Quixináu

Según dellos historiadores, el nome provién de l'antigua pallabra rumana chișla ('fonte, manantial'), pallabra que yá non s'usa y foi reemplazada por cișmexa, col mesmu significáu^[2] y nouă ('nueva'), yá que se construyó xunto a un pequeñu manantial. Anguaño, esta fonte ta asitiada na esquina de les cais Pushkin y Albișoara. Una etimoloxía posible tamién ye kesene, una pallabra cumana pa 'cripta'.

Esiste otra ciudá con un nome asemeyáu: Chișineu-Criș (con una ortografía alternativa: Chișinău) al oeste de Rumanía, xunto a la frontera con Hungría. La so rellación col nome de la capital moldava nun ta claro, yá que'l so nome húngaru ye "Kisjenő" (kis 'pequeñu' más el etónimo Jenő), del cual paez derivar el nome rumanu.

Foi fundada a empiezos del sieglu XV, en 1436, como un pueblu monesteriu, formando parte del Principáu de Moldavia, que a empiezos del sieglu XVI cayó sol Imperiu otomanu. A empiezos del sieglu XIX yera una pequeña villa de 7.000 habitantes. En 1812 foi conquistada y ocupada por Rusia que la convirtió entós nel centru alministrativu de Besarabia, la so población creció a 92.000 en 1862 y a 125.787 en 1900.

Dómina industrial

A partir de 1834, la ciudá sufrió un radical cambéu na so estructura, gracies a un plan de rexeneración urbana, que estremó a la ciudá en dos árees. La parte antigua de la ciudá, coles sos construcciones irregulares y un nuevu centru y estación de comunicaciones. Ente'l 23 de mayu de 1830 y el 13 d'ochobre de 1836 l'arquiteutu Avraam Melnikov contruyó la Catedrala Nașterea Domnului, la Catedral ortodoxa rumana de la ciudá, y en 1840 foi termináu'l Arcu de trunfu proyeutáu pol arquiteutu Luca Zaușkevici. A estes construcciones siguieron les de munchos otros edificios y construcciones distintives que camudaron l'aspeutu de la ciudá. Igualmente, Quixináu foi un el cuartel xeneral rusu mientres la Guerra Ruso-Turca de 1877-1878.

Pogromo y prerrevolución

Escontra finales del sieglu XIX, el sentimientu antixudíu foi creciendo en Rusia y en Polonia, lo cual llevó a un gran númberu de xudíos a establecese en Quixináu. Para 1900, en 43% de la población de la ciudá yera xudía, unu de los porcentaxes más altos de la Europa del so tiempu.

N'abril de 1903, tuvo llugar na ciudá un españíu d'antisemitismu que pasaría a la historia como'l Pogromo de Kishinev. Los eventos tuvieron una duración de tres díes, mientres los cualos fueron asesinaos ente 47 y 49 xudíos, 92 fueron severamente mancaos y 500 recibieron mancaes menores. Amás cientos de cases y negocio propiedad de xudíos fueron destruyíos polos pobladores enardecidos. Toos estos escesos fueron atribuyíos a la propaganda antisemita que propalaba l'únicu periódicu oficial de la dómina, el Bessarabets (Бессарабецъ), qu'afaló a esos actos. Les reacciones a estos acontecimientos fueron munches, y ente elles tuvieron un pidimientu empobináu pol presidente d'Estaos Xuníos, Theodore Roosevelt, al zar Nicolás II de Rusia.

El 22 d'agostu de 1905 tuvo llugar otru acontecimientu sangrientu, cuando les fuercies policiaques abrieron fueu sobre una manifestación d'unos 3.000 trabayadores agrícoles. Unos meses dempués el zar Nicolás II viose obligáu a otorgar el Manifiestu d'Ochobre, que tresformaba l'autocracia rusa nuna monarquía semi-constitucional. Sicasí estes protestes traxeron un nuevu biltu de violencia antisemita, que dexó como saldo 19 muertes.

Primer Guerra Mundial

Tres la Primer Guerra Mundial y la Revolución rusa, Besarabia declaró la so independencia del Imperiu rusu y xunióse al Reinu de Rumanía, que como resultáu de la victoria de los aliaos na guerra doblara'l so territoriu, sicasí ello significó la perda del estatus de capital pa Quixináu.

Ente 1918 y 1940, llevar a cabu una nueva remodelación del centru de la ciudá y en 1927 foi construyíu un monumentu al príncipe Esteban III de Moldavia, realizáu pol artista Alexandru Plămădeală.

Segunda Guerra Mundial

Quixináu resultó casi dafechu destruyida como resultancia del caos provocáu pola Segunda Guerra Mundial.

D'alcuerdu al protocolu secretu del Pactu Ribbentrop-Mólotov,^[3] robláu pola Alemaña Nazi y la Xunión Soviética, Alemaña dexó que'l 28 de xunu de 1940 la ciudá fora ocupada pol Exércitu Coloráu, dempués de que la Xunión Soviética obligara al gobiernu de Rumanía a vence-y nuevamente Besarabia y Bucovina. Apenes se llevara a cabu la ocupación, la ciudá foi afarada por un terremotu asocedíu'l 10 de payares de 1940 que tuvo una intensidá de 7.3° na Escala de Richter y que'l so epicentru tuvo alcontráu nel oeste de Rumanía.

Cerca d'un añu dempués, el 22 de xunu de 1941, empezó la invasión alemana a la Xunión Soviética, mientres esta campaña Quixináu foi atacada por cañoneros y bombardeos aéreos a gran escala per parte de les fuercies alemanes, hasta que la resistencia del Exércitu Coloráu cesó y la ciudá finalmente cayó ante'l exércitu alemán el 17 de xunetu de 1941.

So ocupación alemana, la población xudía de Quixináu sufrió los asesinatos en masa que se llevaron a cabu en toles ciudaes de la rexón, munchos de los xudíos de la ciudá fueron tresportaos pela rodiada en camiones, fusilaos y depués parcialmente soterraos en fueses comunes. El númberu de xudíos asesinaos na ciudá envalorar en 10,000.

Escontra'l final de la guerra, el frente llegó una vegada a la ciudá, esta vegada ante la meyora del Exércitu Coloráu frente a les fuercies alemanes en retirada, y dempués de seis meses de cruenta llucha, Quixináu foi tomada pol Exércitu Coloráu'l 24 d'agostu de 1944. Aquel día, perdiera un 70% de los sos edificios, por causa de los ataques, bombardeos y el terremotu de 1940.

Col fin de la guerra, Besarabia foi una vegada más anexonada pola Xunión Soviética, y el so mayor parte constituyó la República Socialista Soviética de Moldavia, que la so capital foi establecida en Quixináu, conocida dende entós como Kishiniov.

Dómina soviética

Ente 1947 y 1949 l'arquiteutu soviéticu Alexey Shchusev en xunto con un equipu de collaboradores, desenvolvió un plan pa la gradual reconstrucción de la ciudá.

Col empecipió de la década de 1950 diose una rápida medría de la población, a la que les autoridaes soviétiques respondieron cola construcción de grandes conxuntos habitacionales d'arquiteutura estalinista. Esti procesu continuu sol mandáu de Nikita Khrushchov, que los sos proyeutos de construcción dar sol lema "bonu, baratu y rápido de construyir". El nuevu estilu arquiteutónicu supunxo un drásticu cambéu nel aspeutu de la ciudá y que permanez hasta l'actualidá, apoderáu por enormes bloques d'edificios de formigón d'aspeutu únicu, y que fueron carauterística de toles grandes ciudaes soviétiques.

El periodu de mayor desenvolvimientu pa la ciudá empezó en 1971, arriendes de la decisión del Conseyu de Ministros de la Xunión Soviética, de tomar midíes pal desenvolvimientu de Kishiniov, que se tradució na inversión de cerca de mil millones de rublos del presupuestu nacional na ciudá, hasta 1991, cuando Moldavia declaróse independiente.

Quixináu ta alcontrada na rivera del ríu Bîc, un tributariu del ríu Dniéster (en rumanu Nistru). Tien una área total de 120 km², y el total del área de la municipalidá ye de 625 km².

La ciudá ta alcontrada nel centru del territoriu de Moldavia, el territoriu que lu arredola ye mayormente planu y con munches facilidaes pa l'agricultura, cultívense principalmente vide y árboles frutales, como se fixo dende la dómina medieval.

Clima

Quixináu tien una clima continental, que se caracteriza per branos calientes y secos, ya iviernos fríos y airosos. Les temperatures ivernices ronden frecuentemente los 0 °C y lleguen a baxar hasta los -10 °C. Pel branu la temperatura permediu ye de 21 °C, sicasí a metá del branu la ciudá llega a rexistrar temperatures de 35 °C. Mientres los meses de branu la precipitación pluvial y el mugor ye bien baxa, y les nubes son frecuentes. Mientres la primavera y la seronda, con temperatures de 15 a 20 °C, les precipitaciones son mayores. Les hores de sol ronden les 2.200 hores añales.

Parámetros climáticos permediu de Quixináu
Mes	Xin	Feb	Mar	Abr	May	Xun	Xnt	Ago	Set	Och	Pay	Avi	añal
Temperatura máxima absoluta (°C)	15.5	20.7	25.7	31.6	36.0	37.0	39.4	39.2	37.3	32.6	23.6	18.3	39.4
Temperatura máxima media (°C)	0.9	2.6	8.1	15.4	22.0	25.2	27.5	27.2	21.5	15.1	7.5	2.3	14.6
Temperatura media (°C)	-1.9	-0.8	3.7	10.4	16.5	19.9	22.1	21.7	16.3	10.3	4.1	-0.6	10.2
Temperatura mínima media (°C)	-4.3	-3.6	0.2	5.9	11.6	15.2	17.3	16.9	12.0	6.8	1.6	-2.8	6.4
Temperatura mínima absoluta (°C)	-28.4	-29.0	-21.1	-6.6	-1.1	3.6	7.8	5.5	-2.4	-10.8	-21.6	-22.4	-29.0
Precipitación total (mm)	36	31	34										Error d'espresión: Operador < inesperáu
Hores de sol	74.4	81.2	124.0	186.0	254.2	282.0	297.6	294.5	225.0	170.5	75.0	58.9	2123.3
Fonte nº1: Pogoda.ru.net[4] 11 de febreru de 2012
Fonte nº2: HKO[5]

Organización territorial

Moldavia ta subdividida alministrativamente en 32 distritos, 2 rexones y 3 municipalidaes, siendo Quixináu unu d'ellos.^[6] Amás de la ciudá en sí, la municipalidá consta d'otres 34 llocalidaes suburbanas, y ta subdividida en 5 sectores, cada unu compuestu per una parte de la ciudá y dellos suburbios.^[7] La municipalidá na so totalidá escueye a un alcalde y un conceyu llocal, quien nomen 5 pretores (maxistraos), unu pa cada sector. Los cinco sectores de Quixináu, y los suburbios qu'entienden son:

• Botanica: formáu por Sîngera (Dobrogea y Revaca) y Băcioi (Brăila, Frumușica y Străisteni).
• Buiucani: formáu por Durlești, Vatra, Condrița, Ghidighici y Trușeni (Dumbrava).
• Centru: formáu por Codru.
• Ciocana: formáu por Vadul lui Vodă, Bubuieci (Bîc y Humulești), Budești (Văduleni), Colonița, Cruzești (Ceroborta), Tohatin (Buneți y Cheltuitori)
• Rîșcani: formáu por Cricova, Ciorescu (Făurești y Goian), Grătiești (Hulboaca) y Stăuceni (Goianul Nou).

Como puede vese, solo 18 de les 34 llocalidaes tán incorporaes (6 como ciudaes y 12 como comuñes), escoyendo un alcalde y un conseyu local, y contienen dientro d'elles el restu de les 16 llocalidaes.

Política y gobiernu

Quixináu ye alministrada por un Conseyu Municipal y un alcalde, dambos electos por un periodu de cuatro años. El primer alcalde en desempeñar tales funciones foi Angel Nour en 1817, y el conceyu siguió en funciones hasta 1941. Al concluyir la era soviética restablecióse la institucionalidad en 1990, cuando Nicolae Costin foi electu democráticamente.

L'actual alcalde ye Vasili Ursu, quien se desempeñó como alcalde suplente y sigue como tal, yá que nes eleiciones realizaes nun s'algamó'l quórum riquíu pa la so designación definitiva. El so predecesor nel cargu ye Serafim Urechean, quien foi electu pal cargu de diputáu nes eleiciones d'abril de 2005. So la constitución moldava los cargos d'alcalde y congresistes nun pueden ser desempeñaos de forma simultánea, y dau el so rol como líder de l'alianza política Bloque Democráticu Moldavu arrenunció al so cargu pa poder asumir el so puestu nel parllamentu. Mientres el so mandatu de 11 años, el cesáu alcalde patrocinó la reconstrucción de la ilesia catedral de Nașterea Domnului, amás de fomentar la instalación de llinies de trolebúses, col fin d'interconectar los distintos distritos de la ciudá.

Ente'l 23 de mayu y el 10 de xunu del añu 2005, la Comisión Central Eleutoral recibió distintes candidatures pal puestu d'alcalde, pero nes eleiciones realizaes el 10 de xunetu, 24 de xunetu, 27 de payares y 11 d'avientu d'aquel añu, nun s'algamar el quórum d'una tercer parte de los eleutores necesarios pa validar la eleición al tener unes participaciones del 26,93%, 19,82%, 22,37% y 22,07% respeutivamente. Teniendo presente eses resultancies y ante el llimbu eleutoral, la Comisión determinó que l'alcalde suplente exerciera'l so cargu en propiedá, probablemente hasta les eleiciones programaes pal añu 2007.

Aeropuertu

La ciudá tien un aeropuertu internacional (Aeropuertu Internacional de Quixináu), con vuelos direutos escontra ciudaes como Atenes, Barcelona, Bucuresti, Budapest, Frankfurt, Istambul, Kiev, Lisboa, Lárnaca, Aeropuertu de Londres-Stansted, Madrid, Moscú, París, Praga, Roma, Tel Aviv, Verona y Viena. La capacidá total del aeródromu ye de 1.200.000 pasaxeros per añu.

Autobús y minibús

El mediu de tresporte más popular de Moldavia ye'l autobús. El serviciu de Quixináu puede aportar a abondo caru en determinaes hores del día. Na ciudá esisten trés estaciones principales, dende onde parten autobuses escontra otres partes del país. Amás, delles compañíes lleven a cabo servicio internacionales, ente los que s'atopen Odesa (Ucraína) y Bucuresti (Rumanía).

Dientro de la ciudá, esisten delles llinies de minibús que conecten el centru colos barrios de les contornes. Pasen nuna media de diez minutos y la carrera cuesta unos trés lei.

Tren

Esiste una terminal internacional de ferrocarril, con conexones a Bucuresti, Kiev, Minsk, Odesa y Moscú. Debíu al conflictu ente Moldavia y la República de Transnistria (non reconocida internacionalmente), el tráficu ferroviariu con Ucraína pue tar cortáu en dellos momentos.

Tresporte urbanu

Dientro de la ciudá ye posible movese por taxi, trolebús y microbús. Na actualidá'l preciu d'un billete de trolebús ye de 2 lei ente que de microbús ye de 3 lei. Los dos tresportes siguen un percorríu prefijado, la diferencia finca en que'l trolebús tien paraes prefijadas ente que'l microbús pa onde'l pasaxeru indícalu.

Según el censu de 2004, la municipalidá de Quixináu tenía 712.218 habitantes, de los cualos, 589.446 vivíen na ciudá en sí.^[8] Les resultancies estimativos del 1 de xineru de 2011 indicaron que la población de la municipalidá yera de 664.700 habitantes, ente que nes llendes propies de la ciudá de Quixináu vivíen 789.500 habitantes,^[9] lo que supón una medría con respectu al censu de 2004.

Según esi mesmu censu, la población de Quixináu estremar en dellos grupos étnicos.^[8]

• 67,6% moldavos
• 13,9% rusos
• 8,3% ucraínos
• 4,5% rumanos
• 1,2% búlgaros
• 0,9% gagauzos
• 1,6% otros
• 1,9% ensin declarar

Los datos del censu oficial reflexaben un 67,6% de moldavos y un 4,5% de rumanos. Sicasí, por cuenta de que l'estatus étnicu moldavu entá s'alderica nel senu d'organizaciones como la OSCE, delles publicaciones como The World Factbook presenten los datos en xunto. Según l'axencia de noticies "Moldova Azi",^[10] un grupu internacional d'espertos sobre censos describieron al censu moldavu de 2004 como "polo xeneral lleváu a cabu de forma profesional", anque remarcaron que "ciertos aspeutos […] fueron potencialmente problemáticos", particularmente:

1. El censu inclúi siquier a dellos moldavos que lleven viviendo nel estranxeru más d'un añu antes de la celebración del censu.
2. La precisión de les cifres sobre nacionalidá/etnicidad ya idioma son discutibles. Dellos censores aparentemente encamentaron a los censaos que se declararen "moldavos" en cuenta de "rumanos", ya inclusive dientro d'una mesma familia apaecen datos contradictorios al respeutu. Tampoco queda claro cuantos de los censaos consideren que'l términu "moldavu" significa daqué distintu a la identidá étnica "rumana".

Na ciudá esisten trenta y seis universidad y cinco institutos públicos, amás de l'Academia de Ciencies de Moldavia y la Universidá Estatal de Moldavia.

A finales de 2005 Quixináu cuntaba con 146 instituciones educatives pre-escolares, qu'asisten a más de 25.000 neños. Amás, hai 158 instituciones pre-universitaries o d'educación secundaria, onde estudiaron más de 96.000 mozos partíos en 60 escueles de secundaria, 40 escueles medies, 19 ximnasios, 15 escueles, 14 xardinos d'infancia, siete de primaria y tres escueles nocherniegues especiales, según 27 centros non escolares (ente los que s'inclúin escueles deportives y creatives). El consumu añal por alumnu en 2005 foi de 1.256 lei (en 2006 esta cifra aumentara en 300 lei).

Chișinău ta hermanada coles siguientes llocalidaes:^[11]

• Pogromo de Kishinev
• Tiraspol

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Quixináu.
• Web oficial de Quixináu
• Chisinau (en francés)
• Guía telefónica de Chisinau

Artículu de traducción automática a partir de "Quixináu" que necesita revisión. Quita l'avisu cuando tea correxíu.

• Datos: Q21197
• Multimedia: Chișinău