Premyo Nobel sa Literatura
An Premyo Nobel sa Literatura (boot saibhon, "para" sa literatura) sarong Swekong gawad literatura na taon-taon iginagawad, poon pa kan 1901, sa isayman na autor hale saen man na nasyon na sa tataramon kan Swekong industriyalistang si Alfred Nobel, "sa lantad nin literatura, nagprodyusir nin pinakamahusay na trabaho sa idealistikong direksyon" (original Swedish: den som inom litteraturen har producerat det utmärktaste i idealisk rigtning).[1][2] Maski ngani an obrang personal nin saro mahusay asin napapalaen, an premyo itinutugmad sa kabilogan kan trabaho nin sarong autor. An Swedish Academy iyo an nadesisyon kun isayman an maresibi kan premyo. An akademya inaanunsyo an pangaran kan kagresibi amay nin Oktobre. Ini saro sa limang Premyo Nobel natugdas sa pagboot kan huring testamento ni Alfred Nobel kan 1895. An Literatura iyo an tradisyonal na pinal na iginagawad sa seremonya nin pagpresentar kan mga Premyo Nobel. May okasyon na an premyo inoktaba sa sunod na taon, siring kan nangyari kan 2018.[3][4][5]
| Premyo Nobel sa Literatura | |
| Ipiggagawad kan | Swedish Academy |
| Kinamomogtakan | Stockholm, Sweden |
| Enot na ipiggawad | 1901 |
| Huring ipiggawad | 2022 |
| Kaput-kapot kan | Annie Ernaux (2022) |
| [nobelprize | |
|---|---|
Kalakawan kan Premyo
Si Alfred Nobel nagboot sa saiyang huring testamento na an saiyang kayamanan gamiton sa pagmukna nin magkapirang premyo para duman sa nakakadusay nin "pinakahalangkaw na pakinabang sa sangkatawohan" sa lantad nin pisika, kemika, katoninogan, pisyologo o medisina, asin literatura.[6][7] Dawa ngani si Nobel nagbilog nin magkapirang testamento sa lawig kan saiyang buhay, an ultimo nasurat niya sarong taon bago siya nagadan, asin napirmahan niya sa Swedish-Norwegian Club sa Paris kan 27 Nobyembre 1895.[8][9] Si Nobel iwinaras niya 94% kan total kan saiyang mga assets, 31 million Swedish kronor (US$198 million, €176 milyon kan 2016), sa pagtugdas asin pagsuporta sa limang Premyo Nobel.[10] Huli sa makuring pagduda nakapalibot sa pagkatunay kan testamento, ini nata'wan sanang katibayan kan 26 Abril 1897 kan an Storting (Parlamento Norwuego) pinagtibay ini.[11][12] An executor kan saiyang testamento iyo sinda Ragnar Sohlman asin Rudolf Lilljequist, na sinda nagmukna kan Pundasyon Nobel sa pagpangataman kan yaman asin pag'organisar kan mga premyo.
An mga miyembro kan Komiteng Norwuego Nobel na iyo an magawad kan Premyo sa Katuninongan pinagnombrahan pakapagpatibay kan testamento. An organisasyon nin paggawad iyo an mga minasunod: an Karolinska Institutet kan 7 Hunyo, an Swedish Academy kan 9 Hunyo, asin an Royal Swedish Academy of Sciences kan 11 Hunyo.[13][14] Dangan an Pundasyon Nobel nagkasurundo sa mga susundon kun pano an Premyo Nobel iwawaras. Kan 1900, an Pundasyon Nobel na mga reglamentong pinagtibay pinagpromulgar ni Hadeng Oscar II.[12][15][16] Susog sa testamento ni Nobel, an premyo sa literatura an dapat magboot iyo any "Akademya sa Stockholm", na mayong iba iyo an pigmando sa statute kan Pundasyon Nobel ini mansana an Akademyang Sweko.[17]
Nominasyon asin palakaw sa paggawad
Plantilya:Main listTaon-taon, an Swedish Academy napadara nin mga notisya sa pghagad nin nominasyonnin mga kandidatro para sa Premyo Nobel sa Literatura. Mga myembro sa Akademya, mga kaapil sa mga akademyang litaratura, mga propesor sa literatura asin le nggwahe, dati mga kagresibi kan Premyo, asin an mga presidente nin mga kasararoan nin mga parasurat tinutugotan na magsumitir nin mga nominasyon. Dai tugot an magsadiring nominar.[18]
Rinibo an sinusurat nsa paghagad nin nominasyon asin kan puon kan 2011[update] mga 220 na nominasyon an nagbaralik.[19] TAn siring na mga proposal dapat makaabot sa Akademya sa o bago mag ika-1 nin Pebrero, asin ta an Komiteng Nobel, sarong grupo komponido nin apat po limang myembro an narekisa kan mga proposal.[20] Pag Abril, an Komite sinasaligsig ini asin napili nin 20ng kandidato na sana.[19] Pag Mayo, lista na sana nin lima an natada sa pagsirne kan Akademya.[19] An mga surunod na apat na bulan nauubos sa pagbasa asin pagrebyu kan mga obra kan limang kandidato.[19] Sa Oktobre, mga kaapil sa Akademya naboroto asin an siisayman na ka ndidato makaresibi nin sobra sa kabanga kan total na boto iyo an napipili na Nobel laureate sa Literatura. Mayong makakasikwit kan premyo na dai nakakalaog nin duwang beses sa lista; kaya an mga autor nariliwat nabutwa asin rinerebyu ulit sa lawig kan mga taon.[19] An mga akademiko binabasa mga trabaho sa orihinal na lenggwahe, alagad kun an kandidato na shortlisted sa lenggwahe mayong myembro an tatao, naapod sinda ninmga parapalis asin pinasumpa na mga eksperto na magtao ni nmga sampol kan trabaho kan parasurat na kandidato.[19] Other elements of the process are similar to those of other Nobel Prizes.[20] An akademyang Sweko binibilog nin 18 myembro na matukaw lawigbuhay, asin dai pwede magdemitir alagad ini kan taon 2018 nahira na.[21] Kan 2 Mayo 2018, si King Carl XVI Gustaf pig'enmyenda an reglamento kan akademya asin psobile nang magdemitir an sarong kaapil. An bagong reglamento nagsasabi man na an myem bro na bakong aktibo nin duwang taon pwedeng ulayan nang magbutas sa kargo.[22][23] An mga myembro sa komite Nobel natukaw nin tolong taon asin tinatabangan nin mga eksperto.[24]
An premyo parati ibinabareta paglaog kan Oktobre. Kun minsan, an premyo inaanunsyo pakalihis sarong taon kan pagnominar siring kan nangyari kan papremyo nin 2018. Sa tahaw nin kontrobersya arog kan sekswal na pagrereklamo, may interes namumugtak sa alangan, o resignasyon in mga opisyales, kan 4 Mayo 2018, an Akademya Sweko nagpabareta na an 2018 laureate iaanunsyo sabay na sana sa laureate nin 2019.[4]<ref name="nobelBBC"
Mga panluwas na takod
| An Wikimedia Commons igwa nin medya dapit sa Premyo Nobel sa Literatura. |
- The Nobel Prize Medal for Literature – Official webpage of the Nobel Foundation.
- Graphics: National Literature Nobel Prize shares 1901–2009 by citizenship at the time of the award and by country of birth. From J. Schmidhuber (2010), Evolution of National Nobel Prize Shares in the 20th Century at arXiv:1009.2634v1
- What the Nobel Laureates Receive – Featured link in "The Nobel Prize Award Ceremonies" on the official site of the Nobel Foundation.
- "The rise of the Prize" – Article by Nilanjana Roy dealing with the history of the award by decade, from the 1900s to the 2000s.
- Alternative Nobel literature prize planned in Sweden
