Макс Вэбэр

Максімілян Карл Эміль Вэбэр нарадзіўся 21 красавіка 1864 году ў прускім Эрфурце, але ягоная сям’я пераехала ў Бэрлін у 1869 годзе^[14][15]. Бацька Макса Вэбэра, таксама як і ягоны сын, быў доктарам права і вядомым палітыкам, займаючы пэўны час пасады парлямэнтара ў Прускім ляндтагу і агульнанямецкім Райхстагу^[15][16][17]. Макс быў найстарэйшым зь дзевяці дзяцей у сям’і^[16][18]. Дзяцінства і маладосьць Макс правёў у Бэрліне. Зь цягам часу на Вэбэра малодшага паўплывалі шлюбныя і асабістыя супярэчнасьці паміж ягоным бацькам, які атрымліваў асалоду ад зямных задавальненьняў, не зьвяртаючы ўвагі на рэлігійныя і філянтрапічныя справы, і ягонай маці, адданай кальвіністкай, якая імкнулася весьці аскетычны лад жыцьця і прытрымлівалася маральных абсалютысцкіх ідэяў^[16][17][19].

У 1870 годзе хлопчык пачаў навучаньне ў прыватнай школе Дэбэліна ў Шарлётэнбургу^[20][21]. На занятках Вэбэр, сумуючы ад выкладаньняў сваіх настаўнікаў, таемна прачытаў усе сорак тамоў твораў пісьменьніка Ёгана Вольфганга фон Гётэ^[20][22]. Пазьней Гётэ зрабіў важны ўплыў на ягоныя думкі і мэтадалёгію^[22]. Перад паступленьнем ва ўнівэрсітэт ён прачытаў шмат іншых клясычных твораў, у тым ліку філёзафа Імануіла Канта^[14]. На Каляды 1877 году трынаццацігадовы Макс падарыў сваім бацькам два гістарычныя эсэ пад назвай «Пра хаду гісторыі Нямеччыны з асаблівай спасылкай на пазыцыі імпэратара і папы рымскага» і «Пра пэрыяд Рымскай імпэрыі ад Канстантына да перасяленьня народаў». Праз два гады, таксама на Каляды, ён напісаў яшчэ адно гістарычнае эсэ «Назіраньні аб этнічным характары, разьвіцьці і гісторыі індаэўрапейскіх народаў».

У 1882—1884 гадах, ён вывучаў права, філязофію і эканоміку ў Гайдэльбэрскім унівэрсытэце. У 1883—1884 гадах Макс быў вымушаны спыніць вучобу і пайсьці ў войска. У гэты час ён быў у Страсбургу, дзе наведваў заняткі свайго дзядзькі гісторыка Германа Баўмгартэна^[16][23], які паўплываў на рост лібэралізму Вэбэра і крытыку дамінаваньня Ота фон Бісмарка ў нямецкай палітыцы^[16][24][25]. У першыя некалькі гадоў ва ўнівэрсытэце Вэбэр быў сябрам клюбу, які рабіў акцэнт на пітво піва і фэхтаваньне^[26][27]. Падчас трэнаваньняў ён атрымаў некалькі дуэльных шнараў на левым баку твару^[28][29][30]. Ягоная маці была незадаволеная ягонымі паводзінамі і дала яму аплявуху, калі ён вярнуўся дадому пасьля заканчэньня трэцяга сэмэстра ў 1883 годзе. Аднак Вэбэр пасталеў, усё часьцей прымаючы бок маці ў сямейных спрэчках ды усё больш адчужаючыся ад бацькі^[16][19][30]. Пасьля сканчэньня службы, ён яшчэ год вучыўся ва ўнівэрсытэце ў Бэрліне, а потым перавёўся ў Гётынген, дзе скончыў сваю вышэйшую адукацыю ў 1886 годзе^[27]. Адначасова з вучобай займаўся юрыдычнай практыкай і працаваў выкладчыкам^[26][31][32].

У 1886—1893 гадах Макс Вэбэр пасяліўся ў Шарлётэнбургу, прадмесьці Бэрліну, дзе працаваў над сваёй доктарскай дысэртацыяй, якую пасьпяхова абараніў у 1889 годзе. Ягонымі кіраўнікамі на той час былі Левін Гольдшміт і Рудольф фон Гнайст. Абароненая праца была на тэму гісторыі права і мела назву «Разьвіцьцё прынцыпу сумеснай адказнасьці і асобнага фонду агульнага партнэрства хатніх грамадаў і камэрцыйных таварыстваў у італьянскіх гарадах». Гэтая праца была выкарыстаная аўтарам як частка большай працы «Аб гісторыі камэрцыйных партнэрстваў у Сярэднявеччы на грунце дакумэнтаў Паўднёвай Эўропы», якая была апублікаваная ў тым жа годзе^[33][34]. Пасьля атрыманьня доктарскай ступені ў 1892 годзе, Макс Вэбэр атрымаў пасаду прафэсара і пачаў выкладаць права ў Бэрлінскім унівэрсытэце. Яшчэ да абароны дысэртацыі Вэбэр выказваў цікавасьць да сучаснай сацыяльнай палітыкі. У 1888 годзе ён далучыўся да Зьвязу сацыяльнай палітыкі, новага прафэсійнага аб’яднаньня нямецкіх эканамістаў, зьвязаных з гістарычнай школай. Яны бачылі ролю эканомікі перш за ўсё ў пошуку разьвязаньня сацыяльных праблемаў эпохі і сталі піянэрамі буйных статыстычных дасьледаваньняў эканамічных пытаньняў. Ён таксама заняўся палітыкай, далучыўшыся да левага руху Эвангельска-сацыяльнага кангрэса^[33][35][36]. У 1890 году зьвяз распачаў дасьледчую праграму дзеля вывучэньня польскага пытаньня ў працэсе остфлюхт, якое выяўлялася ў прыбыцьці польскіх сялянаў ува ўсходнюю Нямеччыну, у той час як мясцовыя немцы мігравалі ў гарады Нямеччыны іншых рэгіёнаў, якія хутка індустрыялізаваліся, як то ў Рурскі рэгіён^[37]. Вэбэр быў прызначаны адказным за дасьледаваньне, склаўшы канчатковую справаздачу, якая атрымала значную ўвагу ды выклікала спрэчкі, паклаўшы пачатак вядомасьці Вебера як навукоўца-сацыёляга^[35][37].

У 1893 годзе ён ажаніўся з Мар’янай Шнітгер, зь якой навуковец ня меў дзяцей^[26][38]. З 1893 па 1899 гады Вэбэр быў сябрам Пангерманскай лігі, арганізацыі, якая змагалася супраць прытоку польскіх рабочых. Ступень ягонай падтрымкі германізацыі палякаў і падобнай нацыяналістычнай палітыкі працягвае абмяркоўвацца сучаснымі навукоўцамі^[39][40][41]. У 1894 годзе Макс Вэбэр атрымаў пасаду прафэсара на катэдры палітычнай эканоміі ў Фрайбурскім унівэрсытэце. Падчас сваёй працы там у 1895 годзе ён прачытаў правакацыйную лекцыю пад назвай «Нацыянальная дзяржава і эканамічная палітыка», дзе раскрытыкаваў іміграцыю палякаў і абвінаваціў прадстаўнікоў юнкерства ў заахвочваньні славянскай міграцыі ў сваіх эгаістычных інтарэсах^[42][43]. Гэта падштурхнула палітыка Фрыдрыха Наўмана да стварэньня Нацыянальна-сацыяльнай асацыяцыі, якая яднала хрысьціянска-сацыялістычныя і нацыяналістычныя палітычныя плятформы^[44][45]. Вэбэр пэсымістычна ацэньваў здольнасьць асацыяцыі дамагчыся посьпеху. У 1896 годзе навуковец пагадзіўся перайсьці на працу ў Гайдэльбэрскі ўнівэрсытэт. Там ён стаў прафэсарам эканомікі і захапіўся ідэямі нэакантыянскай бадэнскай школы. Пасьля сьмерці бацькі ў 1897 годзе Макс Вэбэр перажыў цяжкае псыхалягічнае захворваньне, якое на некаторы час спыніла ягоную навуковую кар’еру^[38][46].

У 1903 годзе была выдадзеная кніга Вэбэра «Пратэстанцкая этыка і дух капіталізму». У 1912 годзе Макс Вэбэр спрабаваў стварыць левацэнтрысцкую партыю, якая павінна была спалучыць ідэі сацыял-дэмакратыі і лібэралізму, але з гэтага нічога не атрымалася.

У 1915 годзе, пад час Першай сусьветнай вайны, Вэбэр стаў дырэктарам вайсковага шпіталю ў Гайдэльбэргу, а пасьля вайны, у 1918 годзе, стаў дарадцам Нямецкай камісіі па разбраеньню, якая працавала над Вэрсалькай мірнай дамовай. Браў значны ўдзел у стварэньні Ваймарскай Канстытуцыі, актыўна выступаючы за артыкул 48, які дазваляў кіраваць Нямеччынай падчас выключных сытуацыяў з дапамогай дэкрэтаў, дзякуючы якой, некалькі гадоў пазьней, Гітлер змог усталяваць сваю дыктатуру.

Вэбэр вярнуўся ва ўнівэрсытэт у 1918 годзе, атрымаўшы катэдру ў Вене, а ў наступным годзе атрымаў першую ў Нямеччыне катэдру сацыялёгіі ў Мюнхэне. На гэтай пасадзе ён працаваў да самай сьмерці.

Памёр праз запаленьне лёгкіх 14 чэрвеня 1920 году.

Асноўнымі навуковымі працамі Макса Вэбэра сталі «Пратэстанцкая этыка і дух капіталізму» (ням. Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus), 1905 год і «Эканоміка і грамадзтва» (ням. Wirtschaft und Gesellschaft), 1922 год.

• Allan, Kenneth D. Explorations in Classical Sociological Theory: Seeing the Social World. — Thousand Oaks, California: Pine Forge Press, 2005. — ISBN 978-1-4129-0572-5
• Honigsheim, Paul The Unknown Max Weber. — Abingdon-on-Thames: Routledge, 2017. — ISBN 978-1-351-30224-1
• Kaesler, Dirk Max Weber: An Introduction to His Life and Work. — Chicago: University of Chicago Press, 1988. — ISBN 978-0-226-42560-3
• Kaesler, Dirk Max Weber. Preuße, Denker, Muttersohn. Eine Biographie. — Munich: C. H. Beck, 2014. — ISBN 978-3-406-66076-4
• Mommsen, Wolfgang J.; Steinberg, Michael Max Weber and German Politics, 1890—1920. — Chicago: University of Chicago Press, 1984. — ISBN 978-0-226-53399-5
• Radkau, Joachim Max Weber: A Biography. — Cambridge: Polity, 2009. — ISBN 978-0-7456-4147-8
• Ritzer, George Contemporary Sociological Theory and Its Classical Roots: The Basics. — 2. — Boston: McGraw Hill, 2009. — ISBN 978-0-07-340438-7

• Працы Макса Вэбэра на Internet Archive  (анг.).
• Вялікая калекцыя арыгінальных тэкстаў  (ням.).