Konrad Lorenz

Uzun illərini boz qazların davranışını öyrənməyə həsr edən Lorenz onlarda imprintinq (iz buraxma) fenomenini kəşf etmişdir. Lorenz bu və digər növlərin nümunəsindən istifadə edərək, heyvanların aqressiv və cinsi davranışının bir çox aspektlərini, o cümlədən bu davranış formalarının müqayisəli etoloji təhlilində insan davranışını öyrənmişdir.

Elmi baxışlarında Lorenz ardıcıl təkamülçü, təbii seçmə nəzəriyyəsinin tərəfdarı idi.

Aşağıda Lorenzin bəzi nəticələri var.

Aqressiyanın spontanlığı

Bir çox heyvan növlərinin davranışını təhlil edən Lorenz, Freydin aqressiyanın yalnız xarici stimullara reaksiya olmadığı qənaətini təsdiqlədi. Bu stimullar aradan qaldırılarsa, aqressivlik toplanacaq və tətikləyici stimulun həddi sıfıra enə bilər. İnsanlarda belə bir vəziyyətə misal olaraq kiçik təcrid olunmuş insan qruplarında baş verən ekspedisiya quduzluğunu göstərmək olar, bu vəziyyət bəzən əhəmiyyətsiz bir səbəbdən hətta ən yaxşı dostunu öldürmək həddinə çatır^[7].

Aqressiyanın yönləndirilməsi

Əgər aqressiya xarici stimuldan qaynaqlanırsa, o, stimulun üzərinə sıçramır (məsələn, iyerarxiyada daha yüksək olan fərd), lakin iyerarxiyada daha aşağı olan şəxslərə və ya cansız obyektlərə yönləndirilir^[7] .

Silahlar və əxlaq arasında balans

50-dən çox növün davranışını təhlil etdikdən sonra Lorenz belə nəticəyə gəldi ki, ağır silahlanmış növlərdə təkamül seleksiyası həm də güclü fitri əxlaqı inkişaf etdirir — xüsusən də məğlub olan itaət nümayiş etdirirsə, növdaxili atışmalarda bütün silahlardan istifadə etmək üçün instinktiv qadağa. Əksinə, zəif silahlanmış növlər zəif fitri əxlaqa malikdirlər, çünki güclü fitri əxlaq bu növlər üçün təkamül baxımından faydasızdır.

Lorenzin hesab etdiyi kimi, insan təbii olaraq zəif silahlanmış bir növdür (təcavüzkar yalnız cırmaqlamaq, zərərsiz şəkildə zərbə vurmaq, dişləmək və ya boğmaq imkanı var və qurbanın qaçmaq üçün kifayət qədər imkanları var idi). Süni silahların ixtirası insanı yer üzünün ən silahlı növünə çevrildi və əxlaq eyni səviyyədə qaldı^[8] . Lakin sonralar, onun bir çox heyvan növlərində intraspesifik aqressiyanın inhibə edilməsi haqqında nəzəriyyəsindən başlayaraq, empatiyanın inkişafını və psixopatiyanın meydana gəlməsini izah edən insanlarda zorakılığın qarşısının alınması mexanizminin modeli hazırlanmışdır^[9][10] .