Eron riali

Rial (forscha: ریال) — Eronning 1798—1825-yillar va Eronning 1932-yildan beri pul birligi.

1 rial 100 dinorga teng, ammo rialning kursi pastligi sababli hisob-kitoblarda dinorlardan deyarli foydalanilmaydi.

Hozirda 50, 100, 250, 500, 1000, 2000 va 5000 rial nominalidagi tangalar; 100, 200, 500, 1000, 2000, 5000, 10 000, 20 000, 50 000, 100 000 riallik banknotalar muomalada. Markaziy bank shuningdek, rasmiy banknota deb hisoblanmaydigan 500 ming va 1 million rial nominal cheklarni chiqaradi.

1932-yilgi valyuta islohotidan oldin Eronning pul birligi fors tumani edi. (1 tuman = 10 kran, 1 kran = 1000 dinor.) „Tuman“ nomi norasmiy hisob birligi sifatida 10 rial miqdorini koʻrsatish uchun ishlatiladi^[1].

Tarixi

Rial birinchi marta 1798-yilda Eronning (Oʻsha payit Fors) hosila valyutasiga aylangan edi. Riallar nominal qiymati 1250 dinor (maydalaniladigan birlig) yoki 1/8 tuman (asosiy birlik) boʻlgan tangalar sifatida kiritilgan. 1825-yilda rial chiqarilishi toʻxtatildi^[2] va 1932-yilgacha Eronning pul birligi Fors tumani edi^[3].

2019 -yilning 31-iyulida Eron hukumati Markaziy bankning pul islohotini oʻtkazish va rialnig oʻrniga tuman 10 000 rialga teng yangi pul birligini joriy etish taklifiga rozi boʻldi. Islohotni oʻtkazish toʻgʻrisidagi qaror Eron parlamenti tomonidan tasdiqlanganidan keyin kuchga kiradi.

2020-yil 4-may kuni Eron parlamenti milliy valyuta nomini oʻzgartirish va denominatsiya qilish toʻgʻrisidagi qonun loyihasini maʼqulladi. Ushbu hujjatga koʻra, davlat hududida muomalaga chiqarilgan yangi pul birligi tuman deb nomlanadi. Bitta tumanni almashtirishda 10 ming rial mos keladi^[4].

Rialning pul muomalasi bosqichlari

1932—1943

1932-yil seriyasi

1932-yil seriyasi
Rasm		Nominali	Hajmi (mm)	Asosiy ranglar		Tavsif
Avers	Revers	Nominali	Hajmi (mm)	Asosiy ranglar		Avers	Revers
		5 rial	130×67		Yashil	Rizo Pahlaviy	Nominal, Arslon va Quyosh
		10 rial	136×69		jigarrang
		20 rial	142×71		Siyohrang
		50 rial	142×71		Yashil	Rizo Pahlaviy va Saadobod saroyi
		100 rial	142×71		Kulrang	Rizo Pahlaviy va Persepolis
		500 rial	142×71		Moviy	Rizo Pahlaviy va Damovand togʻi

1937-yil seriyasi

1937-yil seriyasi
Rasm		Nominali	Hajmi (mm)	Asosiy ranglar		Tavsif
Avers	Revers	Nominali	Hajmi (mm)	Asosiy ranglar		Avers	Revers
		5 rial	130×67		Yashil	Rizo Pahlaviy	Nominal, Arslon va Quyosh
		10 rial	136×69		jigarrang
		20 rial	142×71		Qizil
		50 rial	142×71		toʻq yashil	Rizo Pahlaviy va Saadobod saroyi
		100 rial	142×71		Kulrang	Rizo Pahlaviy va Persepolis
		500 rial	142×71		Toʻq koʻk	Rizo Pahlaviy va Damovand togʻi
		1000 rial	148×73		Yashil	Rizo Pahlaviy va Kir II	Arslon va Quyosh Kir II

1942-yil seriyasi

1942-yil seriyasi
Rasm		Nominali	Hajmi (mm)	Asosiy ranglar		Tavsif
Avers	Revers	Nominali	Hajmi (mm)	Asosiy ranglar		Avers	Revers
		5 rial	130×67		Qizil	Rizo Pahlaviy	Doniyor paygʻambarning qabri
		10 rial	136×69		binafsha	Rizo Pahlaviy	Damovand togʻi
		20 rial	142×71		toʻq sariq	Rizo Pahlaviy va Persepolis	Togʻlardagi temir yoʻl
		50 rial	142×71		Yashil	Rizo Pahlaviy va Damovand togʻi	Persepolis Arslon va Quyosh
		100 rial	142×71		Qizil	Rizo Pahlaviy va Saadobod saroyi	Paroxod va yelkanli qayiq
		500 rial	142×71		Toʻq koʻk	Rizo Pahlaviy	Kir maqbarasi
		1000 rial	148×73		Kulrang Yashil	Rizo Pahlaviy	Damovand togʻida quyosh chiqishi

1944 — 1979 boshlari

1944-yil seriyasi

1944-yil seriyasi
Rasm		Nominali	Hajmi (mm)	Asosiy ranglar		Tavsif
Avers	Revers	Nominali	Hajmi (mm)	Asosiy ranglar		Avers	Revers
		5 rial	130×67		Qizil	Muhammad Rizo Pahlaviy	Doniyor paygʻambar qabri
		10 rial	136×69		binafsha	Muhammad Rizo Pahlaviy	Damovand togʻi
		20 rial	142×71		toʻq sariq	Muhammad Rizo Pahlaviy va Persepolis	Togʻlardagi temir yoʻl
		50 rial	142×71		Yashil	Muhammad Rizo Pahlaviy	Kir qabri
		100 rial	142×71		jigarrang	Muhammad Rizo Pahlaviy Saadobod saroyi	Paroxod va yelkanli kema
		100 rial	142×71		binafsha	Muhammad Rizo Pahlaviy	Dizpul, eski koʻprik
		500 rial	142×71		Toʻq koʻk		Persepolisdagi saroy
		1000 rial	148×73		Yashil		Damovand togʻi

1949—1951-yillar seriyasi

1949—1951-yillar seriyasi
Rasm		Nominali	Hajmi (mm)	Asosiy ranglar		Tavsif
Avers	Revers	Nominali	Hajmi (mm)	Asosiy ranglar		Avers	Revers
		10 rial	130×67		koʻk	Muhammad Rizo Pahlaviy	Toqi boʻstondan qanotli ajdaho
		20 rial	136×69		Qizil-jigarrang		Toqi boʻstondan sher va antilopa
		50 rial	142×71		Yashil		Persepolisdan barelyef
		100 rial	148×73		Pushti		Persepolisdagi Doro saroyi
		200 rial	154×75		Moviy		Togʻlardagi temir yoʻl koʻprigi
		500 rial	160×77		koʻk		Chihil sutun saroyidgi suratlar
		1000 rial	166×79		qizil		Damovand togʻi

1944-1979-yillar seriyasi

1944-1979-yillar seriyasi
Rasm		Nominali	Hajmi (mm)	Asosiy ranglar		Tavsif
Avers	Revers	Nominali	Hajmi (mm)	Asosiy ranglar		Avers	Revers
		10 rial	130×67		Kulrang	Muhammad Rizo Pahlaviy	Doro I ning imperator muhri
		10 rial	130×67		Kulrang		Avitsenna maqbarasi
		20 rial	130×67		Qizil		Rizo Pahlaviy haykali
		10 rial	130×67		Kulrang		Amir Kadib toʻgʻoni
		20 rial	130×67		toʻq sariq		Amir Kadib toʻgʻoni
		50 rial	130×67		Yashil		Muhammad Rizo Pahlaviy namoyishda
		50 rial	130×67		Yashil		Kir maqbarasi
		100 rial	136×69		Qirmizi		ijtimoiy xizmatlar
		100 rial	136×69		Qirmizi		marmar saroy
		100 rial	136×69		Qirmizi	Rizo Pahlaviy va Muhammad Rizo Pahlaviy	Pahlaviylar sulolasining 50 yilligi
		200 rial	136×69		koʻk	Muhammad Rizo Pahlaviy	temir yoʻl koʻprigi
		200 rial	136×69		koʻk-yashil		Azadi minorasi
		500 rial	142×71		Kumush-sariq		Marlikdan olingan artefaktlar
		1000 rial	148×73		jigarrang		Xafez qabri^[en]
		5000 rial	154×75		Moviy		Guliston saroyi
		10 000 rial	160×77		Yashil		Guliston saroyi