Yukarı Sorbca
Yukarı Sorbca (hornjoserbšćina) bugün Saksonya'nın bir parçası olan tarihi Lusatia eyaletinde Sorblar tarafından Almanya'da konuşulan bir azınlık dilidir. Batı Slav dili altında Aşağı Sorbca, Çekçe, Lehçe, Slovakça ve Kaşupça ile birlikte gruplandırılmıştır.
| Yukarı Sorbca | |
|---|---|
| hornjoserbšćina, hornjoserbsce | |
| Telaffuz | [hɔʀnjɔˌsɛʀpʃt͡ʃina] |
| Ana dili olanlar | Almanya |
| Bölge | Saksonya, Brandenburg |
| Etnisite | Sorblar |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Sorb alfabesi |
| Dil kodları | |
| ISO 639-2 | hsb |
| ISO 639-3 | hsb |
| Linguasphere | 53-AAA-bb parçasıdır (çeşitleri: 53-AAA-bba 'dan 53-AAA-bbf 'ye) < 53-AAA-b < 53-AAA-b...-d |
| Glottolog | uppe1395[1] |
| Bu sayfa UFA fonetik Unicode semboller içerir. Doğru bir görüntüleme desteğiniz bulunmadığı takdirde, soru işaretleri, kutular veya diğer Unicode karakterleri görebilirsiniz. IPA sembolleri ile ilgili rehberi okumak için, bakınız Yardım:IPA. | |
Tarih
Almanya'daki Yukarı Sorbca dilinin tarihi, MS 6. yüzyılda Slav göçleriyle başladı. 12. yüzyıldan itibaren, Flandre, Saksonya, Thüringen ve Franconia'dan kırsal Cermen yerleşimcilerinin büyük bir akışı vardı. Bu "Ostsiedlung" (doğu yerleşimi veya genişlemesi), Sorbca dilinin kullanımında yavaş ama istikrarlı bir düşüşe neden oldu. Buna ek olarak, Saksonya bölgesinde, Sorbca dili yasal olarak Alman diline tabi tutuldu. Dil yasakları daha sonra eklenmiştir: 1293'te Sorbca dili mahkemelerden önce Berne Kalesi'nde yasaklanmıştır; 1327'de Zwickau ve Leipzig'de ve 1424'ten sonra Meissen'de yasaklandı. Ayrıca, bölgedeki birçok loncada dil bakımından sadece Almanca kökenli üyeleri kabul etme koşulu vardı.
Ancak, bugünkü Lausitz bölgesindeki Milzener ve Lusitzer'in merkezi bölgeleri, yeni Alman dili yerleşimlerinden ve yasal kısıtlamalardan nispeten etkilenmedi. Bu nedenle dil orada gelişti. 17. yüzyılda, o bölgedeki Yukarı Sorbca konuşanların sayısı 300.000'in üzerine çıktı. Yukarı Sorbca ile ilgili yazılı en eski kanıt, Bautzen şehrinde keşfedilen ve 1532 yılına tarihlenen Burger Eydt Wendisch anıtıdır.
Almanya'da Yukarı Sorbca
Tahminen 20.000 ile 25.000 arasında Yukarı Sorbca konuşmacısı vardır. Bunların neredeyse tamamı Saksonya eyaletinde, özellikle Bautzen (Budyšin) bölgesinde yaşıyor. Dilin merkezi Crostwitz (Chrósćicy) köyü ve çevredeki belediyelerde ve özellikle de batısındadır. Bu küçük alanda, Yukarı Sorbca baskın yerel dil olmaya devam etmektedir.
Fonoloji
Sesli harfler
Yukarı Sorbca'ya ait ünlü envanteri tam olarak Aşağı Sorbca ile aynıdır.[2] Aynı zamanda Slovence'nin sesli harf envanterine çok benzer.
| Ön | Merkez | Art | |
|---|---|---|---|
| Kapalı | i | u | |
| Yarı kapalı | e | o | |
| Yarı açık | ɛ | ɔ | |
| Açık | a |
- /i/ sert ünsüzlerden sonra orta merkezde [ ɪ ] biçimine dönüşür.[4]
- /e, o/ yavaş konuşmada kırılarak [i̯ɛ, u̯ɔ] biçimine dönüşür.[2][5]
- /e–ɛ/ ve /o–ɔ/ ayrımları vurgulanmamış hecelerde zayıflar veya kaybolur.[6]
Sessiz harfler
| Dudak ünsüzü | Diş/diş eti ünsüzü | Damak ünsüzü | Art damak-küçük dil ünsüzü | Gırtlak ünsüzü | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| sert | yumuşak | sert | yumuşak | yumuşak | sert | yumuşak | sert | ||
| Genizcil | m | mʲ | n | ɲ | |||||
| Süreksiz | sessiz | p | pʲ | t | k | ||||
| sesli | b | bʲ | d | ɡ | |||||
| Yarı kapantılı | sessiz | t͡s | (t͡sʲ) | t͡ʃ | |||||
| sesli | (d͡z) | d͡ʒ | |||||||
| Sürtünmeli | sessiz | f | s | ʃ | x | ||||
| sesli | (v) | z | (zʲ) | ʒ | ɦ | ||||
| Titrek | ʀ | ʀʲ | |||||||
| Yarı ünlü | β | ɥ | l | j | |||||
- /v, d͡z, t͡sʲ, zʲ/ çok nadirdir.[8][9][10]
- /β/ biraz dudaksız art damak yaklaşımıdır [β̞ˠ], oysa /ɥ/ (/β/ 'nin yumuşak karşılığı) güçlü bir dudaksız damak yaklaşımıdır.[11]
- /ʀ, ʀʲ/ küçük dil ünsüzüdür. [r, rʲ] 'nin diş eti yaklaşımı eskimiştir.[12]
- /t͡ʃ, d͡ʒ, ʃ, ʒ/ çoğu lehçede, diş eti-damaklıdır. Bu ünsüzler dil palası-üst damaksıl (yassı-art diş eti) olduğu [t͡ʂ, ʂ, ʐ] Aşağı Sorbca'dan farklıdır (Aşağı Sorbca'da /t͡ʂ/ 'nin sesli muadili yoktur)[13][14] /ʃ, ʒ/ 'nin dil palası-üst damaksıl gerçekleşmeleri Hoyerswerda'nın kuzeyindeki bazı köylerde konuşulan Yukarı Sorbca lehçelerinde de görülür.[15][16]
- Aspire edilmiş bir [kʰ], bazı durumlarda /x/ 'in bir morfem-başlangıç değişkeni ve yanı sıra /k/ 'nin olası bir kelime-başlangıç değişkenidir.[17]
Örnekler
Yukarı Sorbca'da Babamız Duası:
- Wótče naš, kiž sy w njebjesach. Swjeć so Twoje mjeno. Přińdź Twoje kralestwo. Stań so Twoja wola, kaž na njebju, tak na zemi. Wšědny chlěb naš daj nam dźens. Wodaj nam naše winy, jako my tež wodawamy swojim winikam. A njewjedź nas do spytowanja, ale wumóž nas wot złeho. Amen.
Yukarı Sorbca'da İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin 1. maddesi:
- Wšitcy čłowjekojo su wot naroda swobodni bir su jenacy po dostojnosći bir karides. Woni su z rozumom bir swědomjom wobdarjeni ve maja mjezsobu w duchu bratrowstwa wobchadźeć.
(Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik ruhu içinde hareket etmelidirler.)[18]
Ayrıca bakınız
Atıflar
Kaynakça
Dış bağlantılar
- Yukarı Sorbca'da kurs
- Kurs serbskeje rěče24 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Sorbca dil ders kitabında Curs practic de limba sorabă yer alan derslerin tanıtım metinleri
Sözlükler
- (Çekçe) Ortak ifadeler ile Yukarı Sorbca sözlüğü
- (Almanca) Yukarı Sorbca dilbilim sözlüğü
- (Almanca) SorbWord
- (Almanca) Leipzig Üniversitesi'nde Sorbca 'dil pratiği' sayfası
- (Almanca) Leipzig Üniversitesi'nde Sorbca bilgi sayfası
- (Almanca) Wortschatz.de
Çekçe-Sorbca ve Sorbca-Çekçe
- slovnik.vancl.eu adresinde 26 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Almanca-Sorbca
- sibz.whyi.org adresinde
- Boehmak.de adresinde 24 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Sorbca-Almanca
- Boehmak.de adresinde 20 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- sibz.whyi.org adresinde