อุสา สุคันธมาลัย

อุสา สุคันธมาลัย มีนามเดิมว่า ทรรพ หรือ ทับ เกิดเมื่อวันที่ 5 สิงหาคม พ.ศ. 2447 ที่ จังหวัดนนทบุรี เป็นธิดาของนายสุทธิ์ และนางเทียบ บิดามารดาของท่านมีวงดนตรี มีชื่อเสียงในด้านเครื่องสาย และบิดาของครูนั้นขับเสภาได้ดี อุสาเริ่มเรียนขับร้องจากท่านบิดาก่อน ตั้งแต่อายุยังไม่ถึง 10 ขวบ บิดาได้พาไปถวายตัวให้อยู่ในพระอุปถัมภ์ของ พระวิมาดาเธอกรมพระสุทธาสินีนาฎ ซึ่งอุสาได้เรียนขับร้องกับหลวงเสียงเสนาะกรรณ (พัน มุกตวาภัย) และยังได้เป็นศิษย์ของพระยาประสานดุริยศัพท์ (แปลก ประสานศัพท์) ซึ่งได้แต่งทางร้องให้อุสาเป็นพิเศษเพลงหนึ่งคือ เพลงทยอยเดี่ยว และเป็นศิษย์ของเจริญ พาทยโกศล และหม่อมซ่มจีน ราชานุประพันธ์ด้วย

อุสาเป็นคนขับร้องประจำวงมโหรีของ พระวิมาดาเธอกรมพระสุทธาสินีนาฏ จนสิ้นรัชกาล วงมโหรีนี้ก็ยุบเลิกไป จึงได้ทูลลาออกจากวังมาอยู่ที่บ้านพี่สาวที่ชื่อทิม เมื่ออายุได้ 20 ปี สมรสกับหลวงประมาณมนูธรรม (สกุล บุณยรัตพันธ์) บุตรชายของเจ้าพระยาศรีธรรมราช (เวก บุณยรัตพันธ์) สมรสได้ประมาณ 9 ปี สามีถึงแก่กรรม ในตอนนั้นหลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) ได้เข้ามาประจำอยู่ในวงดนตรีหลวงของรัชกาลที่ 7 แล้ว จึงชักชวนให้อุสาเข้ามาร่วมงานด้วยกัน ต่อมา ในสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม มีนโยบายรัฐนิยมให้ใช้ชื่อตัวให้เหมาะกับเพศ อุสาซึ่งมีชื่อตัวว่าทับ พยางค์เดียว ไม่เหมาะกับสมัยนิยม จึงเปลี่ยนมาใช้อุสา และตั้งนามสกุลสุคันธมาลัยขึ้นใช้เอง

อุสาได้เคยอัดแผ่นเสียงให้กับห้าง ต.เง็กชวน โดยมีเทียบ คงลายทองเป็นผู้เป่าปี่ และพริ้ง ดนตรีรสเป็นผู้ตีระนาดเอก เพลงที่อุสาร้องและมีชื่อเสียงมาก คือ เพลงฉุยฉายและเพลงช้าปี่ อุสาร้องเพลงครั้งสุดท้ายเมื่อประมาณ พ.ศ. 2523 ในวงครูอาวุโส ซึ่งมหาวิทยาลัยศิลปากรเป็นผู้จัดขึ้น อุสายังร้องเพลงพม่าห้าท่อนและเพลงสี่บทได้ไพเราะ อุสาเสียชีวิตเมื่อ 16 ธันวาคม พ.ศ. 2528 รวมอายุได้ 81 ปี