Alxony
Alxonlar,Alxon Hunlar(Baktr:alon(n)o Alchon(n)o),Alxon,Alxon, Alxon,Alaxana va Valxon nomi bilan ham mashhur boʻlib,IV asrda Oʻrta va Janubiy Osiyoda davlatlarga asos solgan koʻchmanchi xalq boʻlgan va milodiy 6-asr e. Ular birinchi bo'lib Paropamisadda bo'lishlari haqida eslatib o'tildi va keyinchalik janubi-sharqda Panjob va markaziy Hindistonga Eran va Kausambigacha kengaytirildi.Hindiston yarimorolidagi Alxon istilosi,ulardan taxminan bir asr oldin boʻlgan kidarit xunlarini yoʻq qildi va Gupta imperiyasining qulashiga hissa qoʻshdi,qaysidir maʼnoda klassik Hindistonni tugatdi[1][2].
| {{{nomi}}} | ||||
Xuna[3]xalqlarining Hindistonga bostirib kirishi oʻtgan asrlarda yavanalar (hind-greklar)[4],saklar (hind-skiflar),palavalar (hind-parfiyaliklar) va er osti qitʼalariga bostirib kirishi ortidan sodir boʻldi. Kushonlar (yuechji). Alxon imperiyasi Markaziy va Janubiy Osiyoda barpo etilgan toʻrtta yirik Xuna davlatining uchinchisi edi.Alxonlardan oldin kidoriylar boʻlib,ularning oʻrnini Baqtriyada eftalitlar, Hindukushda nezak xunlari egallagan[5].Alxon shohlarining ismlari[6]ularning keng tangalari,buddist hisoblari va Hindiston yarimorolidagi bir qator esdalik yozuvlari tufayli ma'lum.Bu hukmdorlar Eron xunlarining bir tarmog'iga mansub bo'lib,ular tangalardagi Baqtriya afsonasiga ko'ra,Alchon Hunlar deb atalgan[7].
Keyinchalik tanga zarb qilish bo'yicha tadqiqotlar alxonlar xionitlarekanligini ko'rsatdi.
Hikoya
Xunlar zamonaviy Eron manbalarida Xwn,Xiyon va shunga o'xshash nomlar bilan ma'lum bo'lgan xalqlar bo'lib,keyinchalik ular Xionitlar va boshqalar nomi bilan romanlashtirilgan.Xunlar ko'pincha o'sha davrda O'rta Osiyodan Yevropaga bostirib kirgan xunlar bilan bog'langan.Binobarin,xunlar soʻzi qoʻllanilgan kontekstga qarab uch xil maʼnoga ega:1)Yevropa hunlari;2)Shimoliy Hindistonga bostirib kirgan huna xalqiga aloqador guruhlar;3)hunlar uchun noaniq atama.Alxonlar "xunlar" deb ham atalgan, ular asosan ikkinchi ma'noga ega, shuningdek,uchinchi[8][9]elementlari.
Ayrim mualliflar Oʻrta Osiyo xunlari va turkiy-moʻgʻul xalqlari oʻrtasida boʻlishi mumkin boʻlgan madaniy va etnik aloqalar haqida farazlar ishlab chiqdilar[10].Alxonlar huna qabilalari tarkibiga kirgan[11].Oq xunlarning janubiy qanoti[12]yoki eftalitlarning janubiy qanoti[13]sifatida ham tasvirlangan.Chju Faxu hech qanday noaniqliksiz xunlarni Oʻrta Osiyo Xiongnulari bilan aniqladi[14].Jerald Larson hunalar turk-moʻgʻul guruhi boʻlib, asli Oʻrta Osiyodan boʻlgan, deb taxmin qilgan[15]. Ayrim mualliflarning fikricha,Oq xunlar yoki eftalitlar davlatida turk-moʻgʻul xunlari bilan tubjoy eroniylar oʻrtasida madaniy va etnik uygʻunlik sodir boʻlgan[10]. Bir qator mualliflarning fikricha,“Alxonlar” nomi turkiy tildan “qizil hunlar”deb tarjima qilingan[13][12][16].