วงศ์ตีนเป็ด

วงศ์ตีนเป็ดเป็นวงศ์ของ ไม้ต้น ไม้พุ่ม หรือไม้เลื้อย ซึ่งมียางสีขาว ใบเป็นใบเดี่ยวติดตรงข้ามหรือติดเป็นวงรอบข้อ ดอกออกเป็นช่อตามง่ามใบหรือตามปลายยอด และเป็นดอกสมบูรณ์เพศสมมาตรตามรัศมี กลีบเลี้ยงและกลีบดอกมีอย่างละ 5 กลีบ กลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นรูปแจกัน รูปทรงกระบอก รูปกรวย รูปคนโท หรือรูปวงล้อ ปลายกลีบซ้อนกัน เกสรเพศผู้มี 5 อันติดบนท่อกลีบดอก รังไข่ติดเหนือวงกลีบ มีเกสรเพศเมีย 2 อัน เชื่อมติดกัน ยอดเกสรเพศเมียมีอันเดียว รังไข่ภายในมี 2 ช่องหรือมีช่องเดียว ผลมีลักษณะทั้ง นุ่มมีเมล็ดเดี่ยว และ แข็ง หรือหลายเมล็ด หรือผลเป็นฝักคู่ เมื่อแก่แตก หรือผลแตกตามแนวเดียว เมล็ดมีขนเป็นกระจุกที่ปลาย

• วงศ์นมตำเลีย (ชื่อวิทยาศาสตร์: Asclepiadaceae) ลักษณะที่แตกต่างคือ วงศ์นมตำเลียจะมีกลีบดอกแยกกันเป็นรูปวงล้อ ก้านเกสรเพศผู้สั้น หรือไม่มีเลย รังไข่ติดเหนือวงกลีบ หรือติดค่อนข้างใต้วงกลีบ ผลมักมีปุยขนที่ปลายด้านใดด้านหนึ่งเพียงด้านเดียว ในระบบ APG รวมเข้ากับวงศ์ตีนเป็ดแล้ว

• วงศ์เข็ม (ชื่อวิทยาศาสตร์: Rubiaceae) โดยวงศ์เข็มมีหูใบร่วมระหว่างโคนก้านใบ รังไข่ติดใต้วงกลีบ บางครั้งพบติดอยู่เหนือวงกลีบ
• วงศ์กันเกรา (ชื่อวิทยาศาสตร์: Loganiaceae) เพียงแต่วงศ์กันเกราไม่มีหูใบ บางที่พบว่ามีรังไข่ติดอยู่เหนือวงกลีบ หรือบางครั้งพบติดอยู่เกือบใต้วงกลีบ

Apocynoideae และ Rauvolfioideae เป็นส่วนของวงศ์ Apocynaceae อย่างแคบ ส่วนอีกสามวงศ์ย่อยมาจากวงศ์นมตำเลีย

• Apocynoideae
• Asclepiadoideae
• Periplocoideae
• Rauvolfioideae
• Secamonoideae

พันธุ์ไม้ในวงศ์นี้มีประมาณ 180 สกุล 1,500 ชนิด กระจายพันธุ์ในประเทศไทย 42 สกุล 150 ชนิด โดยมีสกุลเด่นๆคือ

• สกุลตีนเป็ด (ชื่อวิทยาศาสตร์: Alstonia) มีลักษณะผลเป็นฝักคู่ ขึ้นในป่าดิบที่ต่ำ ได้แก่ ตีนเป็ดหรือพญาสัตบรรณ (Alstonia scholaris (L.) R. Br.)
• สกุลตีนเป็ดทะเล (ชื่อวิทยาศาสตร์: Cerbera) ไม้ต้น ขึ้นตามป่าชายเลนและป่าชายหาด ได้แก่ ตีนเป็ดทราย (Cerbera manghas L.) ผลมีเนื้อเมล็ดแข็ง
• สกุลไยลูตง (ชื่อวิทยาศาสตร์: Dyera) ไม้ต้น ขึ้นตามป่าชายหาด ได้แก่ ตีนเป็ดแดง (Dyera costulata (Miq.) Hook.f.) ผลเป็นฝักคู่ เมล็ดรีแบนมีปีก
• สกุลคุย (ชื่อวิทยาศาสตร์: Willughbeia) ไม้เลื้อย ผลนุ่ม กลม สีเหลืองหรือส้ม ได้แก่ คุย (Willughbeia edulis Roxb.)
• สกุลโมกหลวง (ชื่อวิทยาศาสตร์: Holarrhena) ไม้พุ่มผลัดใบหรือไม้ต้น สูงได้ถึง 15 เมตร เปลือกต้นสีเทาอ่อนถึง น้ำตาล หลุดลอกเป็นแผ่นกลมๆ ไม่เท่ากัน เช่น โมกหลวง (Holarrhena pubescens)
• สกุลโมกมัน (ชื่อวิทยาศาสตร์: Wrightia) ไม้ต้นผลัดใบขนาดเล็กถึงขนาดกลาง สูง 8 - 20 เมตร เปลือกสีขาวหรือสีเทาอ่อนถึงน้ำตาล นิ่มคล้ายจุกไม้ก๊อร์ค เช่น โมกมัน (Wrightia arborea (Dennst.) Mabb.)

• ก่องกานดา ชยามฤต. ลักษณะประจำวงศ์พรรณไม้. กรุงเทพมหานคร : กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช, 2548. ISBN 974-415-175-7
• วงศ์ตีนเป็ด เก็บถาวร 2007-09-29 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน สวนพฤกษศาสตร์จังหวัดชายแดนภาคใต้ ตามพระราชเสาวนีย์สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ
• ตีนเป็ด เก็บถาวร 2007-07-02 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน ส่วนปลูกป่าเอกชน กรมป่าไม้
• ภาณุมาศ ลาดปาละ และคณะ. ลักษณะโครงสร้างสังคมพืชในป่าเบญจพรรณต่อการเปลี่ยนแปลงวัฎจักรคาร์บอน. กรุงเทพมหานคร : กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช, 2547.