Diabetes
An Diabetes, na inaapod man diabetes mellitus (Ingles), sarong grupo nin mga kahelangan nin endokreno na namimidbid sa halangkaw na asukar sa dugo (hyperglycemia).[1][2] An diabetes kinakawsa magsalang huli sa kulang nin insulin sa pankreas (type 1 diabetes) o igwang dai pagkakabalanse kan lebel nin asukar sa dugo asin produksyon nin insulin, (type 2 diabetes), asin nabutwa man ini huli sa pagbabados nin babae (gestational diabetes).[3] Mga sintomas nin diabetes manlaen-laen, asin kun dai nabubulong pwedeng mahulog sa natnat o laygay na komplikasyon.[4] An dai pagbulong kaini o pinapasipara o dai toltol na pagbulong kan helang na ini binubunga nin 1.5 milyon na kagadanan taon-taon.[1]
_Gradient_Map.png)
Mayong mahiwas na inaakong paagi nin pagbulong nin diabetes. An pinaka-komun na bulong kaini iyo an pagsasalida o paghihipno nin insulin paagi sa pagineksyon kaini sa pasyente. Pwede man paagi nin pagtomar nin mga medikasyon panlaban sa helang na ini arog kan metformin o semaglutide, patin paghira sa estilo nin pagbuhayn asin an mga ini pwedeng maremedyuhan an inaapod na type 2 diabetes. An diabetes kawsa nin pagbados nawawara mansana pag'aki kan bados.
Sinasabing kan 2019, ginagaom na 463 milyon katawo may diabetes sa kinaban, 8.8% kan kamagurangan kan populasyon. An type 2 diabetes binibilog mga 90% kan mga kaso nin diabetes.[5] An paglalakop kan helang na diabetes padagos asin sige an dugang, orog na sa mga nasyon na tirios.[6] An rata nin pagdugang mayo pinag'iba sa babae asin sa lalake, asin ta an diabetes iyo an ika-7 kawsa nin kagadanan sa kinaban.[7][8] Sa 2030, pinaghuhulaan na an gasto sa pan-kinaban na pagmato sa kahelangan nin diabetes sa kinaban malampas nin US$1 trillion.[9]
Mga senyales asin sintomas
An mga klasikong sintomas nin dai-binubulong na diabetes iyo, dai tuyong pagbaba nin timbang, polyuria (sige-sigeng pag'ihi), polydipsia (grabeng pagkapaha'), asin polyphagia (halangkaw na mateng pagkagutom).[10] Mga sintomas pwedeng magluwas tolos (mga semana o mga bulan) sa type 1 diabetes, mantang ini maluway sana magparisa o dai ngani mamatean sa type 2 diabetes.[11]
Iba pang mga senyales asin sintomas pwedeng magtanda' sa pagbutwa nin diabetes pero bako man pirmi huli kan helang na ini. Dagdag sa mga sintomas na nagkasarambit sa itass, pwede man ini magkawsa nin maalopoop na paghiling, kulog-payo, pagkarutoy, maluyang pag'umay nin mga pa'kit sa kublit, asin pagluwas sa kublit nin hiras. An haloy o laygay na langkaw nin glucose sa dugo pwedeng magsaromsom ini samga lente nin mata, na napahira kan porma kaini na binubunga nin pagtibang sa paghiling. An pagwara nin bisyon pwede kinakawsa kan inaapod na diabetic retinopathy. An lakopan na hiras sa kublit na nangyari huli sa diabetes inaapod sa Ingles na diabetic dermadromes.[12]
