Idioma bavaro

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Bavaro
Boarisch
Atras denominacions:Austro-bavaro
Parlau en: Bavera
Saxonia (Vogtland)
Austria
Suiza (Samnaun)
Tirol d'o Sud
Rechión:{{{territorios}}}
Etnia:Bavaros
Parladors:12 millons
Posición:[1] (Ethnologue 1996)
Filiación chenetica:Indoeuropea

 Chermanica
  Occidental
   Alto alemán
    Alto alemán superior
     Austro-bavaro

Estatus oficial
Oficial en:No ye oficial
Luenga propia de:{{{propia}}}
Reconoixiu en:
Regulau por:Sin de regulación
Codigos
ISO 639-1
ISO 639-2ger
ISO 639-3bar
SILbar
Extensión d'o bavaro

L'idioma bavaro[1] u austro-bavaro (en bavaro Boarisch, pronunciación /bɔɑrɪʃ/) ye una luenga chermanica que se charra mas que mas en Austria y Bavera. Se tracta d'un grupo de variedaz de l'alto alemán. Encara que a suya clasificación como lengua u como dialecto de l'alemán ye prou discutida, o bavaro ye dificil d'entender ta os hablants de l'alemán stándard u ta qui ha aprendiu l'alemán stándard como luenga forana. A suya pronunciación, vocabulario y gramatica son diferents de l'alemán stándard. Debiu a que no ye luenga oficial ni en Austria ni en Bavera, no existe una ortografía standardizada y, amás, ye chusmeso a una fuerte influyencia tanto de l'alemán stándard como de l'alemán austriaco stándard. L'austro-bavaro ye parlau por bels doce millons de personas, a gran mayoría d'as cuals ye capable d'emplegar tamién l'alemán stándard, mas que mas en a luenga escrita.

Denominación adecuada

En bavaro no bi ha un nombre exclusivo ta o propio idioma. Se fan servir os nombres bayrisch u boarisch (bavaro) con referencia a o estau federal de Bavera, österreichisch (austriaco) con referencia a Austria, bairisch-österreichisch (austro-bavaro) con referencia a os dos u simplament daidsch, que ye o nombre de l'alemán en pronunciación bavara. Muitas vegadas s'emplega tamién o nombre d'un dialecto distinto d'o bavaro, como por eixemplo o tirolés u o carintio.

En a lingüística alemana s'emplega a parola bairisch, escrito no con y sino con i, ta distinguir-lo d'o dialecto de l'alemán que se charra en Bavera y también para encluyir l'austríaco. Internacionalment se fa servir o codigo ISO/DIS 639-3: bar u o nombre anglés bavarian.

O termino bavaro que s'emplega en iste articlo deriva d'o nombre en latín d'a rechión, Bavaria, poblada por a tribu chermanica d'os baiuvari u bayoarios dende a fin de l'Imperio Romano.

Distribución cheografica y dialectos

Mapa d'os dialectos de l'austro-bavaro

   Septentrional

   Central

   Meridional

L'idioma austro-bavaro se charra en cuantas rechions d'o centro d'Europa:

Os tres principals grupos dialectals d'o bavaro son:

As diferencias aintro d'istos tres subgrupos son notables y en Austria a sobén coinciden con as mugas d'os estaus. Asinas por eixemplo os accentos de Carintia, Estiria y Tirol se pueden distinguir facilment os unos d'os atros. Tamién bi ha una diferencia prou marcada entre os subdialectos oriental y occidental d'o bavaro central, que coinciden alto u baixo con a muga entre Austria y Bavera. Amás, o dialecto vienés tien bels rasgos caracteristicos que lo diferencian d'atras variants. En Viena, en menor parti, pero reconoixibles, bi ha variacions entre unos y atros districtos d'a ciudat.

Uso

En contraste con muitas atras variedat de l'alemán, o bavaro difiere prou de l'alemán stándard como ta que sía dificil ta os parlants nativos d'alemán d'adoptar a pronunciación stándard. Toz os bavaros y austriacos cultos, pueden manimenos leyer, escribir y entender l'alemán stándard, pero a vegadas no tienen a oportunidat de charrar-lo prou, mas que mas en as arias mas rurals. En istas rechions, l'alemán stándard se restrinche a l'uso d'a luenga escrita y a os medios de comunicación. Por ista razón se fa a sobén referencia a o stándard como Schriftdeutsch ("alemán escrito") mas que a o termin habitual de Hochdeutsch ("alto alemán" u "alemán stándard").

Escuela

Tanto Bavera como Austria fan servir oficialment l'alemán stándard como luenga vehicular en a educación. Con a espardidura d'a educación universal, a exposición d'os parlants de bavaro a l'alemán stándard ha iu puyando y por ixo muita chent choven, mas que mas en as grans ciudaz y as suyas arias metropolitanas, charran l'alemán stándard nomás con una mica d'accento. Iste accento existe por un regular nomás en familias a on que o bavaro se charra con regularidat. As familias que no usan normalment o bavaro en casa charran nomás en alemán stándard. En Austria, bella cosa de gramatica y escritura s'amuestra en as clases de luenga alemana.

No bi ha una autoridat lingüistica que defina a gramatica y a escritura d'o bavaro. Como no se gosa amostrar a escribir y leyer o bavaro en as escuelas a mayor parti d'os fablants d'ista luenga s'estiman mas de fer servir l'alemán stándard ta escribir. Os autors y a literatura rechional podrían chugar tamién un papel important en a educación, pero l'alemán stándard ye tamién a lingua franca en istos ambitos.

Literatura

Encara que existen tanto gramaticas como vocabularios y mesmo una traducción d'a Biblia en bavaro, no bi ha una ortografía stándard común. A poesía s'escribe en cuantos dialectos bavaros diferents y muitas cancions de musica pop fan servir a luenga, mas que mas as cancions d'o dito Austropop d'as decadas de 1970 y 1980.

Encara que o bavaro ye a luenga d'uso diario en a suya rechión, l'alemán stándard, a sobén con muitas influyencias rechionals, ye a luenga d'os medios de comunicación.

Ludwig Thoma , escritor de Lausbubengeschichte, ye un autor destacau en austro-bavaro.

Reconoixencia oficial

L'idioma bavaro ni ye luenga oficial ni luenga rechional reconoixida ni en Alemanya ni en Austria. Tampoco no ye reconoixiu por a carta europea de luengas rechionals u minoritarias (ECRML). Nomás dos chicotas variedaz d'o bavaro tienen estatus de luengas minoritarias en Italia. Son a lengua cimbra en a Provincia autonoma de Trento y o tischlbongarisch en a rechión autonoma de Friul-Venecia Julia.

Vocabulario

Iste ye un chiquet eixemplo de vocabulario:

AragonésAlemánBavaro
formacheKäseKaas
martisDienstagErtag
chuevesDonnerstagPfinztag
auhalloServus
dinersGeldDiridari
buen diyaGuten TagGrüß Gott
borinaSpaßGaudi
besoKussBussl
hueheuteheid
barrenaduraUnsinnSchmarrn
cordiónAkkordeonWanzenpresse
medranaAngstBollen

Se veiga tamién

Referencias

Vinclos externos

Wikipedia
Ista luenga tien a suya propia Wikipedia. Puetz vesitar-la y contribuir en Wikipedia en bavaro.


Familia chermanica
- Diasistema norrén occidental: Islandés | Feroés | Norn | Noruego (Nynorsk)
- Diasistema norrén oriental: Noruego (Bokmål) | Danés | Sueco | Gotlandés
- Diasistema occidental anglico: Anglés | Escocés
- Diasistema occidental frisón: Frisón occidental | Frisón septentrional | Frisón oriental
- Diasistema occidental baixo franco: Afrikaans | Neerlandés
- Diasistema occidental baixo alemán: Baixo alemán
- Diasistema occidental alto alemán: Alemán stándard | Alamanico | Bavaro | Limburgués | Luxemburgués | Yiddisch
- Diasistema oriental: Gotico