Silovsinlar

Silovsinng dumi qisqa, quloqlari uchlarida qora tuklari, qor ustida yurish uchun katta, yostiqli panjalari va yuzida uzun moʻylovlari bor. Ularning boʻyinbogʻi ostida ular kamonga oʻxshash qora chiziqlarga ega boʻlgan ruff bor, garchi bu koʻpincha koʻrinmasa ham, ammo ularda rufflari mavjud.

Lynx turlarining fizik xususiyatlari

Turlari	Jinsi	Ogʻirligi	Uzunligi	Balandligi (yelkada)
Evrosiyo silovsini	erkaklar	18 to 30 kg (40 to 66 lb)	81 to 129 cm (32 to 51 in)	[4]
	ayollar	18 kg (40 lb)
Kanada silovsini	Ikkalasi ham	8 to 14 kg (18 to 31 lb)		48 to 56 cm (19 to 22 in)[5]
Iberiya silovsini	erkaklar	12.9 kg (28 lb)	2 gacha	2 gacha[6][7]
	ayollar
Qizil silovsin	erkaklar	[8]	[8]	51 to 61 cm (20 to 24 in)[9]
	ayollar	9.1 kg (20 lb)

Silovsin jinsining toʻrtta tirik turi Evropa va Afrikada kech Pliotsen davridan erta Pleystotsengacha yashagan Lynx issiodorensis’dan evolyutsiyalashgan deb ishonilib kelinadi. Shimoliy Amerikadan Pliotsen felidi Felis rexroadensis bundan ham oldingi ajdod sifatida taklif qilinga edi, ammo, bu har qanday tirik turdan kattaroq boʻlgan va hozirda haqiqiy silovsin deb tasniflanmagan ekan^[10][11].

Evrosiyo silovsini

Toʻrt silovsin turidan Yevroosiyo silovsisi (Linx lynx) hajmi boʻyicha eng katta hisoblanadi. Uning vatani Evropa, Markaziy Osiyo va Sibir oʻrmonlari hisoblanadi. Uning saqlanish maqomi „eng kam tashvishli“ sifatida tasniflangan boʻlsada, yevrosiyo silovsisi populyatsiyalari kamaydi yoki endi u qayta tiklanayotgan yevropaning katta qismida yoʻq qilindi. Yozda yevroosiyo silovsisi nisbatan qisqa, qizgʻish yoki jigarrang paltoga ega boʻlib, qishda ancha qalinroq kumush-kulrangdan kulrang-jigarrang paltosi bilan oʻz rangini yana almashtirib olish xususiyatiga ega ekan. Silovsin oʻz oʻljasini taʼqib qilish va sakrash orqali ov qiladi, unga oʻzi yashaydigan qoʻpol, oʻrmonli mamlakat hududi yordam beradi. Oʻrmonda yashash joyida silovsin uchun sevimli oʻlja — bu kiyik huaoblanadi. Biroq, u eng oson koʻrinadigan hayvon bilan oziqlanadi, chunki u qarindoshlariga oʻxshab opportunistik yirtqichdir sanaladi^[10].

Kanada silovsini

Kanada silovsini (Lynx canadensis) — Shimoliy Amerikadagi oʻrmon va tundra hududlarida^[12]Kanada boʻylab va Alyaskada, shuningdek, Shimoliy Amerika Qoʻshma Shtatlarining baʼzi qismlarida tarqalgan. Tarixiy maʼlumotlarga koʻra, Kanada silovsisi Alyaskadan Kanada boʻylab va AQShning koʻplab shimoliy shtatlarida ham tarqalgan. Sharqiy shtatlarda u ignabargli oʻrmonlar bargli oʻrmonlarga oʻtadigan oʻtish zonasida yashagan^[13]. 2010-yilga kelib, 11 yillik saʼy-harakatlardan soʻng, u Koloradoga muvaffaqiyatli qayta kiritildi, u yerda 1970-yillarda yoʻq qilindi^[14][15][16]. 2000-yilda AQSh Baliq va yovvoyi tabiatni muhofaza qilish xizmati Kanada silovsini 48 shtatdan pastroq shtatlarda yoʻqolib ketish xavfi ostidagi turlar qatoriga kiritib qoʻyilgan^[17].

Iberiya silovsini

Iber silovsini (Lynx pardinus) — Janubiy Evropadagi Pireney yarim orolida yashaydigan yoʻqolib ketish xavfi ostidagi turi sanaladi. Bu dunyodagi eng koʻp darajadagi yoʻq boʻlib ketish xavfi ostida turgan mushuk turlari edi^[18], ammo tabiatni muhofaza qilish harakatlari uning maqomini muhimdan yoʻqolib ketish xavfi ostidagiga oʻzgartiradi. Portugaliya tabiatni muhofaza qilish guruhi SOS Lynx maʼlumotlariga koʻra, agar bu tur nobud boʻlsa, bu 10 000 yil oldin Smilodondan beri birinchi mushuklarning yoʻq boʻlib ketishi boʻladi^[19]. Ilgari bu tur Yevroosiyo silovsinnining kichik turi sifatida tasniflangan, ammo hozir alohida tur hisoblanadi. Ikkala tur ham Pleystotsen davrida Markaziy Evropada birga paydo boʻlgan va yashash joylarini tanlash bilan ajralib turardi^[20]. Iberiya silovsini Lynx issiodorensisdan paydo boʻlgan deb ishoniladi^[21].

Tabiatni muhofaza qilish harakatlari

2004-yilda Ispaniya hukumati tomonidan oʻtkazilgan soʻrov Ispaniyaning janubida iberiya silovsinining faqat ikkita alohida naslchilik populyatsiyasini koʻrsatadi, jami 100 ga yaqin silovsin (shu jumladan atigi 25 urgʻochi edi)^[22]. 2003-yilda Ispaniya atrof-muhitni muhofaza qilish vazirligi va Andalusiya atrof-muhit kengashi tomonidan imzolangan shartnoma Iberiya silovinini asirlikda koʻpaytirishga intiladi^[22] koʻrsatilgan xolos. 2005-yilda Doñana milliy bogʻidagi Centro El Acebuche muassasasida uchta iberiyalik silovsin bolalari ispan dasturining bir qismi sifatida tugʻilishgan^[22].

Qizil silovsin

Bobcat silovsini (Lynx rufus) — Shimoliy Amerikadagi yovvoyi mushuk hisoblanadi. Tan olingan 13 kenja turi bilan bobcat silovsini Kanada janubida, Amerika Qoʻshma Shtatlari kontinental va shimoliy Meksikada keng tarqalgan^[23]. Yevroosiyo silovsisi singari, uning saqlanish holati „eng kam tashvish“ hisoblanadi. Bobcat moslashuvchan yirtqich boʻlib, bargli, ignabargli yoki aralash oʻrmonlarda yashaydi, lekin boshqa Lynxlardan farqli oʻlaroq, faqat chuqur oʻrmonga bogʻliq emas va botqoq va choʻl yerlardan to togʻli va qishloq xoʻjalik hududlarigacha tarqaladi, uning dogʻli paltosi kamuflyaj vazifasini bajarar ekan^[24]. Bobcat silivsini populyatsiyasi birinchi navbatda uning oʻljasining populyatsiyasiga bogʻliq^[25] sanaladi. Shunga qaramay, bobcat koʻpincha coyotlar kabi yirik yirtqichlar tomonidan oʻldiriladi^[26].

Silovsin odatda yolgʻiz boʻladi, garchi silovsinlarning kichik guruhi vaqti-vaqti bilan birga sayohat qilishi va ov qilishi mumkin. Juftlash qishning oxirida sodir boʻladi va yiliga bir marta urgʻochi birdan toʻrttagacha mushukchalar tugʻadi. Silovsinning homiladorlik vaqti taxminan 70 kun oraliqda boʻlishar ekan. Yoshlar yoshligida mustaqil yashash uchun koʻchib oʻtishdan oldin, yana bir qish, jami toʻqqiz oy atrofida qoladilar. Silovsin oʻz inini yoriqlar yoki toʻsiqlar ostida yaratadi. U oq dumli bugʻu, bugʻu, elik, mayda qizil bugʻu va qoramagʻizdan tortib kichikroq, odatiy oʻljagacha boʻlgan hayvonlarning keng doirasi bilan oziqlanadi: qor quyonlari, baliqlar, tulkilar, qoʻylar, sincaplar, sichqonlar, kurkalar va boshqa qushlar va echkilar kabi hayvonlar bilan oziqlanadi. Bundan tashqari, ptarmigans, sichqonchani va grouselarni ham yeyishadi.

Silovsin baland togʻli oʻrmonlarda, butalar, qamishlar va baland oʻtlar bilan qoplangan joylarda uchraydi. Garchi bu mushuksimon yerda ov qilsada, u daraxtlarga koʻtarila oladi va tezda suzadi, baliq ham ovlaydi.

Yevropa va Osiyo

Yevrosiyo silovsisi markaziy va shimoliy Yevropadan Osiyo boʻylab Shimoliy Pokiston va Hindistongacha tarqaladi. Eronda ular Damavand togʻi hududida yashaydilar. XX asrning boshidan beri Yevrosiyo silovsini Sloveniya va Xorvatiyada yovvoyi tabiatda yoʻq boʻlib ketgan deb hisoblangan. 1973-yilda boshlangan koʻchirish loyihasi silovsinlarni Sloveniya Alp togʻlari va Xorvatiyaning Gorski Kotar va Velebit hududlariga, shu jumladan Xorvatiyaning Plitvitse koʻllari milliy bogʻi va Risnjak milliy bogʻiga muvaffaqiyatli qayta joylashtirdi. Ikkala davlatda ham silovsin yoʻqolib ketish xavfi ostida turgan turlar roʻyxatiga kiritilgan va qonun bilan himoyalangan. Lynx Jomon davrida Yaponiya boʻylab tarqalgan, oʻsha paytda yoʻq boʻlib ketganligini koʻrsatadigan paleontologik dalillar yoʻq^[27].

Shimoliy Amerika

Shimoliy Amerikadagi ikkita Lynx yaʼni silivsin turi, Kanada silovsini va bobcats ikkalasi ham moʻtadil zonada joylashgan. Bobcat Kanadaning janubida, Amerika Qoʻshma Shtatlarining kontinental qismida va Shimoliy Meksikada keng tarqalgan boʻlsada, Kanada silovsini asosan Kanada va Alyaskaning boreal oʻrmonlarida mavjud^[23].

• Karakal — silovsinga oʻxshash quloqlari boʻlgan kichik afrikalik mushuk
• Lynx (yulduz turkumi)
• Lynx (mifologiya)
• Yirtqich mushuk, Evropa, Osiyoning gʻarbiy qismi va Afrikada tugʻilgan kichik yirtqich

• Data related to Lynx at Wikispecies
• Media related to Lynx at Wikimedia Commons