Йыланлы

• Район үҙәгенә тиклем (Үрге Ҡыйғы): 26 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Һилейә): 40 км^[3]

Йыланлы ауылы Әй йылғаһының ҡушылдығы Йыланлы йылғаһы буйында, район үҙәге Үрге Ҡыйғы ауылынан көньяҡҡа табан 26 километр һәм Һилейә (Силәбе өлкәһе) тимер юл станцияһынан төньяҡ-көнбайышҡа табан 40 километр алыҫлыҡта урынлашҡан^[4].

1760 йылдың 22 май килешеүе менән Себер даруғаһы Тырнаҡлы улусы башҡорттары үҙҙәренең аҫаба ерҙәренә кереткән мишәрҙәр тарафынан Йыланлы ауылына нигеҙ һалынған. «Һәр хужалыҡтан йылына 25 тин һалым (оброк) түләү ҡаралған булған». Ерҙе ҡортомға алған өсөн улус башҡорттарына 1892 йылға тиклем һалым түләгәндәр. Һуңғараҡ шундай уҡ шарттар менән бында типтәрҙәр йәшәй башлаған. Типтәрҙәрҙең инеү ваҡыты билдәһеҙ.

1795 йылда 20 йортта 149 мишәр йәшәгән.

1816 йылдан һуң мишәрҙәр (140 кеше) менән бергә бындағы ер биләмәләренә типтәрҙәр (167 кеше) ҙә эйә була.

1834 йылда Йыланлы ауылында 199 мишәр һәм 287 типтәр йәшәгән.

Йыланлы ауылының икенсе исеме - «Олешкино тож», Алёшкино. Әммә башҡа ауылдарҙа осрағанса, Алёшканың тәүге төпләнеүсе булыуын фараз итергә мөмкин. Тәүге төпләнеүсе 1760 йылда тырнаҡлылар менән килешеү төҙөгән.

1842 йылда 119 мишәргә 35 сирек ужым һәм 94 сирек яҙғы ашлыҡ сәселгән. 6 тирмән булған. Өс баҫыулы сәсеү әйләнеше еңгән. 1895 йылға 13 һуҡҡыс һәм 20 елгәргес булған. 47 мишәр хужалығына 274 йылҡы малы, 1238 һыйыр, 230 һарыҡ, 100 кәзә тура килә. 59 типтәр йортонда — 344 йылҡы малы, 325 һыйыр, 243 һарыҡ, 255 кәзә аҫыралған. 1842 йылда мишәрҙәр 15 умарта һәм 5 солоҡҡа, типтәрҙәр - 95 умартаға эйә булған. ХIХ быуат башында Йыланлыла 5 тимерлек һәм 5 кибет эшләгән. Ауыл мосолмандарының — 2 мәсете булған^[5][6].

1859 йылда 152 йортта барлығы 916 кеше йәшәгән.

1865 йылда Йыланлы (Алёшкино) ауылындағы 156 йортта — 1005 кеше йәшәй. Игенселек, малсылыҡ, умартасылыҡ менән шөғөлләнгәндәр. Мәсет, училище, һыу тирмәне булған^[7].

1906 йылда Йыланлы ауылында 2 мәсет, мәҙрәсә, һыу тирмәне, 2 бакалея һәм 2 мануфактура кибете булған.

1920 йылда 428 йортта 2201 типтәр һәм мишәр иҫәпкә алынған^[8].

Әлеге ваҡытта Йыланлы ауылында урта мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер-акушерлыҡ пункты, Мәҙәниәт йорто, китапхана, мәсет бар^[9].

Йыланлы ауылында татарҙар йәшәй (2002).

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Халыҡ һаны буйынса аңлатматөрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

• Вәлиәхмәтов Ансар Фазлиәхмәт улы (1.05.1922—10.07.2005), ғалим-патологоанатом, юғары мәктәп эшмәкәре. Медицина фәндәре докторы (1975), профессор (1977). 1976—1987 йылдарҙа Башҡорт дәүләт медицина институтының кафедра мөдире. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, I һәм II дәрәжә Ватан һуғышы һәм Ҡыҙыл Йондоҙ ордендары кавалеры.
• Вәлиев Рәфғәт Әхтәм улы (18 февраль 1911 йыл — 10 июль 1993 йыл) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби эшмәкәр, инженер-механик, ғалим-баллистик. Генерал-майор-инженер (1962). Техник фәндәр кандидаты (1962). Ленин премияһы лауреаты (1965).
• Ғирфанов Солтан Ғирфан улы (3 июль 1913 йыл — 31 март 1989 йыл) — ауыл хужалығы хеҙмәткәре. 1946—1949 йылдарҙа Ҡыйғы районының Киров исемендәге колхозының йылҡысылыҡ фермаһы мөдире. Совет-фин һәм Бөйөк Ватан һуғыштарында ҡатнашыусы. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1948), 3‑сө дәрәжә Дан ордены кавалеры (1943).
• Яруллин Харис Хафиз улы (14.09.1924—3.10.1987), ғалим-физиолог. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1955 йылдан СССР Медицина Фәндәре академияһының Неврология ғилми-тикшеренеү институты хеҙмәткәре һәм 1959 йылдан — өлкән ғилми хеҙмәткәре, 1970 йылдан — Медико‑биологик проблемалар институтының лаборатория мөдире. Медицина фәндәре докторы (1967), профессор (1974)^[10].
• Закирйәнов Кәбир Закирйән улы (10 апрель 1931 йыл) — СССР һәм Рәсәй урыҫ теле белгесе, педагог-методист, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Педагогия фәндәре докторы (1979), профессор (1981), Рәсәй Федерацияһы юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре (2007), Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1981), Рәсәй Федерацияһы юғары белем биреүҙең маҡтаулы хеҙмәткәре (1997), СССР юғары белем биреү мәктәбенең отличнигы(1977), РСФСР халыҡ мәғарифы отличнигы(1973), Башҡортостан Республикаһының мәғариф отличнигы (1994)^[11]. Башҡорт дәүләт университетының филология факультетында кафедра мөдире (1980—1996).
• Рафаэль Сафин (16.02.1932—22.12.2002), шағир, драматург, журналист һәм йәмәғәт эшмәкәре. Башҡорт АССР‑ының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре (1982).
• Уразаева Роза Зәйнулла ҡыҙы (20.11.1944 — 11.08.2005), табип, гинеколог, һаулыҡ һаҡлау өлкәһе алдынғыһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған табибы (1981). «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры (1981). 1969—1996 йылдарҙа Мәсетле районының Оло Ыҡтамаҡ үҙәк район дауаханаһында акушер-гинеколог булып эшләй.
• Ниғмәт Хәким (Хәкимов Ниғмәтулла Ғиниәтулла улы; 1899—3.08.1937), лингвист, төркиәтсе. 1930—1935 йылдарҙа Ҡазандағы Көнсығыш педагогия институты доценты. Сәйәси золом ҡорбаны^[12].

Ер-һыу атамалары

Тауҙар:

Урмандар:

Йылғалар:

• Әй, Вәҡийәр

Шишмәләр:

Ялан-бесәнлектәр:

Таусыҡтар, түбәләр:

Тәбиғәт һәйкәлдәре:

• Таҡтаташ ҡаялары

• Әйле
• Тырнаҡлы

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4.

• Йыланлы // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 543. — ISBN 978-5-295-04683-4. 543 б.

	Портал «Башҡортостан ауылдары»
	Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.) Викикитапханала
	Проект «Башҡортостан ауылдары»