Курдистон
Курдистон (курдӣ: کوردستان ,Kurdistan [ˌkʊɾdɪˈstɑːn]) [5] ё Курдистони Бузург [6] [7] як қаламрави тахминан муайяншудаи геофарҳангӣ дар Осиёи Ғарбӣ аст, ки дар он курдҳо аксарияти аҳолиро ташкил медиҳанд [8] ва аз фарҳанг, забонҳо ва миллии курдҳо шахсияти таърихӣ асос ёфтааст. [9] Аз ҷиҳати ҷуғрофӣ Курдистон тақрибан шимолу ғарби Загрос ва қаторкӯҳҳои шарқии Тавросро фаро мегирад.
_box_inset_removed.jpg) Минтақаҳои истиқоматии курдҳо (тибқи CIA, 1992) [1] [2] | |
| Забон | курдӣ ва заза-горанйӣ |
|---|---|
| Ҷойгиршавӣ | Месопотамияи боло [3] ва кӯҳҳои Загрос [4] |
| Қисмҳо | Курдистони Шимолӣ (Туркия) Курдистони Ҷанубӣ (Ироқ) Курдистони Шарки (Эрон) Курдистони Ғарбӣ (Сурия) |
| Бузургтарин шаҳрҳо | Амед (Диёрбакир) Ҳолер (Эрбил) Кирмашон (Кирмоншоҳ) Ҳесеке (Ал-Ҳасака) |
Курдистон дар маҷмӯъ чаҳор минтақаи зеринро дар бар мегирад: ҷанубу шарқи Туркия (Курдистони Шимолӣ), шимоли Ироқ (Курдистони Ҷанубӣ), шимолу ғарби Эрон (Курдистони Шарқӣ) ва шимоли Сурия (Курдистони Ғарбӣ). [10] [11] Баъзе таърифҳо инчунин қисматҳои ҷануби Закавказиро дар бар мегиранд. [12] Баъзе созмонҳои миллатгароёни курд кӯшиш мекунанд, ки як давлати мустақили миллии иборат аз баъзе ё ҳамаи ин минтақаҳо бо аксарияти курдҳо таъсис дода шаванд, дар ҳоле ки баъзеи дигар барои мустақилияти бештар дар ҳудуди мавҷудаи миллӣ таблиғ мекунанд. [13]
Таърихан, вожаи «Курдистон» бори нахуст дар солномахои асри 11 Салҷуқиён тасдиқ шудааст. [14] Дар ҳоле ки шумораи зиёди сулолаҳои нобаробари курдҳо, аморатҳо, князиҳо ва сардорон аз асрҳои 8 то 19 таъсис ёфта буданд. Аз ҷиҳати маъмурӣ дар асри 20 минтақаҳои кӯтоҳмуддати давлати Курдҳо (1918–1919), Подшоҳии Курдистон (1921–1924), Уезди Курдистон, яъне «Курдистони Сурх» (1923—1929), Ҷумҳурии Арорат (1927—1930) ва Ҷумҳурии Маҳобод (1946) вуҷуд доштанд.
Курдистони Ироқ бори аввал дар соли 1970 бо ҳукумати Ироқ мақоми худмухторӣ ба даст овард ва мақоми он дар соли 2005 ҳамчун минтақаи худмухтори Курдистон дар таркиби ҷумҳурии федеролии Ироқ таъйид шуд. [15] Дар Эрон устони Курдистон низ вучуд дорад, аммо он худкома нест. Курдҳое, ки дар ҷанги шаҳрвандии Сурия меҷанганд, тавонистанд қисматҳои зиёди шимоли Сурияро зери назорат гиранд ва дар маъмурияти худмухтори Сурияи шимолӣ ва шарқӣ минтақаҳои худидоракунанда таъсис диҳанд, ки дар онҷо онҳо пас аз ҷанг дар Сурияи федеролӣ автономия талаб мекунанд. [16]