Ûi-thoân-thé

Ûi-thoân-thé (Tek-gí: genom; Eng-gí: genome) sī chi̍t-ê seng-bu̍t kò-thé ê só͘-ū ûi-thôan sìn-sit. It-poaⁿ sī DNA phian-bé (encode), iā ū chi̍t kóa pēⁿ-to̍kRNA phian-bé. Ûi-thoân-thé lāi-té pau-hâm ûi-thoân-chú kap hui-phian-bé sū-lia̍t (non-coding sequence).

Múi chi̍t khóan seng-bu̍t ê ûii-thoân-thé chhùn-chhioh (genome size) kap ûi-thoân-chú sò͘-liōng lóng bô saⁿ sio-kāng, sò͘-liōng siāng-chē tāi-iok 60,000 ê, sī chi̍t-chióng gôan-seng-tōng-bu̍t (protozoan). Lâng (Homo sapiens) ê ûi-thoân-thé lāi-bīn tāi-iok ū 20000 kàu 25000 ê ûi-thoân-chú[1], iû 30 ek ê iâm-ki tùi (base pair, bp) lâi chó͘-sêng.

"Genom" chit-ê bêng-sû sī Tek-kok kho-ha̍k-ka Hans Winkler tī 1920 nî só͘ chhòng-chō, sī "gen" (ûi-thoân-chú) kap "-ome" (chóng-thé) nn̄g ê jī ê ha̍p-thé. Choan-bûn gián-kiù ûi-thoân-thé ê ha̍k-kho hō-chòe ûi-thoân-thé-ha̍k (genomics), gián-kiù lāi-iông chú-iàu sī chi̍t-khóan seng-bu̍t ê chéng-thé ûi-thoân-thé.

Kok-chióng seng-bu̍t ê ûi-thoân-thé pí-kàu

Seng-bu̍tChhùn-chhioh
b=base pairs
Note
pēⁿ-to̍k, Bacteriophage MS23.569×103bSiāng-chá chhek-tēng (sequence) chhut-lâi ê RNA-genom[2]
pēⁿ-to̍k, SV405.224×103b[3]
pēⁿ-to̍k, Phage Φ-X174;5.386×103bSiāng-chá chhek-tēng chhut-lâi ê DNA ûi-thoân-thé[4]
pēⁿ-to̍k, Phage λ50×104b
Sè-khún, Haemophilus influenzae1.83×106bSiāng-chá chhek-tēng chhut-lâi ê ûi-thoân-thé[5]
Sè-khún, Carsonella ruddii1.60×105bSiāng-sió ê hui-pēⁿ-to̍k ûi-thoân-thé, Feb 2007
Sè-khún, Buchnera aphidicola6×105b
Sè-khún, Wigglesworthia glossinidia7×105b
Sè-khún, Escherichia coli4×106b[6]
Amoeba, Amoeba dubia6.7×1011bBo̍k-chêng chai-iáⁿ siāng-tōa ê ûi-thoân-thé, Dec 2005
Si̍t-bu̍t, Arabidopsis thaliana1.57×108bSiāng-chá chhek-tēng chhut-lâi ê si̍t-bu̍t ûi-thoân-thé[7]
Si̍t-bu̍t, Genlisea margaretae6.34×107b
Si̍t-bu̍t, Fritillaria assyrica1.3×1011b
Si̍t-bu̍t, Populus trichocarpa4.80×108b
kàⁿ-bó (yeast), Saccharomyces cerevisiae2×107b[8]
Fungus, Aspergillus nidulans3×107b
Nematode, Caenorhabditis elegans9.8×107b[9]
Khun-thiông, Drosophila melanogaster1.3×108b[10]
Khun-thiông, Bombyx mori5.3×108b
Khun-thiông, Apis mellifera1.77×109b
, Tetraodon nigroviridis3.85×108b
Chhī-leng tōng-bu̍t, Homo sapiens3.2×109b
, Protopterus aethiopicus1.30×1011b

Chham-khó chu-liāu

Koan-liân bûn-chiuⁿ