สึจิงูโมะ

สึจิงูโมะ (ญี่ปุ่น: 土蜘蛛; โรมาจิ: Tsuchigumo; แปลว่า แมงมุมดิน) เป็นคำดูถูกหนึ่งของญี่ปุ่น ใช้เรียกกลุ่มกบฏหรือนอกรีต และยังใช้เรียกโยไกชนิดหนึ่งซึ่งมีลักษณะเป็นแมงมุม ปรากฏในนิทานพื้นบ้านญี่ปุ่น โดยมีชื่อเรียกอื่นอีก คือ ยัตสึกาฮางิ (八握脛) และ โอกูโมะ (大蜘蛛)^[1] ส่วนใน โคจิกิ และ นิฮงโชกิ จะเขียนด้วยตัวคันจิสี่ตัว คือ 都知久母 (โมราเอ็ตสึ-จิ-งู-โมะ)^[2] ซึ่งมักปรากฏอยู่ใน ฟูโดกิ (風土記) อันเป็นเอกสารรายงานข้อมูลในแต่ละจังหวัดสำหรับเสนอแก่องค์จักรพรรดิ โดยปรากฏในรายงานของจังหวัดมุตสึ เอจิโงะ ฮิตาจิ เซ็ตสึ บุงโงะ และฮิเซ็ง

สันนิษฐานว่า สึจิงูโมะ มาจากคำว่า ทูจิโงโมริ (土隠) โดยประกอบจากคำว่า ทูจิ (土) แปลว่า "ดิน" กับคำว่า โกโมริ (隠) แปลว่า "หลบซ่อน" คาดว่าสำหรับเรียกผู้มีอิทธิพลในท้องถิ่นที่ปฏิเสธคำสั่งจากราชสำนักแล้วไปอาศัยอยู่ในถ้ำแทน มีรายงานว่าสึจิงูโมะ มีรูปพรรณเตี้ยหากแต่มีแขนขายาว มีสันดานดั่งหมาป่า มีใจนกฮูก และดำรงชีวิตอย่างคนเถื่อนไร้อารยธรรม^[3][4]

โซกิจิ สึดะ (津田左右吉) นักประวัติศาสตร์ชาวญี่ปุ่นให้ความเห็นว่า สึจิงูโมะแตกต่างไปจากชาวคูมาโซ (熊襲) และเอมิชิ (蝦夷) ซึ่งเป็นชื่อชนเผ่าที่ปรากฏอยู่ในฟูโดกิด้วยเช่นกัน โดยระบุว่าสึจิงูโมะไม่ใช่กลุ่มชน หากแต่เป็นชื่อเฉพาะ ส่วนโยชิยูกิ ทากิโอโตะ (瀧音能之) สันนิษฐานว่า สึจิงูโมะเป็นทั้งหัวหน้าเผ่าและเป็นคนทรง เพราะในฟูโดกิจากคีวชู ระบุว่า สึจิงูโมะเป็นหมอผีประกอบพิธีกรรมเอาใจคามิแห่งความโกรธเกรี้ยว ด้วยหวังให้ผลทางการเกษตรเฟื่องฟู^[5]

ส่วนสึจิงูโมะที่มีรูปร่างคล้ายแมงมุมยักษ์ ปรากฏครั้งแรกในวรรณกรรมยุคกลาง โดยจัดเป็นโอนิ (鬼) วรรณกรรมที่มีชื่อเสียงเรื่องหนึ่งคือ ตำนานเฮเกะ (平家物語) ซึ่งถูกรวบรวมไว้ในยุคคามากูระ (ค.ศ. 1185–1333) อีกเรื่องคือ ยามางูโมะ (山蜘蛛; แปลว่า แมงมุมภูเขา) ซึ่งปรากฏใน สึจิงูโมะโซชิ (土蜘蛛草紙) เมื่อคริสต์ศตวรรษที่ 14 พรรณนาว่าเป็นโยไกขนาดใหญ่ เมื่อกาลเวลาผ่านไป สึจิงูโมะก็กลายเป็นโยไกที่มีลักษณะที่แปลกประหลาดเพิ่มขึ้น^[6] มีความยาวถึง 60 เมตร แต่ถูกมินาโมโตะ โนะ โยริมิตสึ และวาตานาเบะ โนะ สึนะ กำจัดสึจิงูโมะ และเมื่อมันถูกกำจัด ศีรษะคนตายก็ปรากฏออกมาจากท้องของมัน ซึ่งมีมากถึง 1,990 หัว และยังปรากฏเรื่องราวของสึจิงูโมะในตำนานของชูเต็งโดจิ^[7] นอกจากนี้สึจิงูโมะยังเป็นโยไกที่ปรากฏอยู่ชุดการแสดงละครโน โจรูริ และคาบูกิ^[4]