อำเภอโนนนารายณ์

อำเภอโนนนารายณ์มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียง ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอรัตนบุรี
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอเมืองจันทร์ (จังหวัดศรีสะเกษ)
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอสำโรงทาบ
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอสนมและอำเภอรัตนบุรี

ท้องที่อำเภอโนนนารายณ์เดิมเป็นส่วนหนึ่งของตำบลโนน และตำบลเบิด อำเภอรัตนบุรี ทางราชการได้เห็นว่าพื้นที่ทางด้านทิศใต้ของอำเภอรัตนบุรีมีพื้นที่กว้างขวาง จึงเริ่มแบ่งเขตการปกครองโดยตั้งตำบลหนองหลวง แยกออกจากบางส่วนของตำบลโนนและตำบลเบิด ในปี พ.ศ. 2492^[1] และในปี พ.ศ. 2496 ได้แยกพื้นที่ 11 หมู่บ้านของตำบลโนน ตั้งเป็นตำบลหนองเทพ^[2] ในปี พ.ศ. 2510 ได้แยกพื้นที่ 9 หมู่บ้านของตำบลเบิด ตั้งเป็นตำบลระเวียง^[3] และมีการแบ่งพื้นที่หมู่ 7–12 และหมู่ 15–16 รวม 8 หมู่บ้านของตำบลหนองหลวง ตั้งเป็นตำบลคำผง ในปี พ.ศ. 2538^[4]

เมื่อปี พ.ศ. 2539 นายอำเภอรัตนบุรี ร่วมกับกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน และราษฎรพื้นที่ 5 ตำบล ได้พิจารณาว่าสภาพทางภูมิศาสตร์ ลักษณะความเป็นอยู่ การประกอบอาชีพ แนวโน้มมีความเจริญในอนาคต และความเห็นชอบของคณะกรรมการหมู่บ้าน สภาตำบล หัวหน้าส่วนราชการประจำอำเภอ จังหวัด สภาจังหวัด สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร กระทรวงมหาดไทย จึงได้ประกาศเขตท้องที่อำเภอรัตนบุรีแยกพื้นที่ตำบลโนน ตำบลหนองหลวง ตำบลหนองเทพ ตำบลระเวียง และตำบลคำผง ตั้งขึ้นเป็น กิ่งอำเภอโนนนารายณ์ ตามประกาศกระทรวงมหาดไทยลงวันที่ 1 มิถุนายน พ.ศ. 2540 โดยมีผลบังคับตั้งแต่วันที่ 1 กรกฎาคม ปีเดียวกัน^[5] ต่อมาในวันที่ 24 สิงหาคม พ.ศ. 2550 ได้มีพระราชกฤษฎีกายกฐานะขึ้นเป็น อำเภอโนนนารายณ์ โดยมีผลบังคับตั้งแต่วันที่ 8 กันยายน ปีเดียวกัน^[6] เพื่อปรับปรุงประสิทธิภาพการบริหารงานของหน่วยบริหารราชการส่วนภูมิภาค ถือเป็นโครงการเฉลิมพระเกียรติเนื่องในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 80 พรรษา 5 ธันวาคม พ.ศ. 2550 และกลายเป็นอำเภอลำดับที่ 17 ของจังหวัดสุรินทร์

ทั้งนี้ บริเวณที่ว่าการอำเภอโนนนารายณ์ในปัจจุบันนี้ ได้รับการเล่าขานมาว่า ราวปี พ.ศ. 2310 ย่าสอน น้องสาวพระศรีนครเตาท้าวเธอ เจ้าเมืองรัตนบุรี ได้ตั้งชุมชนหมู่บ้านหนึ่งขึ้นในสถานที่ดังกล่าว ดังที่ปรากฏหลักฐานของความเชื่อเป็น “ศาลเจ้าแม่โนนนารายณ์” ซึ่งตั้งอยู่บริเวณเยื้องที่ว่าการอำเภอโนนนารายณ์

จนเวลาผ่านมาถึงราวปี พ.ศ. 2420-2430 เกิดโรคห่าหรือโรคหน้าลาย ซึ่งเรียกตามชื่อในสมัยก่อน ทำให้คนเสียชีวิตจำนวนมาก (บ้างก็ว่า มีกลุ่มอันธพาลที่เรียกกันว่า “ไทยบี” สร้างความเดือดร้อนในหมู่บ้าน) จึงมีการอพยพผู้คนออกจากบริเวณดังกล่าว ไปตั้งชุมชนหมู่บ้านอยู่ในที่ต่างๆ โดยรอบหลายแห่ง ทั้งนี้ ภูมิประเทศบริเวณนั้นมีลักษณะเป็นโนน จึงเรียกบริเวณดังกล่าวว่า โนนหน้าลาย บางส่วนเรียกออกเสียงว่า บ้านเก่านาลาย จึงอาจเป็นสาเหตุหนึ่งของการตั้งชื่ออำเภอเลียนเสียงดังกล่าว และปรับใหม่จาก “หน้าลาย” หรือ “นาลาย” เป็น “นารายณ์” ซึ่งเป็นนามที่เรียก “พระนารายณ์” เพื่อความเป็นสิริมงคล จึงได้ชื่อ “โนนนารายณ์”  เป็นนามของอำเภอจนถึงทุกวันนี้

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอโนนนารายณ์แบ่งเขตการปกครองย่อยออกเป็น 5 ตำบล 68 หมู่บ้าน ได้แก่

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอโนนนารายณ์ประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 5 แห่ง ได้แก่

• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองหลวง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองหลวงทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลคำผง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลคำผงทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลโนน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลโนนทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลระเวียง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลระเวียงทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลหนองเทพ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองเทพทั้งตำบล