Istorija Ujedinjenog Kraljevstva
Istorija Ujedinjenog Kraljevstva veže se uz Britanska ostrva koja su bila meta čestih osvajanja. Kelti, Rimljani, Anglosaksonci i Vikinzi, redom su osvajali ova ostrva i uspostavljali svoju vlast. Godine 1066. Normani su napali i pokorili Englesku. Nakon toga, Engleska je postala moćnija zemlja koja je najpre zauzela Irsku, a potom i Vels da bi se 1603. udružila sa Škotskom. Ujedinjeno Kraljevstvo postalo je vodeća industrijska i kolonijalna sila u svetu, održavajući prevlast koja se prenosi i u ovaj vek.
.svg)
Drevna Britanija
Prvobitni stanovnici Britanije bili su nomadski lovci - sakupljači plodova koji su u potrazi za hranom selili sa jednog mesta na drugo. Oko 400. p. n. e. ljudi su se počeli naseljavati u selima, obrađivati zemlju i uzgajati životinje.
Rimska Britanija
Julije Cezar napao je Britaniju 54. p. n. e. da bi zaustavio lokalna keltska plemena u pružanju pomoći Galima u Francuskoj koji su podrivali Rimsko carstvo. Godine 43. osvojeni su Engleska i Vels, i postali su deo Rimskog carstva. Rimnjani su gradili mnoge gradove i ceste te podsticali trgovinu.
- Rimski gradovi
Rimnjani su izgradili mrežu gradova kao središta trgovine i regionalne vlasti. Među njima su bili Londinium (London) na reci Temzi, i Aque Sulis (Bat)[1]
Anglosaksonska invazija
Nakon odlaska Rimnjana 410. godine, germansko pleme Anglosasi sa severa Evrope je počelo da prodire u Britaniju. Do 613. godine Anglosasi su osvojili celu Englesku i podelili je na sedam kraljevstva. Pod rimskom vlašću većina Britanaca bili su hrišćani, dok su Anglosasi imali svoje bogove. Hrišćanski misionar sv. Avgustin stigao je Kanterberi 597. godine i započeo da preobraćuje to područje na hrišćanstvo.
Vikinzi i Knut
Godine 787. vikinški moreplovci prvi put su stigli do engleske obale i ubrzo zavladali severnim i istočnim delom zemlje. Godine 1013. zauzeli su celo kraljevstvo; pod vladavinom Knuta, Engleska je bila je bila deo vikinškog carstva koje se nazivalo Dejnlo i obuhvatalo je veći deo Skandinavije.
Normanska Engleska
Godine 1066. normandijski vojvoda Vilijam napao je Englesku zahtevajući pravo na presto. Nedaleko Hastingsa porazio je englesku vojsku pod vodstvom kralja Harolda II te zauzeo zemlju. Normani su gradili utvrđenja da bi ojačali svoju vlast i u Englesku uveli jaku centralnu vlast.
- Magna Karta (Velika povelja sloboda)
Pod normanskom vlašću često je dolazilo do sporova između kralja i njegovih najmoćnijih plemića. Godine 1215. u Ranimedu u Sariju, kralj Jovan bez Zemlje potpisao je Magnu kartu, ispravu koju je sastavilo više plemstvo. U njoj su ispisane dužnosti i prava građana te crkve u odnosu na krunu. Magna carta libertatum je još uvek jedan od glavnih ustavnih dokumenata engleske vlade.
- Vilijam I Osvajač
Vilijam I Osvajač (1027—87) bio je potomak Vikinga koji su se naselili u Normandiji na severu Francuske. Kao kralj Engleske, bio je strog vladar koji je zemlji doneo stabilnost. Umro je nakon pada s konja u Nantu, Francuska.
- Parlament
Godine 1265. Henri III pozvao je predstavnike gradova, plemstva i sveštenstva u London kao prvi parlament koji je savetovao vladu. Tokom jednog veka parlament je stekao pravo donošenja zakona i ubiranja poreza.
- Vels
Engleska je pokušavala da zavlada Velsom još od saksonskih vremena, ali su se velški knezovi odupirali. Godine 1282. Edvard I Stariji zauzeo je ovu zemlju i podigao brojna utvrđenja da bi Velšane držao u pokornosti. Aktom o ujedinjenju iz 1536. Vels je formalno pripojen Engleskoj. Velški jezik bio je potiskivan vekovima nakon toga.
Dinastije Tudor i Stjuart
Henri VII, prvi kralj iz dinastije Tjudor, preuzeo je vlast 1485. Obuzdao je vlast plemstva, obnovio kraljevske finansije i strogo vladao. Tudori su vladali do 1603. Nakon njih su došli Stjuarti pod čijom je vladavinom Engleska pokušala da održi vodeću ulogu u Evropi uprkos žestokog građanskog rata.
Godine 1534. Henri VIII prekinio je veze sa Rimokatoličkom crkvom zato što mu nije dopustila razvod braka. Stvorio je Englesku (Anglikansku) crkvu, postao njezin poglavar, raspustio samostane da bi novac preusmerio na svoj dvor te prisvojio crkvenu zemlju.
Škotska je prvi put postala kraljevina 843. i vekovima je bila nezavisna uprkos neprestanim invazijama iz Engleske. Godine 1603. škotski kralj Džejms VI Škotski nasledio je engleski presto od kraljice Elizabete I iz dinastije Tudor 1707. godine, te su se dve zemlje formalno ujedinile. Sukob između parlamenta i Čarlsa I Stjuarta radi vlasti nad zemljom buknuo je u otvoreni rat 1642. Kralj je poražen i pogubljen 1649. a Engleska je bila republika do 1660.
Industrijska Engleska
U 18. veku Britanija je postala prva industrijalizirana zemlja. Milioni ljudi krenuli su iz sela u gradove gde su radili u novim fabrikama i radionicama. Kanalima i železnicom po celoj zemlji prevozile su se sirovine i gotova roba. Oko 1850. Britanija je bila svetska radionica.
- Viktorijanska Engleska
U vreme vladavine kraljice Viktorije (1837—1901), Britanija je postala najbogatija zemlja na svetu, sa carstvom koje je zauzimalo četvrtinu zemaljske kugle. Uprkos bogastva, životni uslovi za većinu ljudi u gradovima bili su loši.
- Čartisti
Početkom 19. veka rasli su zahtevi za boljim zastupanjem radnih ljudi u vladi. Tokom 1830-ih i 1840-ih pojavile su se grupe, puput čartista, koje su se borile za reformu. Naziv su dobili po People´s Charter (Narodnoj povelji) koju je sastavio Vilijam Lavet 1838. Reforme su sprovedene mnogo kasnije.
Savremena Britanija
Tokom 20. veka Britanija je doživljavala brojne promene. Veći deo njenog carstva postao je nezavisan, izgubila je vlast u većem delu Irske i vodila borbu protiv ekonomskog nazadovanja. Krajem 20. veka Britanija je postala multikulturalno društvo nakon dolaska brojnih imigranata iz bivših kolonija u Africi, Aziji i na Karibima.
- Britanija u vreme rata
Godine 1940. Britanija je bila i sama u borbi protiv nacističke Nemačke. Britanski borbeni piloti odbili su planiranu nemačku invaziju tokom Bitke za Britaniju, ali su britanski gradovi bili snažno bombardovani tokom Drugog svetskog rata.
- Socijalna država
Početkom 20. veka Britanija je uvela državne penzije i osiguranje da bi zaštitila radnike od siromaštva, bolesti i nezaposlenosti. Godine 1948. državna zdravstvena služba utemeljila je besplatne medicinske usluge.
- Ulazak u Evropu
Nakon referenduma punoljetne populacije, Britanija je 1973. pristupila Evropskoj zajednici (Evropska unija). Članstvo je donelo brojne povlastice, ali uloga Britanije u Evropi je ostala jedno od najproturečnijih pitanja britanskih političkih stranaka.
- Povlačenje iz Evropske unije
Nakon referenduma održanog 2016. godine, 51,9 procenat građana Ujedinjenog Kraljevstva se odlučio za izlazak iz Evropske unije, a država se zvanično povukla iz zajednice 31. januara 2020. godine.
Hronološka tabela
| Godina | Bitna istorijska zbivanja Ujedinjenog Kraljevstva |
|---|---|
| 54. p. n. e. | Julije Cezar predvodi istraživačku invaziju u Englesku. |
| 43 – 410. p. n. e. | Engleska i Vels deo su Rimskog carstva. |
| 613. | Anglosasi dovršavaju svoje osvajanje Engleske. |
| 787. | Vikinzi počinju pristizati na obale. |
| 1016 – 1035. | Knut Veliki vlada Engleskom kao delom Skandinavskog carstva. |
| 1066. | Bitka kod Hastingsa: Normani vladaju Engleskom na čelu s Vilijamom I Osvajačem. |
| 1455 – 1485. | Rat ruža: kuće Jork i Lankaster, predstavljene belom odnosno crvenom ružom, vode borbe za englesko prestolje. |
| 1603. | Džejms I (Džejms VI Škotski), prvi kralj iz dinastije Stjuart, ujedinjuje engleski i škotski presto. |
| 1707. | Aktom o ujedinjenju Engleske i Škotske nastaje Kraljevstvo Velike Britanije. |
| 1801. | Aktom o ujedinjenju Velike Britanije i Irske nastaje Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Irske. |
| 1837 – 1901. | Vladavina kraljice Viktorije. Britansko carstvo na svom vrhuncu. |
| 1922. | Veći deo Irske stiče nezavisnost od Britanije i naziva se Slobodna Država Irska. |
| 1973. | Ujedinjeno Kraljevstvo pristupa Evropskoj zajednici, kasnije nazvanoj Evropska unija. |
| 2016. | Na referendumu stanovnici Ujedinjenog Kraljevstva glasaju za napuštanje Evropske unije. |
| 2020. | Ujedinjeno Kraljevstvo je zvanično napustilo Evropsku uniju. |
