Aholi sonining oʻsishi

Dunyo aholisi Qora oʻlim tugaganidan beri, taxminan 1350-yillardan beri doimiy ravishda oʻsib bordi^[6]. Gʻarb dunyosida sanoat inqilobi davrida aholi tez oʻsishni boshladi. Dunyo aholisining eng sezilarli oʻsishi 1950-yillardan boshlab, asosan tibbiyotning rivojlanishi^[11] va qishloq xoʻjaligi mahsuldorligining oshishi hisobiga sodir boʻldi^[12].

Haber jarayoni

Insonning oziq-ovqat yetishtirish qobiliyatiga keskin taʼsiri tufayli, ixtirochilaridan biri, nemis kimyogari Fritz Haber sharafiga nomlangan Haber jarayoni „aholi portlashining detonatori“ boʻlib, dunyo aholisini 1900-yildan 2019-yil noyabriga kelib 7,7 mlrdga oʻstirishga, yaʼni 1,6 milliard koʻpaytirishga imkon berdi^[13].

Thomas McKeown farazlari

„Aholining zamonaviy yuksalishi“ning baʼzi sabablari^[14], ayniqsa, ingliz sogʻliqni saqlash olimi Thomas McKeown (1912-1988) tomonidan oʻrganilgan. McKeown oʻz nashrlarida aholining oʻsishi haqidagi toʻrtta nazariyaga qarshi chiqdi:

1. McKeownning taʼkidlashicha, Gʻarb aholisining oʻsishi, ayniqsa 19-asrda oʻsib borishi tugʻilishning oʻsishi bilan emas, balki asosan oʻlim darajasining, xususan, bolalar oʻlimining kamayishi va chaqaloqlar oʻlimi bilan bogʻliq^[15]
2. Oʻlim darajasining pasayishi asosan turmush darajasining koʻtarilishi bilan bogʻliq boʻlishi mumkin, buning natijasida McKeown oziqlanish holatini yaxshilashga katta eʼtibor beradi^[16]
3. Uning eng munozarali gʻoyasi va eng bahsli gʻoyasida McKeown sogʻliqni saqlash choralari, jumladan, sanitariya islohotlari, emlash va karantin samaradorligini shubha ostiga qoʻygan edi^[17]
4. Uning nashri „McKeown thesis“ atrofida qoʻzgʻatgan baʼzan shiddatli tortishuvlar McKeownning nafaqat XX asr oʻrtalariga qadar^[15], balki XXI asrgacha shifobaxsh tibbiyot choralari oʻlim darajasini pasaytirishda unchalik katta rol oʻynamaganligi haqidagi muhimroq va shubhasiz daliliga soya solib qoʻydi^[18].

McKeown farazi jiddiy bahs-munozaralarga sabab boʻlgan boʻlsa-da, soʻnggi tadqiqotlar uning gʻoyalari qiymatini tasdiqladi^[19]. Uning ishi bugungi kunda aholi oʻsishi, tugʻilishni nazorat qilish, sogʻliqni saqlash va tibbiy yordam haqida fikr yuritish uchun muhim ahamiyatga ega. McKeown sogʻliqni saqlash iqtisodchilari va Nobel mukofoti sovrindorlari Robert W. Fogel (1993) va Angus Deaton (2015) kabi koʻplab aholi tadqiqotchilariga katta taʼsir koʻrsatdi. Ikkinchi olim McKeownni „ijtimoiy tibbiyot asoschisi“ deb hisobladi^[20].

„Aholining o‘sish sur’ati“ — bu populyatsiyadagi individlar sonining maʼlum vaqt oralig‘ida o‘sish sur’ati, boshlang‘ich populyatsiyaning bir qismi sifatida ifodalanadi. Xususan, populyatsiyaning oʻsish sur’ati deganda birlik vaqt oraligʻidagi populyatsiyaning oʻzgarishi tushuniladi, koʻpincha shu davr boshidagi populyatsiyadagi individlar sonining foizi sifatida ifodalanadi. Buni yetarli darajada kichik vaqt oraligʻida amal qiladigan formula sifatida yozish mumkin:

${\displaystyle Populatsiya\ o'sish\ ko'rsatkichi={\frac {P(t_{2})-P(t_{1})}{P(t_{1})(t_{2}-t_{1})}}}$

Ijobiy oʻsish sur’ati aholi sonining koʻpayishini, salbiy oʻsish sur’ati esa aholining qisqarishini koʻrsatadi. Nolga teng boʻlgan oʻsish nisbati davr boshida va oxirida bir xil miqdordagi shaxslar boʻlganligini koʻrsatadi — hatto tugʻilish, oʻlim darajasi, immigratsiya koʻrsatkichlari va yosh taqsimotida sezilarli oʻzgarishlar boʻlsa ham, oʻsish sur’ati nolga teng boʻlishi mumkin^[21].

Tegishli oʻlchov aniq takror ishlab chiqarish tezligidir. Migratsiya boʻlmaganda, 1 dan ortiq sof koʻpayish koʻrsatkichi urgʻochilarning populyatsiyasi oʻsib borayotganligini koʻrsatadi, sof koʻpayish koeffitsienti esa birdan kam boʻlsa (oʻrnini bosuvchi tugʻilish) urgʻochilar sonining kamayib borayotganini koʻrsatadi.

Aksariyat populyatsiyalar eksponent ravishda oʻsmaydi, aksincha ular logistik modelga amal qilishadi. Populyatsiya oʻzining tashish qobiliyatiga erishgandan soʻng, u barqarorlashadi va eksponentsial egri chiziq koʻchirish qobiliyatiga toʻgʻri keladi, bu odatda aholi oʻzining tabiiy resurslarining koʻp qismini tugatganida sodir boʻladi^[22]. Dunyo aholisi sonining oʻsishi soʻnggi bir necha oʻn yilliklar davomida oʻziga xos tendensiyani yuzaga keltirmoqda.

Logistik tenglama

Aholining oʻsishini koʻpincha logistik tenglama bilan modellash mumkin^[23]:

${\displaystyle {\frac {dP}{dt}}=rP\left(1-{\frac {P}{K}}\right),}$

bu yerda:

• ${\displaystyle P(t)}$ = t vaqtdan keyingi aholi soni;
• ${\displaystyle t}$ = aholi oʻsishi vaqti;
• ${\displaystyle r}$ = nisbiy oʻsish koeffitsienti;
• ${\displaystyle K}$ = aholining koʻpayish qobiliyati; ekologlar tomonidan maʼlum bir muhit saqlanishi mumkin boʻlgan maksimal aholi soni sifatida belgilangan.

Ajraladigan differensial tenglama boʻlgani uchun populyatsiya aniq yechilishi mumkin, bu logistik funksiyani ishlab chiqaradi:

${\displaystyle P(t)={\frac {K}{1+Ae^{-rt}}}}$ ,

bu yerda: ${\displaystyle A={\frac {K-P_{0}}{P_{0}}}}$ va ${\displaystyle P_{0}}$ 0 vaqtidagi boshlangʻich aholi soni.

Dunyo aholisining oʻsish sur’ati 1963-yilda yiliga 2,2 % ni tashkil etdi va keyinchalik pasaydi. 2017-yilda taxminiy yillik oʻsish sur’ati 1,1 % ni tashkil etdi. CIA World Factbook dunyo boʻyicha yillik tugʻilish, oʻlim darajasi va oʻsish sur’atlarini mos ravishda 1,86 %, 0,78 % va 1,08 % deb baholadi^[24]. Oxirgi 100 yillar davomida tibbiyot taraqqiyoti, oʻlim darajasining pasayishi va Yashil inqilob tufayli mumkin boʻlgan qishloq xoʻjaligi mahsuldorligining oshishi tufayli aholi soni toʻrt baravar koʻpaydi^[25].

Tirik odamlar sonining yillik oʻsishi 1989-yilda 88,0 millionga yetdi, keyin asta-sekin 2003-yilda 73,9 millionga kamaydi, undan keyin yana 2006-yilda 75,2 millionga koʻtarildi va 2017-yilda aholi soni 83 millionga koʻpaydi^[26]. Umuman olganda, soʻnggi oʻn yilliklarda rivojlangan davlatlarning oʻsish sur’atlarida pasayish kuzatildi, garchi yillik oʻsish sur’atlari Yaqin Sharq va Sahroi Kabir Afrikasining ayrim mamlakatlarida, shuningdek, Janubiy Osiyo, Janubi-Sharqiy Osiyo va Lotin Amerikasida 2 % dan yuqori boʻlib qolmoqda^[27].

Baʼzi mamlakatlarda aholi, ayniqsa Sharqiy Yevropada, asosan, tugʻilishning pastligi, oʻlim darajasi va emigratsiyaning yuqoriligi tufayli kamayib bormoqda. Janubiy Afrikada OITS bilan bogʻliq oʻlimlar sonining koʻpligi tufayli oʻsish sekinlashmoqda. Baʼzi Gʻarbiy Yevropa mamlakatlari ham aholining qisqarishini boshdan kechirishi mumkin^[28]. Yaponiya aholisi 2005-yilda qisqara boshladi^[29].

Birlashgan Millatlar Tashkilotining Aholishunoslik boʻlimi prognozlariga koʻra, dunyo aholisi XXI asr oxiriga kelib, 11,2 milliardga yetadi; Sogʻliqni saqlash oʻlchovlari va baholash instituti prognozlariga koʻra, dunyo aholisi 2064-yilda 9,73 milliardga yetadi va 2100-yilda 8,89 milliardga kamayadi^[30]. 2014-yilda Science jurnalida oʻtkazilgan tadqiqot shuni koʻrsatadiki, 2100-yilga borib dunyo aholisi 11 milliardga yetadi va XX asrga qadar oʻsishning 70 % ehtimoli bor^[31][32]. 2019-yilning dekabr oyida Germaniyaning Jahon Aholisi Jamg‘armasi maʼlum qilishicha, dunyo aholisi har soniyada 2,6 kishiga o‘sadi va 2023-yilga kelib 8 milliardga yetishi mumkin^[33][34].

Birlashgan Millatlar Tashkilotining aholi statistik maʼlumotlariga koʻra, dunyo aholisi 1990-yildan 2010-yilgacha 30 foizga yoki 1,6 milliard insonga oʻsgan^[35]. Odamlar soni boʻyicha oʻsish eng yuqori Hindistonda (350 million) va Xitoyda (196 million) kuzatilgan. Aholining oʻsish sur’ati Birlashgan Arab Amirliklari (315 %) va Qatarda (271 %) eng yuqori boʻldi^[35].

Dunyoning eng koʻp aholisi boʻlgan davlatlarining oʻsish sur’atlari

Daraja	Mamlakat	Aholi			Yillik oʻsish (%)
		1990-yil	2010-yil	2020-yil (taxminiy)[36]	1990–2010-yillar	2010–2020-yillar
	Dunyo	5 306 425 000	6 895 889 000	7 503 828 180	1,3 %	0,8 %
1	Xitoy	1 139 060 000	1 341 335 000	1 384 688 986	0,8 %	0,3 %
2	Hindiston	873 785 000	1 224 614 000	1 296 834 042	1,7 %	0,6 %
3	Qoʻshma Shtatlar	253 339 000	310 384 000	329,256,465	1,0 %	0,6 %
4	Indoneziya	184 346 000	239 871 000	262 787 403	1,3 %	0,9 %
5	Braziliya	149 650 000	194 946 000	208 846 892	1,3 %	0,7 %
6	Pokiston	111 845 000	173 593 000	207 862 518	2,2 %	1,8 %
7	Nigeriya	97 552 000	158 423 000	203 452 505	2,5 %	2,5 %
8	Bangladesh	105 256 000	148 692 000	159 453 001	1,7 %	0,7 %
9	Rossiya	148 244 000	142 958 000	142,122,776	−0,2 %	−0,1 %
10	Yaponiya	122 251 000	128 057 000	126,168,156	0,2 %	−0,1 %

Dunyoning koʻplab mamlakatlari, jumladan, Afrikaning Sahroi Kabirdan janubi-gʻarbiy qismida, Yaqin Sharq, Janubiy Osiyo va Janubi-Sharqiy Osiyoda, Sovuq Urush tugaganidan beri aholi soni keskin oʻsgan. Qoʻrquv shundaki, aholi sonining koʻpligi baʼzi omadsiz mamlakatlarda tabiiy resurslar, oziq-ovqat taʼminoti, yoqilgʻi taʼminoti, ish bilan taʼminlash, uy-joy va hokazolarni yanada qiyinlashtirmoqda. Masalan, Chad aholisi oxir-oqibat 1993-yildagi 6 279 921 kishidan 2009-yilda 10 329 208 kishigacha oʻsdi^[37], bu uning resurslarini yanada kuchaytirdi. Vetnam, Meksika, Nigeriya, Misr, Efiopiya va DRCda ham aholi sonining oʻsishi kuzatilmoqda.

Quyidagi jadvalda baʼzi mamlakatlar yoki hududlar misollari keltirilgan:

Mamlakat/hudud	Populatsiya					Oʻrtacha umr koʻrish yillarda (2008)	Jami aholining 1960-yillardan boshlab 2007–2011- yillargacha oʻsishi
	1967	1990	1994	2002	2008
Eritreya*	Yoʻq*	Yoʻq*	3,437,000[38]	4,298,269	5,673,520[39]	61[40]	2,236,520
Efiopiya*	23,457,000*[41]	50,974,000*[42]	54,939,000[38]	67,673,031(2003)	79,221,000[43]	55[40]	55,764,000
Sudan	14,355,000†[41]	25,204,000†[42]	27,361,000†[38]	38,114,160 (2003)†	42,272,000†[39]	50†[40]	27,917,000
Chad	3,410,000[41]	5,679,000[42]	6,183,000[38]	9,253,493(2003)	10,329,208 (2009)[37]	47[40]	6,919,205
Niger	3,546,000[41]	7,732,000[42]	8,846,000[38]	10,790,352 (2001)	15,306,252 (2009)[44]	44[40]	11,760,252
Nigeriya	61,450,000[41]	88,500,000[42]	108,467,000[38]	129,934,911	158,259,000[39]	47[40]	96,809,000
Mali	4,745,000[41]	8,156,000[42]	10,462,000[38]	11,340,480	14,517,176(2010)[45]	50[40]	9,772,176
Mavritaniya	1,050,000[41]	2,025,000 [42]	2,211,000[38]	2,667,859 (2003)	3,291,000 (2009)[37]	54[40]	2,241,000
Senegal	3,607,000[41]	7,327,000[42]	8,102,000[38]	9,967,215	13,711,597 (2009)[46]	57[40]	10,104,597
Gambiya	343,000[41]	861,000[42]	1,081,000[38]	1,367,124 (2000)	1,705,000[39]	55[40]	1,362,000
Jazoir	11,833,126 (1966)[41]	25,012,000[42]	27,325,000 [38]	32,818,500 (2003)	34,895,000[43][47]	74[40]	23,061,874
Kongo Demokratik Respublikasi/Zaire	16,353,000[41]	35,562,000[42]	42,552,000[38]	55,225,478 (2003)	70,916,439[43][48]	54[40]	54,563,439
Egipt	30,083,419 (1966)[41]	53,153,000[42]	58,326,000[38]	70,712,345 (2003)	79,089,650[43][49]	72[40]	49,006,231
Réunion (Fransiyaning dengizorti mintaqasi)	418,000[41]	Yoʻq[42]	Yoʻq[38]	720,934 (2003)	827,000 (2009)[39]	Yoʻq[40]	409,000
Falkland orollari (Britaniya dengizorti hududlari)	2,500[41]	Yoʻq[42]	Yoʻq[38]	2,967 (2003)	3,140(2010)[50]	Yo'q[40]	640
Chili	8,935,500[41]	13,173,000[42]	13,994,000[38]	15,116,435	17,224,200 (2011)	77[40]	8,288,700
Kolumbiya	19,191,000[41]	32,987,000[42]	34,520,000[38]	41,088,227	45,925,397 (2010)[51]	73[40]	26,734,397
Braziliya	85,655,000[41]	150,368,000[42]	153,725,000[38]	174,468,575 (2000)	190,732,694 (2010)[52]	72[40]	105,077,694
Meksika	45,671,000[41]	86,154,000[42]	93,008,000[38]	103,400,165 (2000)	112,322,757 (2010)[53]	76[40]	66,651,757
Fiji	476,727 (1966)[41]	765,000[42]	771,000[38]	844,330 (2001)	849,000[47] (2010)	70[40]	372,273
Nauru	6,050 (1966)[41]	10,000[42]	Yoʻq[38]	12,329	9,322 (2011)[54]	Yoʻq[40]	3,272
Yamayka	1,876,000[41]	2,420,000[42]	2,429,000[38]	2,695,867 (2003)	2,847,232[55](2010)	74[40]	971,232
Avstraliya	11,540,764 (1964)[41]	17,086,000[42]	17,843,000[38]	19,546,792 (2003)	26 823 058[56] (2010)	82[40]	10,066,508
Albaniya	1,965,500 (1964)[41]	3,250,000[42]	3,414,000[38]	3,510,484	2,986,952 (Iyul 2010)[37][57]	78[40]	1,021,452
Polsha	31,944,000[41]	38,180,000[42]	38,554,000[38]	38,626,349 (2001)	38,192,000 (2010)[58]	75[40]	6,248,000
Vengriya	10,212,000[41]	10,553,000[42]	10,261,000[38]	10,106,017	9,979,000 (2010)[59]	73[40]	−142,000
Bolgariya	8,226,564 (1965)[41]	8,980,000[42]	8,443,000[38]	7,707,495(2000)	7,351,234 (2011)[60]	73[40]	−875,330
Buyuk Britaniya	55,068,000 (1966)[41]	57,411,000[42]	58,091,000[38]	58,789,194	62,008,048 (2010)[61]	79[40]	7,020,048
Irlandiya	2,884,002 (1966)[41]	3,503,000[42]	3,571,000[38]	3,840,838 (2000)	4,470,700[62] (2010)	78[40]	1,586,698
Xitoy Respublikasi	720,000,000[41]	1,139,060,000[42]	1,208,841,000[38]	1,286,975,468 (2004)	1,339,724,852 (2010)[63]	73[40]	619,724,852
Yaponiya‡	98,274,961 (1965)[41]	123,537,000[42]	124,961,000[38]	127,333,002	127,420,000 (2010)[64]	82[40]	28,123,865
Hindiston#	511,115,000[41]	843,931,000[42]	918,570,000[38]	1,028,610,328 (2001)	1,210,193,422 (2011)[65]	69[40]	699,078,422
Singapur	1,956,000 (1967)[41]	3,003,000 (1990) [42]	2,930,000 (1994)[38]	4,452,732 (2002)	5,076,700 (2010)[66]	82 (2008)[40]	3,120,700
Monako	24,000 (1967)[41]	29,000 (1990)[42]	Yoʻq (1994)[38]	31,842 (2000)	35,586[67] (2010)	(2008)[40]	11,586
Gretsiya	8,716,000 (1967)[41]	10,123,000 (1990) [42]	10,426,000 (1994)[38]	10,964,020 (2001)[68]	11,305,118 (2011)[69]	Yoʻq (2008)[40]	2,589,118
Faroe orollari (Daniyaga tegishli)	38,000 (1967)[41]	Yoʻq (1990)[42]	Yoʻq (1994)[38]	46,345 (2000)	48,917 (2010)[70]	Yoʻq (2008)[40]	18,917
Lixtenshteyn	20,000 (1967)[41]	29,000 (1990)[42]	Yoʻq (1994)[38]	33,307 (2000)	35,789 (2009)[71]	(2008)[40]	15,789
Janubiy Korea	29,207,856 (1966)[41]	42,793,000 (1990) [42]	44,453,000 (1994)[38]	48,324,000 (2003)	48,875,000 (2010)[72]	(2008)[40]	19,667,144
Shimoliy Koreya	12,700,000 (1967)[41]	21,773,000 (1990) [42]	23,483,000 (1994)[38]	22,224,195 (2002)	24,051,218 (2010)[73]	(2008)[40]	11,351,218
Bruney	107,200 (1967)[41]	266,000 (1990)[42]	280,000 (1994)[38]	332,844 (2001)	401,890 (2011)[74]	76 (2008)[40]	306,609
Malayziya	10,671,000 (1967)[41]	17,861,000 (1990) [42]	19,489,000 (1994)[38]	21,793,293 (2002)	27,565,821 (2010)[75]	(2008)[40]	16,894,821
Tailand	32,680,000 (1967)[41]	57,196,000 (1990) [42]	59,396,000 (1994)[38]	60,606,947 (2000)[76]	63,878,267 (2011)[77]	(2008)[40]	31,198,267
Lebanon	2,520,000 (1967)[41]	2,701,000 (1990) [42]	2,915,000 (1994)[38]	3,727,703[78] (2003)	4,224,000[39] (2009)	— (2008)[40]
Suriya	5,600,000 (1967)[41]	12,116,000 (1990) [42]	13,844,000 (1994)[38]	17,585,540 (2003)	22,457,763 (2011)[79]	-(2008)[40]
Bahrayn	182,00 (1967)[41]	503,000 (1990)[42]	549,000 (1994)[38]	667,238 (2003)	1,234,596[80] (2010)	75 (2008)[40]
Shri Lanka	11,741,000 (1967)[41]	16,993,000 (1990) [42]	17,685,000 (1994)[38]	19,607,519 (2002)	20,238,000[47] (2009)	— (2008)[40]
Shveysariya	6,050,000 (1967)[41]	6.712,000 (1990) [42]	6,994,000 (1994)[38]	7,261,200 (2002)	7,866,500[81] (2010)	— (2008)[40]
Lyuksemburg	335,000 (1967)[41]	381,000 (1990)[42]	401,000 (1994)[38]	439,539 (2001)	511,840 (2011)[82]	— (2008)[40]
Ruminiya	19,105,056 (1966)[41]	23,200,000 (1990)[42]	22,736,000 (1994)[38]	21,680,974 (2002)	21,466,174[83] (2011)	— (2008)[40]
Niue (Yangi Zelandiyaga bogʻlangan davlat)	1,900 (1966)[41]	Yoʻq (1990)[42]	Yoʻq (1994)[38]	2,134 (2002)	1,398 (2009)[84]	Yoʻq (2008)[40]	−502
Tokelau (Yangi Zelandiya hududi)	5,194 (1966)[41]	Yoʻq (1990)[42]	Yoʻq (1994)[38]	1,445 (2001)	1,416 (2009)	Yoʻq (2008)[40]	−3,778
Yamayka	1,876,000 (1967)[41]	2,420,000 (1990) [42]	2,429,000 (1994)[38]	2,695,867 (2003)	2,847,232[55] (2010)	74 (2008)[40]	971,232
Argentina	32,031,000 (1967)[41]	32,322,000 (1990)[42]	34,180,000 (1994)[38]	37,812,817 (2002)	40,091,359 (2010)	74 (2008)[40]	8,060,359
Fransiya	49,890,660 (1967)[41]	56,440,000 (1990)[42]	57,747,000 (1994)[38]	59,551,000 (2001)	63,136,180 (2011)[85]	81 (2008)[40]
Italiya	52,334,000 (1967)[41]	57,662,000 (1990)[42]	57,193,000 (1994)[38]	56,995,744 (2002)	60,605,053[86] (2011)	80 (2008)[40]
Mavritsiya	774,000 (1967)[41]	1,075,000 (1990)[42]	1,104,000 (1994)[38]	1,179,137 (2000)	1,288,000 (2009)[47]	75 (2008)[40]	514,000
Gvatemala	4,717,000 (1967)[41]	9,197,000 (1990)[42]	10,322,000 (1994)[38]	12,974,361 (2000)	13,276,517 (2009)	70 (2008)[40]	8,559,517
Kuba	8,033,000 (1967)[41]	10,609,000 (1990)[42]	10,960,000 (1994)[38]	11,177,743 (2002)	11,239,363 (2009)[87]	77 (2008)[40]
Barbados	246,000 (1967)[41]	255,000 (1990)[42]	261,000 (1994)[38]	250,012 (2001)	284,589 (2010)[37]	73 (2008)[40]	18,589
Samoa	131,377 (1967)[41]	164,000 (1990)[42]	164,000 (1994)[38]	178,173 (2003)	179,000 (2009)[39]	Yoʻq (2008)[40]
Shvetsiya	7,765,981 (1967)[41]	8,559,000 (1990) [42]	8,794,000 (1994)[38]	8,920,705 (2002)	9,354,462 (2009)	81 (2008)[40]
Finlandiya	4,664,000 (1967)[41]	4,986,000 (1990) [42]	5,095,000 (1994)[38]	5,175,783 (2002)	5,374,781 (2010)	Yoʻq (2008)[40]
Portugaliya	9,440,000 (1967)[41]	10,525,000 (1990)[42]	9,830,000 (1994)[38]	10,355,824 (2001)	10,647,763[88] (2011)	Yoʻq (2008)[40]
Avstriya	7,323,981 (1967)[41]	7,712,000 (1990) [42]	8,031,000 (1994)[38]	8,032,926 (2001)	8,404,252 (2011)	Yoʻq (2008)[40]
Libya	1,738,000 (1967)[41]	4,545,000 (1990)[42]	5,225,000(1994)[38]	5,499,074 (2002)	6,420,000 (2009)[39]	77 (2008)[40]
Peru	12,385,000 (1967)[41]	21,550,000 (1990)[42]	23,080,000(1994)[38]	27,949,639 (2002)	29,496,000 (2010)	70 (2008)[40]
Gvineya-Bisau	528,000 (1967)[41]	965,000 (1990)[42]	1,050,000 (1994)[38]	1,345,479 (2002)	1,647,000[39] (2009)	48 (2008)[40]
Angola	5,203,066 (1967)[41]	10,020,000 (1990)[42]	10,674,000 (1994)[38]	10,766,500 (2003)	18,498,000[47][89] (2009)	38 (2008)[40]
Ekvatorial Gvineya	277,000 (1967)[41]	348,000 (1990)[42]	389,000 (1994)[38]	474,214 (2000)	676,000 (2009)[47]	61 (2008)[40]
Benin	2,505,000 (1967)[41]	4,736,000 (1990)[42]	5,246,000 (1994)[38]	8,500,500 (2002)	8,791,832 (2009)	59 (2008)[40]
Laos	2,770,000 (1967)[41]	4,139,000 (1990)[42]	4,742,000 (1994)[38]	5,635,967 (2002)	6,800,000[90] (2011)	56 (2008)[40]
Nepal	10,500,000 (1967)[41]	18,961,000 (1990)[42]	21,360,000 (1994)[38]	25,284,463 (2002)	29,331,000[47] (2009)	— (2008)[40]
Eron	25,781,090 (1966)[41]	54,608,000 (1990)[42]	59,778,000 (1994)[38]	66,622,704 (2002)	75,330,000 (2010)[91]	71 (2008)[40]	49,548,910
Kanada	20,014,880 (1966)[41]	26,603,000 (1990)[42]	29,248,000(1994)[38]	31,081,900 (2001)	32,623,490 (2011)[92]	81 (2008)[40]
Qoʻshma Shtatlar	199,118,000 (1967)[41]	249,995,000 (1990)[42]	260,650,00(1994)[38]	281,421,906 (2000)	308,745,538 (2010)[93]	78 (2008)[40]
Uganda	7,931,000 (1967)[41]	18,795,000 (1990)[42]	20,621,000 (1994)[38]	24,227,297 (2002)	32,369,558 (2009)	52 (2008)[40]

Izohlar:

* Eritreya 1991-yilda Efiopiyani tark etgan.

† 2011-yilda Sudan va Janubiy Sudan xalqlariga boʻlingan.

‡ Yaponiya va Ryukyu orollari 1972-yilda birlashtirildi.

# Hindiston va Sikkim 1975-yilda birlashgan.