Dharma
Dharma ( [7] sanskritisht: धर्म , Dharma ,shqiptimi [dʱɐrmɐ] (
dëgjoni); Pali: Dhamma ) është një koncept kyç me kuptime të shumta në fetë indiane të hinduizmit, budizmit, xhainizmit dhe sikizmit, ndër të tjera. [8] Edhe pse nuk ekziston asnjë përkthim me fjalë të vetme për fjalën dharma në shqip (ose gjuhë të tjera evropiane), [9] termi zakonisht kuptohet si referencë për "rendin dhe zakonin" që mbështesin jetën, "virtytin" ose "detyrat fetare dhe morale". [10] [11]
Në hinduizëm, dharma tregon sjellje që konsiderohen të jenë në përputhje me Ṛtën - "rendin dhe zakonin" që e bën jetën dhe universin të mundur. Këtu përfshihen detyrat, të drejtat, ligjet, sjellja, virtytet dhe "mënyra e drejtë e të jetuarit". [12] Koncepti besohet të ketë një vlefshmëri transkohore, [13] dhe është një nga katër Puruṣārthas .
Në Budizëm, dharma i referohet "ligjit dhe rendit kozmik ", [14] siç shprehet nga mësimet e Budës . [14] Në filozofinë budiste, dhamma/dharma është gjithashtu termi për " dukuri ". [15] [note 2] Dharma në xhainizëm i referohet mësimeve të Tirthankarës ( Jina ) dhe trupit të doktrinës që ka të bëjë me pastrimin dhe transformimin moral të njerëzve. Në sikizëm, dharma tregon rrugën e drejtësisë, praktikat e duhura fetare dhe kryerjen e detyrave të veta morale.
Koncepti i dharmës ishte në përdorim në fenë historike Vedike, dhe kuptimi dhe shtrirja e tij konceptuale ka evoluar gjatë disa mijëvjeçarëve. [16] Teksti i lashtë Tamil Tirukkuṟaḷ, pavarësisht se është një koleksion mësimesh aforistike mbi dharmën ( aram ), arthën ( porul ) dhe kamën ( inpam ), [17] :453[18] :82bazohet plotësisht dhe ekskluzivisht në aṟam, termi tamil për dharmën. [19] :55Ashtu si me përbërësit e tjerë të Puruṣārtha- s, koncepti i dharmës është pan-indian. Antonimi i dharmës është adharma .