Эльфрида Елинек

Эльфрида Елинек 1946 йылдың 20 октябрендә Австрияның Штирия ерендәге Мюрццушлаг ҡалаһында тыуа.

Бала сағы һәм йәшлеге Венала үтә. Әсәһе Ольга Илона Бухнер (иренең фамилияһы буйынса Елинек, 1904—?) хәлле католик ғаиләһенән сыҡҡан, оҙаҡ йылдар бухгалтер булып эшләй; атаһы Фридрих Елинек (1900—1969) фәҡир ғаиләлә тыуып үҫкән, һөнәре буйынса химик, ғилми хеҙмәттәр, шул иҫәптән «Zur Kenntnis der Brenztraubensäure» (1954) тигән монографияның авторы була. Сығышы менән йәһүд булһа ла^[6], атаһы хәрби осор өсөн кәрәкле һөнәр эйәһе булғанға национал-социалистик режим эҙәрләүенә эләкмәй. 1950-се йылдарҙа Фридрих Елинек психик ауырыуға тарый һәм оҙаҡ ваҡыт ғаиләһе тәрбиәһе аҫтында өйҙә ята һәм, бөтөнләйгә аҡылдан яҙып, 1969 йылда вафат була.

Атаһы ауырып киткәс, Эльфриданы тәрбиәләү менән әсәһе шөғөлләнә: ҡыҙыҡай католик балалар баҡсаһына, шунан монастырь мәктәбенә йөрөй. Әсәһе Эльфриданың музыкант булыуын теләй, ул фортепиано, флейта, гитара, скрипка һәм альтта уйнарға өйрәнә. 13 йәшендә Елинекты Вена консерваторияһына ҡабул итәләр, унда орган, фортепиано, блокфлейта һәм музыкаль композиция дәрестәрен ала. Бер юлы асыҡ хоҡуҡ гимназияһын да тамамлай.

Сығарылыш имтихандарын тапшырып бөткәс тә Елинек нервы өҙлөгөүе менән сирләп китә: бер нисә семестр буйы Вена университетында сәнғәт һәм театр тарихын өйрәнергә тырыша, әммә ҡурҡыу өйәнәктәре көсәйеү арҡаһында 1967 йылда уҡыуын туҡтата. Йыл буйы өйҙә ултыра. Нәҡ ошо ваҡытта яҙыша башлай. Уның тәүге шиғырҙары төрлө журналдарҙа баҫыла, шунан «Лизаның шәүләләре» (Lisas Schatten) (1967) тигән йыйынтығы сыға.

1971 йылда Эльфрида Елинек консерваторияла орган класы буйынса имтихан тапшыра. Был йылдарҙағы әҙәби үҫеше Ролан Барт йоғонтоһо аҫтында була. 1972 йылда Елинек Берлинға дуҫы Герт Лошутц эргәһенә йәшәргә күсә, әммә бер йылдан Венаға кире ҡайта, бында һул хәрәкәттә әүҙем ҡатнаша (1971—1991 йылдарҙа Елинек Австрия Коммунистар партияһы ағзаһы була). 1974 йылда фильмдар өсөн музыка яҙған Готтфрид Хюнгсбергҡа кейәүгә сыға. 1970-се йылдарҙан ире Мюнхенда информатик булып эшләй.

1975 йылда Елинектың «Һөйәркәләр» (die liebhaberinnen) тигән романы сыға. 1980 йылдар башында «Бикле ишек алдында» (Ausgesperrten) тигән романы донъя күрә. Әҫәр һәйбәт ғаиләләрҙә үҫкән ауыр үҫмерҙәрҙе һүрәтләй, хикәйәләү тотош ғаиләнең үлтерелеү фажиғәһе менән тамамлана.

1983 йылда Эльфрида Елинек тәүге тапҡыр ҙур янъял уртаһына эләгә. Театр сәхнәһендә «Бургтеатр» спектакле ҡуйыла, унда Австрияның национал-социалистик үткәнен баҫырырға тырышыу темаһы күтәрелә, хикәйәләү үҙәгенә Елинектың һул хәрәкәт буйынса арҡалашы, заманының билдәле актрисаһы Паула Вессели фигураһы ҡуйыла. Елинектың үҙ илен «фашлаусы» тигән даны сыға. Шул уҡ йылды Эльфрида Елинектың төп әҫәрҙәре рәтендә торған «Пианистка» романы баҫыла.

Уның «Шәһүәт» (Lust) тигән романы ла Европалағы тынлыҡты боҙа. Феминисткаларҙың порнография темаһына бәхәстәре йоғонтоһонда яҙылған роман сығыр-сыҡмаҫтан тигәндәй бестселлерҙар исемлегенә эләгә.

Һуңғы осор әҫәрҙәрендә Елинек феминистик темаларҙан ситләшә һәм социаль тәнҡиткә, Австрияның нацистик үткәне темаларына мөрәжәғәт итә.

2004 йылда «романдарында һәм драмаларында уға ғына хас тел аһәңе менән социаль клишеларҙың абсурдлығын һәм мәжбүр итеүсән хакимлығын фашлаусы музыкаль күп тауышлылыҡ өсөн» әҙәбиәт буйынса Нобель премияһы бирелеү Эльфрида Елинек ижадының иң юғары үре булып тора.

Немец телендә баҫылған әҫәрҙәре

• Лизаның шәүләләре / Lisas Schatten (шиғыр йыйынтығы) — Relief-Verlag Eilers, 1967
• беҙ алдатҡыс ем, балаҡай! / wir sind lockvögel baby! (роман) — Rowohlt, 1970
• Михаэль. Инфантилдар өсөн ҡулланма / Michael : ein Jugendbuch für die Infantilgesellschaft (роман) — Rowohlt, 1972
• Һөйәркәләр/ Die Liebhaberinnen (роман) — Rowohlt, 1975
• буколит: аудиороман / bukolit: hörroman (роман) — Rhombus-Verlag, 1979
• Бикле ишек алдында / Die Ausgesperrten (роман) — Rowohlt, 1980
• финал: 1966—1968 шиғырҙары / ende: gedichte von 1966—1968 (шиғыр йыйынтығы) — Schwiftinger Galerie-Verlag, 1980
• Сикһеҙ сафлыҡ/ Die endlose Unschuldigkeit (проза, пьесалар, эссе) — Schwiftinger Galerie-Verlag, 1980
• Нора иренән киткәс, нимә булды / Was geschah, nachdem Nora ihren Mann verlassen hatte oder Stützen der Gesellschaften (пьеса) — Sessler, 1980
• Пианистка / Die Klavierspielerin (роман) — Rowohlt, 1983
• Театр пьесалары (Уте Нюссендың һуңғы һүҙе менән) / Theaterstücke (mit ein Nachwort von Ute Nyssen) (пьесалар) — Prometh-Verlag, 1984
• О төпкөл, яҡла уны / Oh Wildnis, oh Schutz vor ihr (проза) — Rowohlt, 1985
• Сырхау, йәки Замана ҡатындары / Krankheit oder moderne Frauen — Prometh-Verlag, 1987
• Шәһүәт/ Lust (роман) — Rowohlt, 1989
• Болоттар. Йорт/ Wolken. Heim (пьеса) — Steidl, 1990
• Изабель Юппер "Малина"ла: киносценарий / Isabelle Huppert in Malina: ein Filmbuch (киносценарий)- Suhrkamp, 1991
• Тотенау тауы / Totenauberg (пьеса) — Rowohlt, 1991
• Театр пьесалары / Theaterstücke (пьесалар) — Rowohlt, 1992
• Үлеләрҙең балалары / Die Kinder der Toten (роман) — Rowohlt, 1995
• Дауыл һәм мәжбүрләү: енестәр көрәше булараҡ хат / Sturm und Zwang : Schreiben als Geschlechterkampf (Ютта Хайнрих, Адольф-Эрнст Мейер менән берлектә, эссе) — Klein, 1995
• Ял төйәге, йәки Бөтәһе лә бының менән шөғөлләнә / Stecken, Stab und Stangl: Raststätte (und andere) neue Theaterstücke (пьесалар) — Rowohlt, 1997
• Спорт пьесаһы / Ein Sportstück (пьеса) — Rowohlt, 1998
• ул уның кеүек түгел / er nicht als er (пьеса) — Suhrkamp, 1998
• Ҡурҡыныс юҡ: үлемдең кескәй трилогияһы / Macht nichts: eine kleine Trilogie des Todes (пьесалар) — Rowohlt-Taschenbuch-Verlag, 1999
• Ҡомһоҙлоҡ: күңел асҡыс роман / Gier: ein Unterhaltungsroman (роман) — Rowohlt, 2000
• Хуш: 3 кескәй драма / Das Lebewohl: 3 kl. Dramen (пьесалар) — Berlin-Verlag, 2000
• Альпта: өс драма / In den Alpen: drei Dramen (пьесалар) — Berlin-Verlag, 2002
• Үлем һәм ҡыҙ I—V: принцессаларҙың драмалары / Der Tod und das Mädchen I—V: Prinzessinnendramen (пьесалар) — Berliner Taschenbuch-Verlag, 2003
• Бэмбилэнд; Вавилон: ике театр тексы / Bambiland; Babel: zwei Theatertexte (пьесалар) — Rowohlt, 2004
• Рейн алтыны. театр эсселары / rein GOLD. ein bühnenessay — Rowohlt, Reinbek bei Hamburg, 2013

Рус теленә тәржемә ителгән әҫәрҙәре

• Любовницы / Die Liebhaberinnen — Симпозиум, 1996
• Пианистка / Die Klavierspielerin — Симпозиум, 2001
• Перед закрытой дверью / Die Ausgesperrten — Симпозиум, 2005
• Алчность / Gier — Амфора, 2005
• Похоть / Lust — Симпозиум, 2006
• Дети мёртвых / Die Kinder der Toten — Амфора, 2006
• Михаэль. Руководство для инфантильных мальчиков и девочек / Michael. Ein Jugendbuch für die Infantilgesellschaft — Амфора, 2006
• Клара Ш. / Clara S. — Митин Журнал, Kolonna Publications, 2006
• Дикость. О! Дикая природа! Берегись! / Oh Wildnis, oh Schutz vor ihr — Амфора, 2007
• Мы пестрые бабочки, детка! / Wir sind lockvögel baby! — Амфора, 2007
• Бембиленд. Вавилон / Bambiland; Babel: zwei Theatertexte — АСТ, Астрель, 2008
• Тотенауберг — Гора мертвецов / Totenauberg — АСТ, Астрель, 2009
• Предание смерти / Ein Sportstück — АСТ, Астрель, 2009
• Болезнь, или Современные женщины / Krankheit oder moderne Frauen — АСТ, Астрель, 2009
• Посох, палка и палач / Stecken, Stab und Stangl — АСТ, Астрель, 2010
• Смысл безразличен. Тело бесцельно. Сборник эссе / по-немецки не публиковался — Симпозиум, 2010
• Чисто рейнское ЗОЛОТО / rein GOLD — АСТ, 2016

• Эльфрида Елинек в «Журнальном зале»
• Интервью Эльфриды Елинек
• Страница Эльфриды Елинек (нем.)(нем.)
• Библиография Эльфриды Елинек 2004 йыл 4 декабрь архивланған. (инг.)(инг.)
• Эльфрида Елинек (инг.) Internet Movie Database сайтта(инг.)Internet Movie Database
• У Елинек всё с двойным смыслом: Интервью с Татьяной Набатниковой // Радио «Свобода». — 26 июля2006 года.