Sinte Madlinne
Sinte Madlinne (ki c' est l' racourtixhaedje di sinte Mareye-Madlinne, e grek Μαρία ἡ Μαγδαληνή, Mareye li Magdalyinne[1]), c' est ene sinte fiesteye el Walonreye (li 22 d' djulete).
C' esteut ene des cmeres ki shuvént Djezus-Cri (lomêyes asteure «dicipresses»). On vout minme ki ç' åye sitî si cpagneye.
Come les ôtes persounaedjes di ces trevéns la, ele n' est nén acertinêye istoricmint.
Vicåreye
Maxhaedje di troes persounaedjes
Li vraiye Mareye-Madlinne provneut do viyaedje di Magdala (did la si no, Mareye li Magdalyinne).
Dins l' eglijhe catolike, elle a stî maxheye avou ene ôte Mareye, Mareye di Betaneye, li sour da Måte et Lazåre. Pu ossu avou ene bouteuse pol seke, k' on n' dit nén s' no, k' a-st avnou on djoû dilé Djezus-Cri, et braire totes ses låmes so ses pîs, tot rgretant ses fåtes.[2]
Citåcion e l' evandjîle
Elle est citêye sins dotance dins les Evandjîles come åyant shuvou li tchmin d' croes da Djezus disk' al fén.
- Djondant del croes da Djezus, si tneut si mame, avou l' sour da s' mame, Mareye li feme da Cleofasse, insi ki Mareye-Madlinne.[3]
.jpg)
Pu vni drovi s' tombe li dimegne di Påke:
- Li prumî djoû del saminne, Mareye-Madlinne, tot å matén, vina å monumint, la k' i fjheut co nute. Ele s' abaitixha ki l' pire ki rcloyeut li sårcô, aveut stî bodjeye. Ele cora adon po-z aler trover Simon Pire et l' ôte dicipe, li ci k' Djezus veyeut voltî. Ele lezî djha: "Il ont-st epoirté l' coir då Signeur foû do sårcô, et nos n' savans nén la k' i l' ont metou !".[4]
Et vey Djezus raviké, et l' voleur djonde, mins ci-ci n' åreut nén vlou:
- Mareye dimanéve la dvant l' monumint, a plorer. Tot plorant todi evoye, ele si clintcha viè l' intrêye, et aporçuva deus andjes, tot blanc moussîs, k' estént ashîs onk al tiesse et l' ôte azès pîs, la ki l' coir da Djezus aveut stî coûtchî. I lyi djhît: "Feme, pocwè plorez vs ?". Et leye: "Il ont epoirté l' coir da m' Signeur, et dji n' sai nén la k' i l' ont metou". Tot djhant çoula, ele si rtourna, et veya Djezus, k' esteut dressî la, mins ele ni saveut nén k' ç' esteut lu. Djezus lyi dmanda: "Feme, pocwè plorez vs ?, kî cweroz vs ?" Ele pinsa ki c' esteut l' djårdinî, et responda: "Mwaisse, si c' est vos k' l' a epoirté, dijhoz m' la ki vs l' av metou, et dj' l' irè rprinde. Adon, Djezus: "Mareye !". Ele si rtourna, et lyi djha e-n ebreu: "Rabouni !", çou ki vout dire: "Mwaisse !". Djezus rprinda: "Ni m' ritnoz nén, ca dji n' so nén co rmonté adlé m' Pere. Alez puvite trover mes frés, et dijhoz lzî ki dji rmonte adlé m' Pere et vosse Pere, adlé m' Bon Diu, et vosse Bon Diu". Mareye-Madlinne ariva don adlé les dicipes po lzî fé saveur: "Dj' a veyou l' Signeur, et vola çou k' i m' a dit".[5]
Fiestixhaedjes el Walonreye
Elle esteut l' patrone des lepreus a Måmdiy, Nivele, Nameur et å Rû.
Elle aveut eto deus tchapeles a Lidje (distrûtes pol djoû d' ouy).
A Viyé-l'-Veye, on l' priyive po les efants k' avént des plåyes.
Elle aveut eto des tchapeles a Tourene, Perwé, Torebay-Sint-Trond, Walin-Sint-På et Gobtindje.[6]
Mins si pus rlomé siervaedje, c' est sins manke li Toû del Madlinne a Djumet-Hegne, ene des pus rlomêyès Måtches di l' Eter-Sambe-et-Mouze; les mårtcheus s' î lomnut les Madlinneus (Madlèneûs).
Dins l' lingaedje walon
Ratourneures
tchoûler come ene madlinne, a cåze del kidujhance del feye di djoye k' a stî maxheye avou Mareye-Madlinne, come dit pus hôt.
Dins les belès-letes
Jules Tits sicrijha cisse priyire cial a l' ocåzion do strimaedje del rassonrêye tchapele Sinte-Madlinne a Gobtindje:
Sinte Mareye-Madlinne
Infén, vo vs la rvinowe
Dins vost ancyin dominne
Fouxhoz î l' bénvnowe.
Po rarindjî vosse måjhon,
On s' a metou tertos,
Les ptits come les grands,
Minme les femes et les efants.
Sinte Mareye-Madlinne,
Vosse pitite tchapele,
Nos vs l' avans volou vraiymint bele.
Vos î seroz nosse sovrinne.
Po vs rinde les oneurs
Nos l' avans wårni d' fleurs.[7]
Sinte Mareye-Madlinne,
Di Gobtindje, protedjî les abitants;
Soladjî leus poennes[8]
Sotnoz leus efants.
Protedjîz tos les pårotchîs
Do cinte di Mélin;
Les cis do Såt,
Sotnoz les comifåt.
Di-n on nuk di vosse pitit doet,
Ecoraedjîz les djins di Måjhone-do-Bwès.
Ni rovyî sortot nén
Les cis di Sclin-pré.
Infén, po tos les perlins
Ki vos confiyront leus tourmints
Elvez lzî leus tracas
Saetchîz les foû d' imbaras.
