3,9 % ima više od 64 godine. Gaza ima univerzitet na kojem studira 28 500 studenata. Masovna navala Palestinskih izbjeglica drastično je povećala broj stanovnika Gaze - nakon Arapsko – izraelskog rata 1948. 1967. bilo je šest puta više stanovnika nego 1948. godine.
Privreda
Gaza je bila palestinsko privredno središte, ali to se značajno promijenilo nakon II. Intifade kad je Izrael brojnim mjerama, otežao poslovanje poduzećima iz Gaze. Prihod stanovnika opao je i zato što stanovnici Gaze više ne mogu slobodno odlaziti na rad u Izrael, zbog gotovo zatvorene granice prema Izraelu.
U današnjoj Gazi rade male manufakture koje proizvode tekstil, prehrambene proizvode i suvenire. No sve je to nedovoljno, tako da velik dio građana Gaze živi od nekog oblika pomoći brojnih međunarodnih i arapskih humanitarnih organizacija.
