1989 Devrimleri

1989 Devrimleri (Komünizmin Çöküşü),^[4] Doğu Bloku ve dünyanın diğer bölgelerindeki Marksist-Leninist hükümetlerin çoğunun çökmesiyle sonuçlanan liberal demokrasi hareketlerinin devrimci bir dalgasıydı. Bazen bu devrimci dalgaya Milletlerin Düşüşü veya Milletlerin Sonbaharı da denir.^{[5][6][7][8][9]} Bu dalga dünyanın en büyük Marksist-Leninist devleti olan Sovyetler Birliği'nin nihai olarak dağılmasına ve dünyanın birçok yerinde bazıları şiddet yoluyla devrilen komünist rejimlerin terk edilmesine katkıda bulundu. Olaylar, özellikle de Sovyetler Birliği'nin çöküşü, dünyanın güç dengesini büyük ölçüde değiştirerek Soğuk Savaş'ın sona ermesine ve Soğuk Savaş sonrası dönemin başlangıcına işaret etti.

1989 Devrimleri
Soğuk Savaş
Berlin Duvarı'nın yıkılışı, Kasım 1989
Tarih 21 Nisan 1988 – 24 Eylül 1993 Yer Orta ve Doğu Avrupa, Latin Amerika, Afrika, Asya Sebep Finansal krizler Siyasi baskı Totalitarizm Demokratikleşme Otoriteryanizm, Muhafazakârlık Dinî baskı Tek parti rejimi Milliyetçilik Sömürgecilik ve Emperyalizm Sosyalizmin eleştirisi, Marksizm'in eleştirisi ve Sağcılık Kemer sıkma politikası Antikomünizm Tüketim toplumunun özendirilmesi.[1][2] Hedef Kapitalizm Dekomünizasyon Demokrasi Özelleştirme dahil ekonomik reformlar Sivil haklar İnsan hakları Self determinasyon Serbest seçimler Siyasi özgürlükler İşçi hakları Seyahat özgürlüğü Yöntem Protesto gösterileri Toplumsal olay İsyan Darbe girişimi Sivil itaatsizlik Sonuç Sovyetler Birliği'nin dağılması Soğuk Savaşın sona ermesi Yeni Dünya Düzeni içinde ABD'nin tek süper güç haline gelmesi[3] Rusya Federasyonu ve diğer Eski Sovyet ülkelerinin ortaya çıkması Planlı ekonominin yerini özelleştirmeyi teşvik eden kapitalizme bırakması Polonya, Macaristan, Doğu Almanya, Çekoslovakya, Romanya, Bulgaristan, Moğolistan ve Arnavutluk'ta kapitalistlerin hükûmete gelmesi. Alman yeniden birleşmesi Yemen'in yeniden birleşmesi Çekoslovakya'nın dağılması Yugoslavya'nın dağılması ve Yugoslav Savaşlarının başlaması Başta Avrupa ve Asya olmak üzere dünya genelinde komünizme desteğin önemli ölçüde düşmesi; Afganistan Demokratik Cumhuriyeti, Angola Halk Cumhuriyeti, Benin Halk Cumhuriyeti, Kongo Halk Cumhuriyeti, Etiyopya Demokratik Halk Cumhuriyeti, Mozambik Halk Cumhuriyeti, Somali Demokratik Cumhuriyeti ve Güney Yemen'de komünizmin çöküşü Batı kültürünün Komünist devletlere nüfuz etmesi Sovyet-Afgan Savaşının sona ermesi Çin'deki demokratik hareketlerin bastırılması Taraflar Devrimciler Reformcular Doğu Bloku ülke yönetimleri Öne çıkan kişiler Boris Yeltsin Lech Wałęsa Mihail Gorbaçov Nikolay Çavuşesku Şu biçimlerde de anılır: Stalinizmin Çöküşü, Komünizmin Çöküşü, Komünizmin Düşüşü, Sosyalizmin Çöküşü, Sosyalizmin Düşüşü, Ulusların Düşüşü, Avrupa Baharı

Kaydedilen ilk protestolar, o zamanlar Sovyetler Birliği'nin bir parçası olan Kazakistan'da 1986'da öğrenci gösterileriyle başladı ^[10][11] ve devrimlerin son bölümü 1996'da Sovyet dönemi anayasasının yerini alan yeni bir anayasa ile Ukrayna'nın Sovyet siyasi hükümet sistemini ortadan kaldırıp yeni bir hükûmet sistemi benimsemesiyle sona erdi.^[12] Bu devrimlerin ana bölgesi, Polonya'da 1988'de Polonyalı işçilerin kitlesel grev hareketiyle başlayan Orta Avrupa idi ve devrimci eğilim Macaristan, Doğu Almanya, Bulgaristan, Çekoslovakya ve Romanya'da devam etti.^[13][14] 4 Haziran 1989'da Polonya'daki Dayanışma sendikası kısmen serbest seçimlerde ezici bir zafer kazandı ve bu, Polonya'da komünizmin barışçıl bir şekilde çöküşüne yol açtı. Yine Haziran 1989'da Macaristan, Demir Perde'nin kendi bölümünü sökmeye başlarken, Ağustos 1989'da Avusturya ile Macaristan arasında bir sınır kapısının açılması, Doğu Bloku'nun parçalanmasına yol açan barışçıl bir zincirleme reaksiyonu harekete geçirdi. Bu, Leipzig gibi Doğu Almanya şehirlerinde kitlesel gösterilere ve ardından 1990 yılında Almanya'nın yeniden birleşmesine sembolik bir kapı görevi gören Berlin Duvarı'nın Kasım 1989'da yıkılmasına yol açtı. Bu gelişmelerin çoğunda ortak olan bir özellik, tek parti yönetiminin devamına karşı halk muhalefetini gösteren ve değişim baskısına katkıda bulunan sivil direniş kampanyalarının yaygın kullanımıydı.^[15] Romanya, siyasi olarak Doğu Bloku'nun geri kalanından izole edilmiş olmasına rağmen vatandaşların ve muhalif güçlerin komünist rejimini devirmek için şiddete başvurduğu tek ülkeydi.^[16] 3 Aralık 1989'da Sovyet ve Amerikalı liderler arasında yapılan Malta Zirvesi'nde Soğuk Savaş'ın "resmi olarak" sona erdiği zirve olarak kabul ediliyor.^[17] Ancak pek çok tarihçi, Sovyetler Birliği'nin 26 Aralık 1991'de dağılmasının Soğuk Savaş'ın sonu olduğunu savunuyor.^[18]

Sovyetler Birliği, Mart 1990'dan itibaren çok partili yarı başkanlık cumhuriyeti haline geldi ve reform programının bir parçası olarak köklü bir değişikliğe işaret ederek ilk başkanlık seçimini gerçekleştirdi. Birlik Aralık 1991'de dağıldı ve bunun sonucunda yıl içinde yedi yeni ülke Sovyetler Birliği'nden bağımsızlıklarını ilan etti. Bölgenin büyük bir kısmını oluşturan Sovyetler Birliği'nin geri kalanında, Rusya Federasyonu'nun ilan edildi.

Arnavutluk ve Yugoslavya 1990 ile 1992 yılları arasında komünizmi terk etti ve sonunda Yugoslavya beş yeni ülkeye bölündü. Çekoslovakya, komünist yönetimin sona ermesinden üç yıl sonra dağıldı ve 1 Ocak 1993'te barışçıl bir şekilde Çek Cumhuriyeti ve Slovakya olarak ikiye bölündü ^[19] Kuzey Kore 1992'den beri Marksizm-Leninizm'i terk etti.^[20]

Bu olayların etkisi dünya çapında birçok üçüncü dünya sosyalist devletinde hissedildi. Polonya'daki olaylarla eşzamanlı olarak, Tiananmen Meydanı'ndaki protestolar (Nisan-Haziran 1989) Çin Anakarasında büyük siyasi değişiklikleri tetiklemede başarısız oldu, ancak bu protesto sırasındaki cesur meydan okumanın etkileyici görüntüleri, dünyanın diğer bölgelerindeki olayların hızlanmasına yardımcı oldu. Üç Asya ülkesi, yani Afganistan, Kamboçya ve Moğolistan, 1992-1993 yılları arasında ya reform ya da çatışma yoluyla komünizmi terk etti.^[21] Ek olarak, Afrika veya çevresindeki sekiz ülke de (Etiyopya, Angola, Benin, Kongo-Brazzaville, Mozambik, Somali ve Güney Yemen)komünizmi terk etti.

Siyasi reformlar çeşitlilik gösteriyordu, ancak yalnızca dört ülkede komünist partiler iktidar tekelini koruyabildi. Bunlar Çin, Küba, Laos ve Vietnam'dı. Ancak bu ülkeler önümüzdeki yıllarda piyasa sosyalizmi altında piyasa ekonomisinin bazı biçimlerini benimsemek için ekonomik reformlar yapacaklardı. Avrupa'nın siyasi manzarası büyük ölçüde değişti, birçok eski Doğu Bloku ülkesi NATO ve Avrupa Birliği'ne katıldı ve bu da Batı Avrupa ve Kuzey Amerika ile daha güçlü ekonomik ve sosyal entegrasyona yol açtı. Batı'daki pek çok komünist ve sosyalist örgüt, yol gösterici ilkelerini sosyal demokrasiye ve demokratik sosyalizme yöneltti. Bunun tersine, bir süre sonra Güney Amerika'da 1999'da Venezuela'da pembe bir dalga başladı ve bu eğilim 2000'li yılların başlarında kıtanın diğer bölgelerindeki siyaseti şekillendirdi. Bu arada, bazı ülkelerde bu devrimlerin sonuçları, bugüne kadar dondurulmuş olan çeşitli Sovyet sonrası çatışmaların yanı sıra, en önemlisi 1995'te Bosna soykırımına yol açan Yugoslav Savaşları olmak üzere büyük ölçekli savaşlar da dahil olmak üzere çatışma ve savaşlarla sonuçlandı.^[22][23]