Rusya'nın Kırım'ı ilhakı
Kırım'ın ilhakı, Ukrayna'ya bağlı bir yarımada olan Kırım'ın, 18 Mart 2014'te Rusya tarafından ilhak edilmesi olayıdır. O tarihten beri yarımadada Kırım Cumhuriyeti ve Sivastopol federal şehri olmak üzere iki federal birim bulunmaktadır. Bu federal birimler 2016'ya kadar Kırım Federal Bölgesi'ni oluştururken günümüzde Güney Federal Bölgesi'nin parçasıdır. 2014 Doğu Ukrayna protestolarının bir sonucu olan ilhaktan önce, 2014 Ukrayna devriminin sonrasında Rusya'nın Kırım'a askerî müdahalesi gerçekleşti.[27]
| Rusya'nın Kırım'ı ilhakı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ukrayna krizi, 2014 Doğu Ukrayna protestoları ve Rusya'nın Ukrayna'ya askerî müdahalesi | |||||||||
.PNG) | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 Rusya |  Ukrayna | ||||||||
| Güçler | |||||||||
Protestocular
Rusya askerleri
Ukrayna Silahlı Kuvvetleri'nden ayrılanlar
| Protestocular Ukrayna askerleri | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
| 1 Kırım askeri öldü[24] | 2 asker öldü,[25] | ||||||||
Arka plan
Çarlık Rusya ve Sovyetler Birliği döneminde Moskova yönetiminde olan Kırım Yarımadası, 1954 yılında Sovyet lider Nikita Kruşçev tarafından Ukrayna'ya bağlanmıştır. 1991 yılında yapılan referandum ile 'özerk cumhuriyet' statüsünü almıştır ve Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra da Ukrayna'ya bağlı özerk yapı olarak varlığını sürdürmüştür. 1994 Budapeşte Memorandumu ile ABD, Birleşik Krallık ve Rusya, Ukrayna'nın toprak bütünlüğünü taahhüt etmişlerdir. 1997 yılında ise Ukrayna ile Rusya arasında imzalanan anlaşma ile Rus donanmasının Sivastopol'deki varlığı uzatılmıştır. Demografik olarak ise Ukraynaca konuşan nüfusun en az bulunduğu yerlerden biri olmuştur. Tatarların Uzak Asya'ya sürülmesi ve Ruslaştırma politikaları, Kırım yarımadasında Rusların artmasına ve etnik Rusların sayılarının Tatarlar ile etnik Ukraynalılara karşı daha fazla olmasına sebep olmuştur.
Rusların Kırım ve Donbass bölgelerinde sayıca fazla olmaları geçmiş dönemdeki seçim sonuçlarına da yansımıştır. Yarımadadaki Tatar ve Ukraynalılar, Rus etkisine karşı çıkarken; Ruslar ise Rusya ile yakın politikaları savunan partileri desteklemiş ve Euroskeptik bakış açılarını korumuşlardır. Yevromaydan gösterileri patlak vermeden yapılan son seçimlerde Rus yanlısı politikalarıyla bilinen Yanukoviç, Kırım'da %52,34 oy oranı ile Lugansk ve Donetsk bölgelerinden sonraki en yüksek oy oranına erişmiştir.
21 Şubat 2014 tarihinde Ukrayna cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç aylar süren gösteriler sonrası Rusya'ya kaçmıştır.[28] Ukrayna hükûmeti değişmiş ve Batı yanlısı bir hükûmet gelmiştir.[29] Rusya, yeni hükûmeti tanımamıştır ve darbe girişimi olarak nitelendirmiştir.[30]
Tarihçe
Kırım krizinin başlangıcı
İlhakın hukuki sorunları
Rusya ve Ukrayna arasındaki toprak bütünlüğü ve kuvvet kullanımının yasaklanması ile ilgili yükümlülükler, Rusya ve Ukrayna'nın imzaladığı bir dizi çok taraflı veya ikili anlaşmada yer almaktadır.[31][32][33][34]
Vladimir Putin, Kırım yarımadasındaki Rus birliklerinin "Kırım halkının iradesini özgürce ifade edebilmesi için uygun koşulları sağlamayı"[35] amaçladığını söylerken, Ukrayna ve diğer ülkeler böyle bir müdahalenin Ukrayna'nın egemenliğinin ihlali olduğunu savunuyorlar.[36]
1994 Budapeşte Güvenlik Güvencesi Memorandumu'nda Rusya, Ukrayna'nın (Kırım dahil) toprak bütünlüğüne saygı duymayı ve Ukrayna'nın toprak bütünlüğüne veya siyasi bağımsızlığına karşı tehdit veya güç kullanımından kaçınmayı onaylayanlar arasındaydı.[33][34] 1997 Rusya-Ukrayna Dostluk, İşbirliği ve Ortaklık Anlaşması, her iki devlet arasındaki sınırların dokunulmazlığını bir kez daha teyit etti ve Kırım'daki Rus kuvvetlerinin Ukrayna'nın egemenliğine saygı duymasını,[34] yasalarına saygı duymasını ve ülkenin içişlerine karışmamasını şart koşuyordu.[37]
1997'de imzalanan ve 2010'da uzatılan Karadeniz Filosunun Statüsü ve Koşullarına İlişkin Rus-Ukrayna Bölünme Antlaşması, Kırım'daki Rus askeri varlığının durumunu belirledi ve sınırdan geçerken "askeri kimlik kartlarını" gösterme zorunluluğu da dahil olmak üzere operasyonlarını kısıtladı[34] ve uluslararası sınır ve belirlenmiş dağıtım bölgelerinin ötesindeki operasyonlara ancak Ukrayna ile koordinasyondan sonra izin verildi.[37] Ukrayna'ya göre seyrüsefer istasyonlarının kullanımı ve birlik hareketleri anlaşma tarafından uygunsuz bir şekilde kapsanmış ve ilgili mahkeme kararlarının yanı sıra birçok kez ihlal edilmiştir. Şubat ayındaki asker hareketleri anlaşmayı "tamamen göz ardı etti".[38]
Rusya Anayasasına göre, yeni federal konuların kabulü federal anayasa hukuku tarafından yönetilir (madde 65.2).[39] Böyle bir yasa 2001 yılında kabul edilmiştir ve yabancı bir devletin veya onun bir bölümünün Rusya'ya kabulünün Rusya Federasyonu ile ilgili devlet arasındaki karşılıklı bir anlaşmaya dayanacağını ve iki ülke arasındaki uluslararası bir anlaşma uyarınca gerçekleşeceğini varsaymaktadır. ; dahası, alt bölümü veya Rusya tarafından değil, söz konusu devlet tarafından başlatılmalıdır.
28 Şubat 2014'te, Rus milletvekili Sergey Mironov, Duma'nın diğer üyeleriyle birlikte, Rusya'nın federal konuları ekleme prosedürünü değiştirmek için bir yasa tasarısı sundu. Tasarıya göre, "yabancı devlette etkin bir egemen devlet yönetiminin olmaması" koşuluyla, katılım bir ülkenin alt bölümü tarafından başlatılabilir; talep, alt bölüm organları tarafından kendi başlarına veya ilgili ulusal mevzuata uygun olarak alt bölümde düzenlenen bir referandum temelinde yapılabilir.[40]
11 Mart 2014'te, hem Kırım Yüksek Konseyi hem de Sivastopol Kent Konseyi, planlanan statü referandumu sırasında Rusya yanlısı seçeneğin en fazla oyu alması durumunda bağımsızlık ilan etme ve Rusya'ya tam katılım talep etme niyetlerini belirten bir bağımsızlık bildirgesi kabul etti. . Bildiri doğrudan, Arnavut nüfuslu Kosova Özerk Bölgesi ve Metohija'nın 2008'de Rusya'nın müttefiki Sırbistan'dan Kosova Cumhuriyeti olarak bağımsızlık ilan ettiği Kosova bağımsızlık emsaline atıfta bulundu - Rusya'nın şiddetle karşı çıktığı tek taraflı bir eylem. Birçok analist, Kırım bildirgesini Kırım'ın Rusya tarafından ilhakının önünü açmaya yönelik aleni bir çaba olarak gördü.[41]
Kırım makamlarının Ukrayna'dan bağımsızlık ilan etme planlarının Mironov tasarısını gereksiz kıldığını belirtti. 20 Mart 2014'te, katılım anlaşmasının imzalanmasından iki gün sonra, tasarı başlatıcıları tarafından geri çekildi.[42]
Avrupa Konseyi Venedik Komisyonu 21-22 Mart'taki toplantısında, Mironov tasarısının "özellikle toprak bütünlüğü, ulusal egemenlik, başka bir devletin içişlerine karışmama ve pacta sunt servanda ilkelerini" ihlal ettiğini belirtti ve dolayısıyla uluslararası hukuka aykırıydı.[43][44]
Referandum ve Kırım'ın Rusya'ya katılması
16 Mart 2014 tarihinde referandum yapılmıştır. %83 oranında katılım oranının olduğu referandum sonucunda; Kırım'da %96.77, Sivastopol'de ise %95.6 oranında Rusya'ya bağlanmak yönünde oy kullanılmıştır.[45] Bir gün sonra Kırım parlamentosu resmen Rusya'ya bağlanma talebini iletmiştir. İlerleyen günlerde Obama 11 Ukraynalı ve Rus yetkiliye yaptırım kararını açıklamıştır. Ayrıca, Rusya'nın G8 üyeliği de askıya alınmıştır.[46] 27 Mart'ta BM Güvenlik Konseyi, Kırım referandumunun yasal olmadığını belirten bir karar çıkarmıştır.[47]
17 Mart 2014 tarihinde Rusya devlet başkanı Vladimir Putin Rusya'nın Kırım'ı ilhakını onaylayan imzayı atmış ve Kırım resmen Rusya'ya katılmıştır.[48]
Ayrılıkçı cumhuriyet
17 Mart'ta, referandum sonuçları resmen açıklandıktan sonra, Kırım Yüksek Konseyi, Kırım Özerk Cumhuriyeti ve özel statülü Sivastopol şehri topraklarından oluşan Kırım Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını ilan etti.[49] Kırım meclisi, Ukrayna hukukunun kısmen yürürlükten kalktığını duyurdu ve yarımadadaki özel mülkler ile aralarında limanlar ve Chornomornaftogaz mülklerinin de bulunduğu Ukrayna mülklerini millîleştirmeye başladı.[50][51] Ayrıca Rusya hükûmetinden ayrılıkçı cumhuriyetin Rusya'ya kabul edilmesini istedi.[52] Aynı gün Yüksek Konsey, adını Devlet Konseyi olarak değiştirdi,[53] Rus rublesini grivna ile birlikte resmî para birimi ilan etti[54] ve Kırım'ın 30 Mart'ta Moskova Saati'ne (UTC+4) geçeceğini duyurdu.[55]
Putin kararname ile Kırım Cumhuriyeti'ni "egemen ve bağımsız bir devlet" olarak tanıdı[56] ve Kırım ve Sivastopol'un federal birim olarak Rusya'ya katılımını onayladı.[57]