Ryś
Ryś[9] (Lynx) – rodzaj drapieżnych ssaków z podrodziny kotów (Felinae) w obrębie rodziny kotowatych (Felidae). Dawniej zwany ostrowidzem.
| Lynx | |||
| Kerr, 1792[1] | |||
 Przedstawiciel rodzaju – ryś kanadyjski (Lynx canadensis) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | ryś | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
Felis lynx Linnaeus, 1758 | |||
| Synonimy | |||
| Gatunki | |||
| |||
| Zasięg występowania | |||
 | |||
Zasięg występowania
Rodzaj obejmuje gatunki występujące w lasach Europy (Portugalia, Hiszpania, Francja, Niemcy, Norwegia, Szwecja, Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa, Białoruś, Ukraina, Polska, Czechy, Słowacja, Austria, Szwajcaria, Włochy, Słowenia, Węgry, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Albania, Grecja, Macedonia, Serbia, Bułgaria i Rumunia), Azji (Rosja, Gruzja, Armenia, Azerbejdżan, Turcja, Irak, Iran, Turkmenistan, Uzbekistan, Kazachstan, Mongolia, Chińska Republika Ludowa, Kirgistan, Tadżykistan, Afganistan, Pakistan, Indie, Nepal, Bhutan i Korea Północna) i Ameryki Północnej (Kanada, Stany Zjednoczone i Meksyk)[10][11][12].
Charakterystyka
Długość ciała 65–110 cm, długość ogona 5–23 cm; masa ciała 5–30 kg (samce są o około 25% większe i cięższe od samic)[11]. Są to zwierzęta średniej wielkości, o uszach zaokrąglonych, zakończonych pędzelkami ciemnych, najczęściej czarnych włosów. Ciało rysia jest zakończone krótkim ogonem.
Systematyka
Rodzaj zdefiniował w 1792 roku brytyjski przyrodnik Robert Kerr w publikacji własnego autorstwa dotyczącej królestwa zwierząt[1]. Na gatunek typowy Kerr wyznaczył (Linneuszowska tautonimia) rysia euroazjatyckiego (L. lynx).
Etymologia
- Lynx (Linx): gr. λυγξ lynx, λυγκος lynkos ‘ryś’[13].
- Lynceus (Lyncus, Lynchus): Linkeus (gr. Λυγκεύς Lynkeús, Λυγκέας Lynkéas), w mitologii greckiej jeden z Argonautów słynący z bystrego wzroku[14]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Felis lynx Linnaeus, 1758.
- Pardina: zdrobnienie łac. pardus ‘lampart, pantera’[15]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Felis pardina Temminck, 1827.
- Cervaria: łacińskie określenie odnoszące się do jelenia; lupus cemarius – termin używany przez Pliniusza na określenie rysia[16]. Gatunek typowy: Gray wymienił pięć gatunków – Felis isabellina Blyth, 1847 (= Felis lynx Linnaeus, 1758), Felis pardina Temminck, 1825, Felis rufa von Schreber, 1777, Lynx fasciatus[f] Rafinesque, 1817, Felis maculata Horsfield & Vigors, 1829 (= Felis rufa von Schreber, 1777) – z których gatunkiem typowym jest Felis pardina Temminck, 1827.
- Eucervaria: gr. ευ eu ‘typowy’; rodzaj Cervaria J.E. Gray, 1867[17].
Podział systematyczny
Rodzaj Lynx prawdopodobnie dzieli swój klad z rodzajami Puma, Prionailurus i Felis. Lynx pierwszy oddzielił się od głównej linii rozwojowej[18]. Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki[19][20][10][9]:
- Lynx rufus (von Schreber, 1777) – ryś rudy
- Lynx canadensis Kerr, 1792 – ryś kanadyjski
- Lynx lynx (Linnaeus, 1758) – ryś euroazjatycki
- Lynx pardinus (Temminck, 1827) – ryś iberyjski
Opisano również gatunki wymarłe[21]:
- Lynx hei Jiangzuo Qigao, Li Lu, Madurell-Malapeira, Wang Shiqi, Li Shijie, Fu Jiao & Chen Shanqin, 2022[22] (Azja; pliocen–plejstocen)
- Lynx issiodorensis (Croizet & Jobert, 1828)[23] (Europa; pliocen)
- Lynx peii (Teilhard de Chardin, 1945)[24] (Azja; pliocen–plejstocen)
- Lynx proterolyncis (Savage, 1941)[25] (Ameryka Północna; pliocen)
- Lynx shansius (Teilhard de Chardin & LeRoy, 1945)[24] (Azja; pliocen)
- Lynx teilhardi (Pei, 1934)[26] (Azja; plejstocen)
- Lynx thomasi Geraads, 1980[27] (Afryka; plejstocen)
- Lynx variabilis Tang, 1980[28] (Azja; plejstocen)
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
- K. Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.