Aqnostisizm
Aqnostisizm — tanrının varlığının və fövqəltəbii qüvvələrin bilinməsinin qeyri-müəyyən olduğunu və ya bu varlıqların mövcud olması ilə birgə mövcud olmamasının da sübut edilə bilmədiyini irəli sürən fəlsəfi görüş.[1][2][3]
Filosof Uliam Rou aqnostisizmi belə tərif edir, "aqnostisizm insan ağlının tanrının varlığının və ya yoxluğununun rasional əsaslarla isbatlanma kifayətliliyindən aciz olduğunu qəbul edən bir görüşdür".
Ateizm və deizmdən fərqi
Aqnostisizm ateizm ilə eyni deyil. Ateizm tanrının var olmadığını və yaxud var ola bilməyəcəyini qəbul edir, lakin aqnostisizm tanrının var olub olmadığının bilinmədiyini və ya heç vaxt bilinməyəcəyini qəbul edir. Demoqrafik araşdırmalara görə isə ateizm və aqnostisizm digər bütün dinsiz fəlsəfələrlə eyni kateqoriyadadır. Bəzi mənbələr isə aqnostisizmi "neytrallıq" adlandırır. Tomas Heksli isə aqnostisizm haqqında demişdir:
 | Aqnostisizm inanc deyil. Amma bu mahiyyəti tək bir güclü təcrübədə olan üsuldur. Bu prinsipi şübhəsiz ki, səbəb kimi göstərmək olar. Amma nəticələr sübut edilmiş və yaxud edilə bilər deyiləcək qədər dəqiq göstərilməməlidir. |  |
"Əslində bir ateistin düşüncəsi bir deistin düşüncəsi ilə eynilik təşkil edir. Bir xristian tanrının varlığını biləcəyimizi, bir ateist isə tanrının yoxluğunu biləcəyimizi iddia edir. Aqnostik isə bu barədə dəqiq bir qərar vermək üçün uyğun şərait olmadığını düşünür." Bertran Rassel , 1953
Növləri
Aqnostik deizm
Aqnostik deizm yaradıcının mövcud olmasını daha yüksək qəbul edən və yaradıcının varlığına inanan, amma yaradıcının mövcudluğunun sübut edilməsinin mümkün olmadığını qəbul edən fəlsəfi görüşdür. Deist biri yaradıcının varlığının beyin və müşahidə yoluyla başa düşülə biləcəyini deyər, amma aqnostik deist isə yaradıcının varlığının sübut edilməsinin heç bir yolu olmadığını, amma yaradıcının var olduğunu deyər.
Aqnostik ateizm
Aqnostik ateizm yaradıcının var olmadığını düşünən, amma yaradıcının yoxluğunun dəqiq sübut edilə bilməyəcəyini də deyən fəlsəfi görüşdür. Aqnostik atesit şəxs yaradıcının yoxluğuna dair tam dəqiq rəy bildirməz.
Zəif aqnostisizm
Zəif aqnostisizm hər hansısa yaradıcının varlığının və ya yoxluğunun hazırda sübut edilə bilmədiyini, amma bunun tam olaraq sübut edilə bilinməyəcəyini deyir.
Məşhur aqnostiklər
- Albert Kamü — fransız yazıçı və filosof
- Albert Eynşteyn — yəhudi əsilli alman fizik
- Albert Sent-Dördi — macar fizioloq
- Oldos Haksli — ingilis yazıçı
- Aleksandr Kvasnevski — Polşa prezidenti (1995–2000)
- Aleksandr fon Humboldt — alman təbiətşünas və tədqiqatçı
- Bill Geyts — amerikalı sahibkar, Microsoft-un qurucusu
- Karl Saqan — amerikalı astronom
- Çarlz Darvin — ingilis təbiətşünas
- Çarli Çaplin — ingilis rejissor, aktyor və yazıçı
- Klement Ettli — britaniyalı siyasətçi
- Devid Attenboro — ingilis təbiətşünas
- İlon Mask — amerikalı sahibkar və mühəndis
- Emil Durkhaym — fransız sosioloq
- Epikür — Qədim yunan filosofu
- Fransua Olland — Fransa prezidenti (2012–2017)
- Frans Kafka — yəhudi yazıçı
- Frans Şubert — avstraliyalı bəstəkar
- Haynz Fişer — Avstriya prezidenti (2004–2016)
- Helen Klark — Yeni Zelandiya Baş naziri (1999–2008)
- Hovard Fillips Lavkraft — amerikalı yazıçı
- İmmanuel Kant — alman filosof
- İrvin Yalom — amerikalı ekzistensialist psixiatr
- İsayya Berlin — ingilis filosof
- Ceyms Coys — irlandiyalı şair
- Yanuş Korçak — polşalı uşaq yazıçısı, pediatr və pedaqoq
- Anri Dünan — isveçrəli yazıçı, sahibkar və Qırmızı Xaç təşkilatının qurucusu
- Yohans Brams — alman bəstəkar, pianoçu və drijor
- Karl Popper — Avstriya əsilli britaniyalı filosof
- Larri Kinq — amerikalı televiziya və radio aparıcısı
- Linus Torvalds — finland əsilli amerikalı proqram mühəndisi
- Lüdviq Vittgenşteyn — Avstriya əsilli britaniyalı filosof
- Mariya Küri — polyak əsilli fransız fizik
- Mark Tven — amerikalı yazıçı
- Mişell Baçelet — Çili prezidenti (2014–2018)
- Milton Fridman — amerikalı iqtisadiyyatçı
- Monika Belluççi — italyan aktrisa
- Nil Deqrass Tayson — amerikalı astrofizik
- Nikola Tesla — serb əsilli amerikalı ixtiraçı və fizik
- Protaqor — Qədim yunan sofist və ilk böyük humanist
- Rikardo Laqos — Çili prezidenti (2000–2006)
- Stendal — fransız yazıçı
- Vorren Baffett — amerikalı investor
- Vilhelm Reyx — Avstriya əsilli amerikalı psixatr və psixoanalitik
- Çingiz Abdullayev[4] — azərbaycanlı yazıçı
- Yakob Bronovski — polyak riyaziyyatçı, bioloq, teatr yazıçısı, şair və ixtiraçı
- Con Key — Yeni Zelandiya prezidenti (2008–2016)
- Mett Ston — amerikalı-yəhudi komediyaçı və "Cənubi Park"ın ortaq prodüseri
- Robert İnqersoll — "Böyük aqnostik" ləqəbli amerikalı natiq, aktivist və siyasətçi
- Stiven Cey Quld — amerikalı paleontoloq, geoloq, zooloq, taksonomist və elm tarixçisi
- Stinq — ingilis musiqiçi
- Syusen Entoni — amerikalı feminist
- Tomas İkins — amerikalı rəssam, heykəltaraş və incəsənət müəllimi
- Tomas Henri Haksli — "aqnostisizm" terminini yaradan ingilis filosof və bioloq
- Trey Parker — amerikalı komediyaçı və "Cənubi Park"ın ortaq prodüseri
