Индуктивлыҡ катушкаһы

Стандарт терминдар:

Индуктив катушка — индуктивлығын ҡулланыу өсөн электр сылбыры элементы^[1] (ГОСТ 19880-74, 106 см терминдәре).

Индуктивлыҡ катушкаһы — тирбәлеү контурының сифатын күтәреү өсөн ҡулланылған индуктив катушкаһы (ГОСТ 20718-75, ҡара 1 термины).

Электр реакторы — электр схемаһында ҡулланыу өсөн тәғәйенләнгән индукцив катушка (ГОСТ 18624-73, ҡара 1 терминдәре). Реакторҙың бер төрө — ток сикләүсе реактор, мәҫәлән, электр тапшырыу линияларының ҡыҫҡа замыкание (короткое замыкание) токын сикләү өсөн.

Электромагнит ҡасамаулауҙы (электромагнитная помеха), электр линияһында тибеште (биение), алмаш токты сикләү, тирбәлеү контурында (колебательный контур) тотҡарлау линияһы (линия задержки) булдырыу өсөн ҡулланылған элементты йыш ҡына дроссель, ә ҡайһы берҙә реактор тип атайҙар. Стандартлаштырылмаған «дроссель» терминының бындай аңлатмаһы (нем. Drossel)) стандартлаштырылған терминдары менән киҫешә. Әгәр сылбырҙың был элементын эксплуатациялау катушканың сифат факторына нигеҙләнһә, бындай элементты «индуктор катушкаһы», юғиһә «индукцион катушка» тип атарға кәрәк.

Оҙонлоғо диаметрынан күпкә ҙурыраҡ булған индукцияның цилиндрик катушкаһы соленоид тип атала, оҙон соленоид эсендәге магнит ҡыры бер төрлө. Бынан тыш, йыш ҡына соленоид — ферромагнит сердечникты, йәки электромагнитты кире ҡаға башлағанда магнит ҡыры арҡаһында механик эш башҡарыусы ҡоролма. Электромагнит релелә уларҙы урау (олбмотка), һирәгерәк — электромагнит тип атайҙар.

Винт йәки винт-спираль рәүешендә башҡарылған кәтүк (урау диаметры катуш оҙонлоғо буйынса үҙгәреп тора) бер ҡатлы йәки күп ҡатлы изоляцияланған бер тынла (одножильный) йәки күп тынлы (мнгожильный) (литцендрат) үткәргес (проводгик) урылған кәтүк. Каркасы тура мөйөшлө, тор ҙымаҡ һәм бөтөнләй карксһыҙ булыуы мөмкин.Структур яҡтан винт йәки винт-спираль рәүешендә эшләнә (урау диаметры катуш оҙонлоғо буйынса үҙгәреп тора) бер ҡатлы йәки күп ҡатлы изоляцияланған бер өыллы (одножильный йәки күп ҡыллы (многожильный) тТура мөйөшлө йәки квадрат арҡыры киҫелешле, йыш ҡына тороидаль каркаста урала, ҡалын сым һәм аҙ һанлы урауҙар ҡулланғанда рамһыҙ булыуы мөмкин. Ҡайһы берҙә паразит һыйҙырышлылыҡты кәметеү өсөн бер ҡатлы индуктор катушкалары «прогрессив» ысул менән урала — урау аҙымы катушканың оҙонлоғо буйынса үҙгәрә. Урау бер ҡатламлы һәм күп ҡатламлы (ябай, күләмле, «универсаль» типта) булырға мөмкин. «Универсаль» урау көсө бәләкәйерәк паразит ҡеүәткә эйә. Йыш ҡына паразит һыйҙырышлылыҡты кәметеү өсөн урауҙар секция буйынса башҡарыла, боролоштар төркөмдәре арауыҡта (ғәҙәттә оҙонлоҡта) бер-береһенән айырыла.

Индуктивлыҡ катушкаһының үҙенсәлектәре:

• Катушка аша токтың үҙгәреү тиҙлеге сикләнгән һәм катушканың индукцияһы менән билдәләнә.
• Катушаның ҡаршылығы (ҡамасаулау модуле) уның аша аҡҡан ток йышлығы артыу менән көсәйә.
• Индуктивлыҡ катушкаһы ток булғанда үҙенең магнит ҡырында энергия запасын һаҡлай. Токты һүнрергәндә катушка энергияны бирә.

Электр сылбырында индуктивлыҡ катушкаһында алмаш ток (переменный ток) булҫанда ом ҡаршылығы (омическое сопротивление) ғына түгел, раектив ҡаршылыҡ (реактивное сопротивление) күрһәтә. Токтың йышлығы артҡанда ҡаршылыҡ күрһәтеүсе ЭДС самоиндукция барлыҡҡа килә.

Индуктивлыҡ катушкаһының реактив ҡаршылығы (реактивное сопротивление) бар, модуле ${\displaystyle X_{L}=\omega L}$ , бында ${\displaystyle L}$  — катушканың индуктивлығы, ${\displaystyle \omega }$  — йыш циклик (циклическая частита). Шулай итеп, йышлыҡ ни тиклем ҙурыраҡ булһа, ҡаршылыҡ та шул тиклем ҙурыраҡ.

${\displaystyle I}$ ток ағымын һаҡлап ҡалыу өсөн башҡарылған эшкә бәрәбәр энергияны катушка үҙенең мгнит ҡырында запасҡа һаҡлап ҡала.

${\displaystyle E_{\mathrm {\text{сохр}} }={1 \over 2}LI^{2}{\mbox{.}}}$

• Индуктив катушкалар (конденсаторҙар һәм/йәки резисторҙар менән бергә) йышлыҡҡа бәйле үҙенсәлектәргә эйә булған төрлө схемалар төҙөү өсөн ҡулланыла, атап әйткәндә, фильтрҙар, кире бәйләнеш сылбырҙары (цепи обратной связи), тирбәлеү контурҙары һ. б.
• Индуктив катушкалар импульс стабилизатороҙарында энергия һаҡлаусы элемент булараҡ ҡулланыла һәм көсөргәнеш (электирическое напряжение) кимәлен үҙгәртә.
• Ике йәки унан да күберәк индуктив парлы катушка трансформатор барлыҡҡа килә.
• Түбән көсөргәнешле сығанаҡҡа транзистор асҡысы аша ваҡыты-ваҡыты менән тоташтырылған индуктор, ҡайһы берҙә, юғары электр тәьминәтен тоташтырыу өсөн ҡулланыла.
• Катушклар төрлө механизмдарҙы электромагнит сифатында ла ҡуллыныла.
• Индуктивлыҡ катушкаһы индуктив-бәйләнгән плазманы (индуктивно-связанная плазма) йылытыу һәм диагностикалау өсөн ҡулланыла.
• Радио бәйләнеше өсөн — электромагнит тулҡындарҙы ҡабул итеү, һирәк осраҡта — нурланыш өсөн:
  • Феррит антеннаһы;
  • Каркаслы антенна, ҡулса антеннаһы;
  • Directional Discontinuity Ring Radiator (DDRR);
  • Индукция элмәге.
• Индукция мейестәрендә электр үткәреүсе материалдарҙы йылытыу өсөн.
• Күсеү датчигы итеп: катушка эсендәге ферромагнит күскәндә индуктивлыҡ үҙгәрә.
• Индуктивлыҡ катушкаһы магнит ҡырының мангитомерҙарында магнит ҡыры датчигы итеп ҡулланыла.
• Элементар киҫәксәләр тиҙләтктәрендә (ускорители элементарных частиц) магнит ҡырҙарын булдырыу, плазманы магниттан һаҡлау, фәнни тәжрибәләрҙә, ядро магнит томографияһында ҡулланыла. Ҡеүәтле стационар магнит ҡырҙары, ҡағиҙә булараҡ, үтә үткәргесле катушкалар ярҙамында эшләнә.
• Энергия һаҡлау өсөн ҡулланыла.

• Катушка, бобина // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
• В. С. Котенев, Евсеев А. Н. Дроссель тороидальный трансформатор һәм иҫәп-хисап һәм оптималләштереү. — М.: ҡыҙыу линия — Телеком, 2013. — 360 б. — 500 экз — ISBN 978-5-9912-0186-5.
• Фролов А. Д. Радиодетали и узлы. — М.: Высшая школа, 1975. — С. 135-194. — 440 с. — (Учебное пособие для вузов).

• Катушка индуктивности в цепи переменного тока