ధర్మం

ధర్మం అనేది హిందూ మతంలో ఒక నిర్వహణా సూత్రం. ఇది మానవులకు, ప్రకృతిలో, అలాగే నిర్జీవమైన వస్తువుల మధ్య, కాస్మోసు దాని భాగాలన్నింటికీ వారి పరస్పర చర్యలో, ఏకాంతంలో మానవులకు వర్తిస్తుంది.^[1] ఇది జీవిత విశ్వాన్ని సాధ్యం చేసే క్రమం, ఆచారాలను సూచిస్తుంది. ప్రవర్తనలు, ఆచారాలు, సమాజాన్ని పరిపాలించే నియమాలు, నీతిని కలిగి ఉంటుంది.^{[2][note 1]} హిందూ ధర్మంలో ప్రతి వ్యక్తి మతపరమైన విధులు, నైతిక హక్కులు, విధులు ఉన్నాయి. అలాగే సామాజిక క్రమం, సరైన ప్రవర్తన, సద్గుణమైన ప్రవర్తనలను ప్రారంభించే ప్రవర్తనలు భాగంగా ఉన్నాయి.^[3] ధర్మం, వాను బ్యూటెనెను అభిప్రాయం ఆధారంగా ^[4] ప్రపంచంలో ఉన్న సామరస్యాన్ని, క్రమాన్ని కొనసాగించడానికి ప్రస్తుతమున్న జీవులందరూ అంగీకరించి, గౌరవించాలి. ఇది చర్య లేదా ఫలితం కాదు కానీ ప్రపంచంలో గందరగోళాన్ని నివారించడానికి చర్యకు మార్గనిర్దేశం చేస్తుంది. ఇది, వాను బ్యూటినెను ఒకరి స్వభావం, నిజమైన పిలుపుని అనుసరించడం, అమలు చేయడం, తద్వారా విశ్వంలో ఒకరి పాత్రను పోషిస్తుంది. హిందూ మతంలో, తేనెను తయారు చేయడం తేనెటీగ, పాలు ఇవ్వడానికి ఆవు, సూర్యరశ్మిని ప్రసరించడానికి సూర్యుడు, ప్రవహించడం నది ధర్మం. ^[4] మానవత్వం పరంగా సేవ ప్రభావం, సారాంశం అన్ని జీవితాల పరస్పర సంబంధాన్ని మెరుగుపరచుకోవడానికి ధర్మం అవసరం.^[1][5]

దాని నిజమైన సారాంశంలో, ధర్మం అంటే హిందువు "మనస్సును విస్తరించుకోవడం" అంటే పండితుడు దేవదతు పట్నాయకు హిందూ మతం గ్రంథాలలో సూచించినట్లు ఇది సమాజాన్ని బంధించే వ్యక్తి, సామాజిక విషయాల మధ్య ప్రత్యక్ష సంబంధాన్ని సూచిస్తుంది. సామాజిక విషయం వ్యక్తి మనస్సాక్షిని ప్రభావితం చేసే విధంగా, అదేవిధంగా ఒక వ్యక్తి ప్రవర్తన సమాజ గమనాన్ని మార్చవచ్చు. ఇది క్రోడో " ధర్మో ధార్యతి ప్రజా "గా సూక్ష్మంగా ప్రతిధ్వనించబడింది: అనగా ధర్మం అంటే సామాజిక నిర్మాణానికి మద్దతునిస్తుంది.

హిందూ మతంలో, ధర్మంలో రెండు అంశాలు ఉన్నాయి - సనాతన ధర్మం ఇది ధర్మం మార్పులేని స్థిరమైనది. యుగ ధర్మం ఇది యుగం హిందూ సంప్రదాయం చేత స్థాపించబడిన యుగానికి చెల్లుతుంది.

వేదాలు, ఉపనిషత్తులు

ఈ వ్యాసం చరిత్ర విభాగం వేదాలలో ధర్మ భావన అభివృద్ధి గురించి చర్చిస్తుంది. ఈ అభివృద్ధి ఉపనిషత్తులు, తరువాత హిందూ మతం ప్రాచీన లిపులలో కొనసాగింది. ఉపనిషత్తులలో ధర్మ భావన చట్టం, క్రమం, సామరస్యం, సత్యం సార్వత్రిక సూత్రంగా కొనసాగుతుంది. ఇది విశ్వం నియంత్రణ నైతిక సూత్రంగా పనిచేస్తుంది. ఇది న్యాయబద్ధమైన బాధ్యతాయుతమైన ఋజుప్రవర్తనగా వివరించబడింది. సత్యం (సంస్కృత::सत्यं, నిజం),^[6][7] బృహదారణ్య ఉపనిషతూ 1.4.14 శ్లోకంలో:

धर्मः तस्माद्धर्मात् परं नास्त्य् अथो अबलीयान् बलीयाँसमाशँसते धर्मेण यथा राज्ञैवम् ।
यो वै स धर्मः सत्यं वै तत् तस्मात्सत्यं वदन्तमाहुर् धर्मं वदतीति धर्मं वा वदन्तँ सत्यं वदतीत्य् एतद्ध्येवैतदुभयं भवति ।।

ధర్మం కంటే ఉన్నతమైనది మరేమీ లేదు. ధర్మం ద్వారా బలహీనుడు రాజు కంటే బలంగా ఉంటాడు. నిజమే ధర్మం అంటే సత్యం (సత్య); అందువల్ల ఒక వ్యక్తి సత్యాన్ని మాట్లాడినప్పుడు, "అతను ధర్మం మాట్లాడుతాడు" అని చెప్తారు; ఆయన ధర్మం మాట్లాడతాడు "ఆయన నిజం మాట్లాడుతాడు!" రెండూ ఒకటి

—బృహదారణ్యక ఉపనిషత్తు, 1.4.xiv^[6][7]

ఇతిహాసాలలో

డేనియలు ఇంగాల్సు హిందూ మతం, తత్వశాస్త్రం ^[8] వ్యక్తిగత ఆచరణాత్మక నైతికతకు అధిక ప్రాధాన్యతనిస్తుంది. సంస్కృత పురాణాలలో ఆలోచన సర్వవ్యాప్తిత్వం చెందింది.

ఉదాహరణకు, రామాయణంలోని రెండవ పుస్తకంలో, ఒక రైతు తనకు ధర్మంగా నైతికంగా కోరుకున్నది చేయమని రాజును అడుగగా ధర్మం ఆధారంగా చట్టాన్ని పాటించడం అతనికి ఎంతో ఖరీదైనదబ్బటికీ రాజు అంగీకరిస్తాడు. అదేవిధంగా రామాయణంలోని రాముడు సీత, లక్ష్మణుల జీవితంలోని అన్ని ప్రధాన సంఘటనలకు ధర్మం కేంద్రంగా ఉందని డేనియలు ఇంగాల్సు పేర్కొన్నారు.^[9] రామాయణం ప్రతి కాండ జీవిత పరిస్థితులను, నైతిక విలువలను సంకేతికంగా అందిస్తుంది. సమస్య పాత్రలచే చర్చించబడుతుంది, చివరకు సరైనది తప్పుపై, చెడుపై మంచిపై విజయం సాధిస్తుంది. ఈ కారణంగా, హిందూ పురాణాలలో, మంచిగా, నైతికంగా నిటారుగా, చట్టాన్ని గౌరవించే రాజును "ధర్మరాజు" అని పిలుస్తారు.^[10]

అదేవిధంగా మహాభారతంలో ఇతర ప్రధాన భారతీయ ఇతిహాసం, ధర్మం కేంద్రంగా ఉంది. ఇతిహాసం చివరలో వచనంలో ధర్మం స్వరూపుడైన యముడు యుధిష్ఠిరుడి కరుణను పరీక్షించడానికి కుక్క రూపాన్ని తీసుకున్నట్లు చిత్రీకరించబడింది. ఆయన అలాంటి జంతువుతో స్వర్గంలోకి ప్రవేశించలేడని స్వార్గాధినేత దూతలు చెప్తారు. అయినప్పటికీ ధర్మరాజు తన సహచరుడిని విడిచిపెట్టడానికి నిరకరించాడు. ధర్మరాజు తీసుకున్న ఈ నిర్ణయం తెలుసుకున్న లోకం ఆయనను ధర్మమూర్తిగా ప్రశంసించింది.^[11] మహాభారతానికి విలువ, ఆకర్షణ 12 వ పుస్తకంలో మహాగ్రంధం కారణంగా కలగలేదు. సంక్లిష్టమైన, వేగవంతమైన ప్రదర్శనలో కూడా అంతగా లేదని ఇంగాల్సు పేర్కొన్నాడు.^[9] ఎందుకంటే భారతీయ మహాగ్రంధం ఇతర సంస్కృత గ్రంథాలలో మరింత అనర్గళంగా ప్రదర్శించబడింది; రామాయణం మాదిరిగా మహాభారతం విలువ దాని నైతిక సమస్యలు, జీవిత పరిస్థితుల ప్రదర్శనలో ఉంది. ఇంగాల్సు అభిప్రాయంలో సాధారణంగా మూడు సమాధానాలు ఇవ్వబడతాయి:^[9] ఒక సమాధానం భీముడిది, ఇది భౌతికవాదం, అహంభావం, స్వీయతను సూచించే క్రూరశక్తికి వ్యతిరేకించే వ్యక్తిగత కోణంలో సమాధాన శక్తి; రెండవ సమాధానం యుధిష్ఠిరుడు ఇది ఎల్లప్పుడూ దేవతల ధర్మం, సామాజిక ధర్మం, సాంప్రదాయం ఆచరణ విజ్ఞప్తి; మూడవ సమాధానం ఆత్మపరిశీలన అర్జునుడిది. ఇది రెండు విపరీతాల మధ్య వస్తుంది. మనిషి అత్యుత్తమ నైతిక లక్షణాలకు ప్రతీకగా వెల్లడిస్తారని ఇంగాల్సు పేర్కొన్నాడు. హిందూ మతం పురాణాలు జీవితం, ధర్మాలు, ఆచారాలు, నైతికత, నీతి, చట్టం, ధర్మం ఇతర అంశాల గురించి ఒక సంకేత గ్రంథాలుగా ఉన్నాయి. ^[12] ఇంగాల్సు పరిశీలనలో హిందూ మతం పురాణాలలో వ్యక్తిగత స్థాయిలో ధర్మం గురించి విస్తృతమైన చర్చ జరుగుతోంది; ఉదాహరణకు స్వేచ్ఛా సంకల్పానికి వ్యతిరేకంగా, విధిని మానవులు ఎప్పుడూ ఎందుకు నమ్ముతారు. చివరికి బలమైన, సంపన్నమైన సహజంగా స్వేచ్ఛా సంకల్పాన్ని సమర్థిస్తూ దుఃఖం లేదా నిరాశను ఎదుర్కొంటూ వారు సహజంగా విధి వైపు మొగ్గు చూపుతారు.^[13] హిందూ మతం పురాణాలు ధర్మం వివిధ అంశాలను వివరిస్తాయి. అవి ధర్మాలను పురాణకథలతో సమైక్యపరచి ప్రజలను సంస్కరించే సాధనంగా ఉపకరిస్తున్నాయి.^[14]

4 వ శతాబ్ధం వాత్సాయనుడు

శతాబ్దపు హిందూ పండితుడు వాత్సాయన ధర్మాన్ని అధర్మతో విభేదించడం ద్వారా వివరించాడు.^[15] ధర్మం కేవలం ఒకరి చర్యలలోనే కాదు. మాట్లాడే మాటలలో, ఆలోచనలో కూడా ఉందని వాత్సాయన సూచించారు. వాత్సాయన అభిప్రాయంలో:^[15][16]

1. శరీరం అధర్మ: హింసా (హింస), స్తేయ (దొంగిలించడం, దొంగతనం), ప్రతిసిద్ధ మైథున (ఒకరి భాగస్వామి కాకుండా మరొకరితో లైంగిక సంబంధం)
2. శరీర ధర్మం: దాన (దాతృత్వం), పరిత్రానా (బాధపడేవారికి సహాయం), పరికరానా (ఇతరులకు సేవ చేయడం)

ఒకరు మాట్లాడే లేదా వ్రాసే పదాల నుండి అధర్మ: మిథ్య (అబద్ధం), పరుసా (కాస్టికు చర్చ), సుకానా (అసభ్యకరమైన), అసంబద్ద (అసంబద్ధమైన చర్చ)

1. ఒకరు మాట్లాడే లేదా వ్రాసే పదాల నుండి ధర్మం: సత్య (నిజం, వాస్తవాలు), హితవచన (మంచి ఉద్దేశంతో మాట్లాడటం), ప్రియవచన (సున్నితమైన, దయగల చర్చ), స్వధ్య (స్వీయ అధ్యయనం)
2. మనస్సు అధర్మ: పారద్రోహా (ఎవరికైనా దుష్ట సంకల్పం), పరద్రవ్యభీప్సా (దురాశ), నాస్థిక్య (నైతికత, మతతత్వం తిరస్కరణ)
3. మనస్సు ధర్మం: దయా (కరుణ), అస్ప్రా (ఆసక్తిలేనిది), శ్రద్ధ (ఇతరులపై విశ్వాసం)

పతంజలి యోగసూత్రం ఆధారంగా

యోగ వ్యవస్థలో ధర్మం నిజమైనది; వేదాంతంలో ఇది అవాస్తవం.^[17]

ధర్మం యోగాలో భాగంమని పతంజలి సూచిస్తున్నాడు; హిందూ ధర్మంలో యోగా లక్షణాలు, అంశాలు భాగంగా ఉన్నాయి.^[17] పతంజలి ధర్మాన్ని రెండు వర్గాలుగా వివరించాడు: యమ (నియంత్రణలు), నియామా (ఆచారాలు). ^[15]

పతంజలి ప్రకారం ఐదు యమాలు: అన్ని జీవులకు గాయాల నుండి దూరంగా ఉండండి, అబద్ధం (సత్య) నుండి దూరంగా ఉండండి, మరొకటి (అచస్త్రాపూర్వక) విలువైన వస్తువులను అనధికారికంగా స్వాధీనం చేసుకోవడం మానుకోండి, మీ భాగస్వామి మీద కోరిక లేదా లైంగిక మోసం నుండి దూరంగా ఉండండి, ఇతరుల నుండి బహుమతులు ఆశించడం లేదా అంగీకరించడం మానుకోండి.^[18] ఐదు యమలు చర్య, ప్రసంగం, మనస్సులో వర్తిస్తాయి. యమను వివరించడంలో కొన్ని వృత్తులు, పరిస్థితులలో ప్రవర్తనకు అర్హత అవసరమని పతంజలి స్పష్టం చేసాడు. ఉదాహరణకు ఒక మత్స్యకారుడు ఒక చేపను గాయపరచాలి, కాని ఆయన చేపలకు కనీసం గాయంతో దీన్ని చేయటానికి ప్రయత్నించాలి, మత్స్యకారుడు చేపలు పట్టేటప్పుడు ఇతర ప్రాణులను గాయపరచకుండా ఉండడానికి ప్రయత్నించాలి.^[19] ఐదు నియామా (ఆచారాలు) స్వచ్ఛమైన ఆహారాన్ని తినడం, అశుద్ధమైన ఆలోచనలను (అహంకారం, అసూయ) తొలగించడం, ఒకరి మార్గాలలో సంతృప్తి, ధ్యానం, నిశ్శబ్ద ప్రతిబింబం ఒక వ్యక్తి ఎదుర్కొంటున్న పరిస్థితులతో సంబంధం లేకుండా, చారిత్రాత్మక జ్ఞానం అధ్యయనం, వృత్తి, భక్తి ఏకాగ్రత యొక్క పరిపూర్ణతను సాధించడానికి సుప్రీం టీచర్‌కు అన్ని చర్యలు.^[20]

మూలాధారాలు

హిందూ మతం కొన్ని గ్రంథాల ఆధారంగా ధర్మం అనేది ప్రతి పురుషుడు, స్త్రీకి అనుభావిక, అనుభవపూర్వక విచారణ.^[5][21]

ఉదాహరణకు, అపాస్తంబ ధర్మసూత్రం ఇలా చెబుతోంది:

"అది మనమే" అని చెప్పి ధర్మం, అధర్మ చుట్టూ తిరగరు. దేవతలు, గంధర్వులు, పూర్వీకులు ధర్మం ఏమిటో, అధర్మం అంటే ఏమిటో ప్రకటించరు

—- అపస్థంభ ధర్మసూత్రం ^[22]

ఇతర గ్రంథాలలో, హిందూ మతంలో ధర్మాన్ని కనుగొనటానికి మూడు వనరులు, మార్గాలు వివరించబడ్డాయి. పాలు హ్యాకరు అభిప్రాయం ఇవి:^[23] ముందుగా గురువు సహాయంతో వేదాలు, ఉపనిషత్తులు, పురాణాలు, ఇతర సంస్కృత సాహిత్యం వంటి చారిత్రక జ్ఞానాన్ని నేర్చుకోవడం. రెండవది మంచి వ్యక్తుల ప్రవర్తనను ఉదాహరణగా తీసుకుని ఆచరించడం. ఒకరి మూలం ఆదర్శప్రాయమైన ప్రవర్తన తెలియనప్పుడు మూడవ మూలం వర్తిస్తుంది. ఈ సందర్భంలో "ఆత్మతుస్టి" అనేది హిందూ మతంలో ధర్మానికి మూలం, మంచి వ్యక్తి తన హృదయాన్ని సంతృప్తిపరిచే వాటిని ప్రతిబింబించి అనుసరిస్తాడు. తన అంతర్గత భావనతో ఆయన నడిచే అనుభూతి సాధిస్తాడు.^[23]

ధర్మం, జీవిత దశలు, సాంఘికజీవన ప్రారంభం

హిందూ మతం కొన్ని గ్రంథాలు సమాజానికి, వ్యక్తిగత స్థాయిలో ధర్మాన్ని వివరిస్తాయి. వీటిలో మనుస్మృతి ఉదహరించబడినది, ఇది నాలుగు వర్ణాలను, వారి హక్కులు, విధులను వివరిస్తుంది.^[24] హిందూ మతం, చాలా గ్రంథాలు వర్ణవ్యవస్థ (కులం) గురించి ప్రస్తావించకుండా ధర్మాన్ని చర్చిస్తాయి.^[25] ఇతర ధర్మ గ్రంథాలు, స్మృతులు వర్ణవ్యవస్థ స్వభావం, నిర్మాణం మీద మనుస్మృతి నుండి భిన్నంగా ఉంటుంది.^[24] అయినప్పటికీ ఇతర గ్రంథాలు వర్ణ ఉనికిని ప్రశ్నిస్తున్నాయి. భృగు, ఉదాహరణకు, పురాణాలలో, ధర్మానికి ఎటువంటి వర్ణాలు అవసరం లేదు అనే సిద్ధాంతాన్ని ప్రదర్శిస్తుంది.^[26] ఆచరణలో, మధ్యయుగ భారతదేశం సామాజికంగా స్థిరీకరించిన సమాజంగా విస్తృతంగా విశ్వసిస్తారు. ప్రతి సామాజిక వర్గం ఒక వృత్తిని వారసత్వంగా పొందుతాయి. ఎండోగామస్ కలిగి ఉంటాయి. హిందూ ధర్మంలో వర్ణం సంపూర్ణమైనది కాదు; మోక్షాన్ని వెతకడానికి వ్యక్తులు వారి వర్ణాన్ని, అలాగే వారి జీవిత ఆశ్రమాలను త్యజించి, విడిచిపెట్టే హక్కు కలిగి ఉన్నారు. ^[24][27] మనుస్మృతి లేదా హిందూ మతం స్మృతి ఎప్పుడూ వర్ణధర్మ (అనగా వర్ణాల ధర్మం), లేదా వర్ణశ్రమధర్మ (అనగా వర్ణాలు, ఆశ్రమాల ధర్మం) అనే పదాన్ని ఉపయోగించకపోగా మనుస్మృతి మీద పండితుల వ్యాఖ్యానం ఈ పదాలను ఉపయోగిస్తుంది. తద్వారా భారతదేశ వర్ణ వ్యవస్థతో ధర్మాన్ని అనుబంధిస్తుంది.^[24][28] 6 వ శతాబ్దపు భారతదేశంలో బౌద్ధ రాజులు కూడా తమను "వర్ణశ్రమధర్మ రక్షకులు" అని పిలిచారు - అనగా వర్ణాశ్రమ ధర్మం, జీవిత ఆశ్రమాలు.^[24][29]

వ్యక్తిగత స్థాయిలో, హిందూ మతం యొక్క కొన్ని గ్రంథాలు నాలుగు ధర్మాలను లేదా జీవిత దశలను వ్యక్తి యొక్క ధర్మంగా పేర్కొన్నాయి. అవి: ^[30] (1) బ్రహ్మచర్యం:- విద్యార్థిగా తయారయ్యే జీవితం, (2) గృహస్థం:- కుటుంబం, ఇతర సామాజిక పాత్రలతో ఇంటి జీవితం, (3) వానప్రస్థ లేదా అరణ్యక, అటవీ నివాసుల జీవితం, ప్రాపంచిక వృత్తులను త్యజించడం (4) సన్యాసం:- అన్ని సంపదలు ఇచ్చే జీవితం, మోక్షం ఆధ్యాత్మిక విషయాలకు ఏకాంతజీవితం భక్తిగా మారుతుంది.

హిందూ మతం ఆధారంగా జీవితంలో నాలుగు దశలు జీవితంలో నాలుగు మానవ ప్రయత్నాలను పూర్తి చేస్తాయి.^[31] ధర్మం వ్యక్తిని స్థిరత్వం, క్రమం కోసం సంతృప్తి పరచడానికి వీలు కల్పిస్తుంది. చట్టబద్ధమైన, సామరస్యపూర్వకమైన జీవితం, సరైన పని చేయడానికి ప్రయత్నిస్తుంది. మంచిగా ఉండి, ధర్మంగా ఉండి, మతపరమైన యోగ్యతను సంపాదించి ఇతరులకు సహాయపడుతూ, సమాజంతో విజయవంతంగా సంభాషించండి. ఇతర మూడు ప్రయత్నాలు అర్ధ - ఆహారం, ఆశ్రయం, శక్తి, భద్రత, భౌతిక సంపద మొదలైన జీవన సాధనాల కోసం ప్రయత్నిస్తాయి; కామ - కోరిక, ఆనందం, ప్రేమ, భావోద్వేగ నెరవేర్పు మొదలైన వాటి కోసం కృషి చేయడం; మోక్సా - ఆధ్యాత్మిక సాధన కొరకు కృషి చేయడం, జీవిత పునర్జన్మ చక్రం నుండి విముక్తి, ఈ జీవితంలో స్వీయ-సాక్షాత్కారం మొదలైనవి. నాలుగు దశలు హిందూ ధర్మంలో మినహాయించబడవు.^[31]

ధర్మం, పేదరికం

హిందూ ధర్మ గ్రంథాల ఆధారంగా వ్యక్తికి, సమాజానికి ధర్మం అవసరం. సమాజంలో పేదరికం, శ్రేయస్సు ధర్మం మీద ఆధారపడి ఉంటుంది. ఉదాహరణకు, ఆడమ్ బౌల్స్ ప్రకారం,^[32] శతాపాత బ్రాహ్మణ్యం 11.1.6.24 సామాజిక శ్రేయస్సు, ధర్మాలను నీటి ద్వారా కలుపుతుంది. నీరు వర్షాల నుండి వస్తుంది, అది పేర్కొంది; వర్షాలు సమృద్ధిగా ఉన్నప్పుడు భూమి మీద శ్రేయస్సు ఉంటుంది. ఈ శ్రేయస్సు ప్రజలు ధర్మాన్ని అనుసరించడానికి వీలు కల్పిస్తుంది - నైతిక, చట్టబద్ధమైన జీవితం. దుఃఖం, కరువు, పేదరికం, మానవుల మధ్య సంబంధాలు, ధర్మం ప్రకారం జీవించే మానవ సామర్థ్యంతో సహా ప్రతిదానిని బాధిస్తుంది.^[32]

రాజధర్మపర్వను 91.34-8 లో పేదరికం, ధర్మాల మధ్య సంబంధం పూర్తి వృత్తానికి చేరుకుంటుంది. తక్కువ నైతిక, చట్టబద్ధమైన జీవితం ఉన్న భూమి బాధను అనుభవిస్తుంది. బాధ పెరిగేకొద్దీ అది మరింత అనైతిక, చట్టవిరుద్ధమైన జీవితాన్ని కలిగిస్తుంది. ఇది బాధను మరింత అధికరింపజేస్తుంది.^[32][33] అధికారంలో ఉన్నవారు రాజ ధర్మాన్ని (అంటే పాలకుల ధర్మం) పాటించాలి. ఎందుకంటే ఇది సమాజానికి, వ్యక్తికి ధర్మాన్ని అనుసరించడానికి, శ్రేయస్సు సాధించడానికి వీలు కల్పిస్తుంది.^[34]

ధర్మం, చట్టం

ధర్మం విధి లేదా యాజమాన్యం అనే భావన భారతదేశపు ప్రాచీన న్యాయ, మత గ్రంథాలలో కనిపిస్తుంది. హిందూ తత్వశాస్త్రంలో, న్యాయం, సామాజిక సామరస్యం, ఆనందం కొరకు ప్రజలు ధర్మానికి జీవించాల్సిన అవసరం ఉంది. ఈ మార్గదర్శకాలు, నియమాల ధర్మశాస్త్రం రికార్డుగా ఉంది.^[35] భారతదేశం ఒకప్పుడు ధర్మ సంబంధిత సాహిత్యం (సూత్రాలు, శాస్త్రాలు) పెద్ద సేకరణను కలిగి ఉందని అందుబాటులో ఉన్న ఆధారాలు సూచిస్తున్నాయి; నాలుగు సూత్రాలు మనుగడలో ఉన్నాయి. వీటిని ఇప్పుడు ధర్మసూత్రాలు అని పిలుస్తారు.^[36] ధర్మసూత్రాలలో మను చట్టాలతో పాటు, నారద, ఇతర ప్రాచీన పండితుల చట్టాలు వంటి సమాంతరమైన విభిన్న చట్టాలు ఉన్నాయి.^[37][38] ఈ విభిన్న, విరుద్ధమైన న్యాయ పుస్తకాలు ప్రత్యేకమైనవి కావు. అవి హిందూ మతంలో ఇతర ధర్మ వనరులను అధిగమించవు. ఈ ధర్మసూత్రాలలో యువకుల విద్య, వారి ఆచారాలు, ఆచారాలు, మతపరమైన ఆచారాలు, వైవాహిక హక్కులు, బాధ్యతలు, మరణం, పూర్వీకుల ఆచారాలు, చట్టాలు, న్యాయం, నేరాలు, శిక్షలు, నియమాలు, సాక్ష్యాలు, విధులు ఒక రాజు, అలాగే నైతికత భాగంగా ఉంటాయి.^[36]

ఉల్లేఖన లోపం: "note" అనే గ్రూపులో <ref> ట్యాగులు ఉన్నాయి గానీ, దానికి సంబంధించిన <references group="note"/> ట్యాగు కనబడలేదు