Ялта конференцияһы
Союздаш державаларҙың Ялта (Ҡырым) конференцияһы (4-11 февраль 1945 йыл) — Гитлерға ҡаршы коалиция — СССР, АҠШ һәм Бөйөк Британия — илдәре лидерҙарының Икенсе Бөтә донъя һуғышы ваҡытында, һуғыштан һуңғы донъя тәртибен урынлаштырыуға бағышланған икенсе осрашыуы. Конференция Ялтанан (Ҡырым АССР-ы, РСФСР, СССР) 3 километр алыҫлыҡта ятҡан Ливадия ҡасабаһында Ливадия (Аҡ) һарайында үтә һәм Гитлерға ҡаршы коалицияның ядро эпохаһына тиклем һуңғы конференцияһы була.
| Ялта конференцияһы | |
 | |
| Кем хөрмәтенә аталған | Ялта[d] |
|---|---|
| Дәүләт |  СССР |
| Административ-территориаль берәмек | Ялта[d] |
| Урын | Ливадия һарайы |
| Тәртип буйынса һуңыраҡ килеүсе | Потсдамская конференция[d][1] |
| Башланыу датаһы | 4 февраль 1945 |
| Тамамланыу датаһы | 11 февраль 1945 |
| Эра | Икенсе бөтә донъя һуғышы |
| Ҡатнашыусылар | Америка Ҡушма Штаттары, Бөйөк Британия һәм СССР |
 | |
 Ялта конференцияһы Викимилектә | |
Әһәмиәте
1943 йылда Тәһран конференцияһында Франклин Рузвельт, Иосиф Сталин һәм Уинстон Черчилль Өсөнсө рейхты еңеүгә өлгәшеүҙең төп проблемаларын тикшерә,1945 йылдың июль-авгусында Потсдам конференцияһында тыныс ҡоролош һәм Германияны бүлеү тураһында фекер алыша, Ялтала донъяны еңеүсе илдәр араһында бүлеү тураһында төп ҡарарҙар ҡарар ҡабул ителә[2].
Был ваҡытҡа Германияны еңеү ваҡыт мәсьәләһе генә була, һуғыш тамамланыу стадияһына инә. Япония яҙмышы ла артыҡ шик тыуҙырмай, сөнки АҠШ барлыҡ Тымыҡ океанды тиерлек контролдә тота. Союздашдар уларҙың Европа тарихы менән идара итеү буйынса уникаль мөмкинлеге булыуын аңлай, сөнки тотош Европа бары тик өс дәүләт ҡулында була.
Ҡарар
Конференцияның бөтә ҡарраҙары ике проблеманы хәл итеүгә ҡағыла.
Беренсенән, әле күптән түгел Өсөнсө рейх баҫып алған территорияларҙа яңы дәүләт сиктәре үтәкреү талап ителә. Бер үк ваҡытта союздаштарҙың йоғонто яһау даирәһе араһына рәсми булмаған, әммә барлыҡ яҡтар ҙа таныған демаркацион сик һыҙаттар — Тәһран конференцияһында уҡ башланған эште тамамлау — билдәләү кәрәк була.
Икенсенән, союздаштардөйөм дошман юҡҡа сыҡҡандан һуң Көнбайыш менән СССР-ҙың мәжбүри берләшеүе әһәмиәтен юғалтыуын, шуға күрә донъя картаһында сикләү һыҙаттарын үҙгәрмтәҫкә гарантия биргән процедуралар булдырырға кәрәклеген аңлай.
Сиктәрҙе бүлеү
Был мәсьәләлә Рузвельт, Сталин һәм Черчилль, үҙ-ара ташламаларға барып, бөтә пункттар буйынса ла тиерлек килешеүгә килә. Һөҙөмтәлә донъяның сәйәси картаһының конфигурацияһы һиҙелерлек территориаль үҙгәрештәр кисерә[3].
Иҫкәрмәләр
Әҙәбиәт
- Крымская конференция // История дипломатии / под ред. А. А. Громыко, И. Н. Земскова, В. А. Зорина, В. С. Семёнова, М. А. Харламова. — М.: Политиздат, 1975. — Т. IV. — С. 546—575. — 752 с.
- Советский Союз на международных конференциях периода Великой Отечественной войны 1941—1945 гг. Сборник документов / Министерство иностранных дел СССР. Крымская конференция руководителей трёх союзных держав — СССР, США и Великобритании (4-11 февраля 1945 г.) Т. 4. — М.: Политиздат, 1984.
- Ялта-45. Начертания нового мира. / Ред. Н. Нарочницкая. — М.: Вече, 2010. — ISBN 978-5-9533-4615-3
- Советская дипломатия в годы Великой Отечественной войны (1941—1945 гг.) Гл. 12. // А. В. Шатаев. Незагадочный Иосиф Сталин. Кн. 4. — Барнаул: АРТ, 2010. — С. 3-134.
- Шевченко О. К. «Границы Ялты»: социокультурный срез Силезии, присоединённой к Польше в 1945 г. // «Ялтинская система» и современный мировой порядок: проблемы глобальной и региональной безопасности / Материалы международной научной конференции, прошедшей в Ялте в 2010 г. — Симферополь, 2010.
- Шевченко О. К. Современная российская германистика о Крымской конференции // Культура народов Причерноморья. — 2013. — № 253. — С. 174—177.
- Крымская конференция 1945 г.: актуальные вопросы истории, права, социологии, политологии, культурологи, философии / Материалы международной научной конференции Ялта-45/13 (Симферополь, Украина 23-27 апреля 2013 г.) / под общей редакцией Шевченко О. К. — Симферополь: электронное издательство К. О. Ш., 2013. — 152 c.
Һылтанмалар
- Крымская (Ялтинская) конференция (4—11 февраля 1945) // Сайт Минобороны России 2018 йыл 1 февраль архивланған.
- Архивные документы о подготовке Ялтинской конференции 1945 года // Сайт Минобороны России 2020 йыл 31 ғинуар архивланған.
- Материалы Ялтинской конференции
- Тегеран-Ялта-Потсдам
- Ялтинская конференция (4 — 11 февраля 1945 г.) — архивные фотодокументы, запечатлевшие конференцию
- Принятые на конференции документы (инг.)
- Протокол работы Крымской конференции
- Коммюнике о конференции руководителей трёх союзных держав — Советского Союза, Соединённых Штатов Америки и Великобритании в Крыму
- Кожевин Игорь. Секреты ялтинской политической кухни 65 лет спустя // Вести.ру, 11 февраля 2010.
- Крымская конференция 1945 г. (Альманах)