Сафійскі сабор (Канстантынопаль)
Сафійскі сабор (па-грэцку: Ἁγία Σοφία; па-турэцку: Ayasofya) — былы праваслаўны сабор, потым — мячэт, цяпер — музэй, сусьветна вядомы помнік бізантыйскай архітэктуры, сымбаль «залатых часоў» Бізантыі.
У часы Бізантыйскай імпэрыі сабор знаходзіўся ў цэнтры Канстантынопалю каля імпэратарскага палаца. У цяперашнія часы знаходзіцца ў цэнтры Стамбула, у раёне Султанахмэт. Пасьля захопу горада асманамі ў 1453 годзе Сафійскі сабор быў ператвораны ў мячэт, а ў 1935 годзе атрымаў статус музэю. У 1985 годзе сабор разам зь іншымі помнікамі гістарычнага цэнтра Стамбула быў залічаны ў склад Сусьветнае спадчыны ЮНЭСКО[1].
Больш чым тысяча гадоў Сафійскі сабор быў самым вялікім храмам у сьвеце, да таго моманту, пакуль ня быў пабудаваны Сабор Сьвятога Пятра ў Рыме. Вышыня сабора — 55,6 мэтраў, дыямэтар купала — 31 мэтар.
Гісторыя
Першыя збудаваньні
Сабор быў пабудаваны ў 324—337 гадох пры бізантыйскім імпэратары Канстантыне I[2]. У Сакрата Схалястыка будаўніцтва першага храма, званага Сафіяй, адносіцца да кіраваньня імпэратара Канстанцыюса II[3]. Аднак на думке некаторых навукоўцаў Канстанцыюс толькі пашырыў пабудову Канстантына[4]. Сакрат Схалястык паведамляе дакладную дату асьвячэньня храма: «па ўзьвядзеньні Эўдоксіюса на біскупскі пасад сталіцы, асьвечана была вялікая царква, вядомая пад імем Сафіі, што здарылася ў дзясятае консульства Канстанцыюса й трэцяе кесарства Юліяна, у пятнаццаты дзень месяца лютага»[5]. З 360 па 380 гады Сафійскі сабор знаходзіўся ў руках арыянаў. Імпэратар Тэадосіюс I у 380 годзе перадаў сабор праваслаўным і 27 лістапада асабіста ўвёў у сабор Рыгора Багаслова, неўзабаве абранага новым канстантынопальскім арцыбіскупам[6].
Гэты храм згарэў падчас народнага паўстаньня ў 404 годзе[7]. Пабудаваная ізноў царква была зьнішчана пажарам 415 году. Імпэратар Тэадосіюс II загадаў выбудаваць на гэтым жа месцы новую базыліку, што было выканана ў тым жа годзе. Базыліка Тэадосіюса згарэла ў 532 годзе падчас паўстаньня «Ніка». Ейныя руіны былі выяўленыя толькі ў 1936 годзе падчас раскопак на тэрыторыі сабора.
Канстантынаўскі й Тэадосіеўскі храмы былі вялікімі пяцінэфнымі базылікамі[8]. Беднае ўяўленьне пра яе даюць толькі археалягічныя знаходкі, якія дазваляюць меркаваць толькі пра ейныя вялікія памеры й багаты мармуравы строй. Таксама, грунтуючыся на ейных старажытных апісаньнях, робяць выснову, што над ейнымі бакавымі нэфамі разьмяшчаліся двухярусныя галерэі, падобныя пабудаванай адначасова зь ёй базылікі Сьвятой Ірыны[8].
Будаўніцтва Юстыніянавай базылікі
Згодна зь Янам Малялям, храм згарэў 13 студзеня 532 году падчас паўстаньня Ніка[9]. Праз сорак дзён пасьля пажару імпэратар Юстыніян I загадаў на ягоным месцы пабудаваць новую царкву з тым жа назовам, якая павінна была стаць па ягонай задуме упрыгажэньнем сталіцы й служыць выразам велічы імпэрыі[10]. Для ўзьвядзеньня грандыёзнага храма Юстыніян выкупіў у прыватных уласьнікаў бліжэйшыя вучасткі зямлі й загадаў зьнесьці па іх існыя пабудовы. Для кіраўніцтва працамі Юстыніян запрасіў лепшых архітэктараў таго часу: Ісыдара Мілецкага і Антэмія Тральскага, якія раней зарэкамендавалі сябе ўзьвядзеньнем царквы Сьвятых Сергія і Вакха. Пад іхных кіраўніцтвам працавала штодня па 10 тысяч працаўнікоў[10].
На пабудову быў выкарыстаны найлепшы будаўнічы матэрыял. Мармур прывозілі з Праконіса, Нумідыі, Карыста й Ераполісу. Таксама ў Канстантынопаль паводле імпэратарскага цыркуляру[11] звазіліся архітэктурныя элемэнты старажытных пабудоваў, як то з Рыма былі дастаўленыя восем порфіравых калёнаў, узятых з храма Сонца, а з Эфэсу восем калёнаў зь зялёнага мармуру[10]. Акрамя мармуровых упрыгожваньняў Юстыніян, з мэтай надаць храму небывалы бляск і раскошу, выкарыстаў на ягонае ўпрыгожваньне золата, срэбра, слановую костку.
Пышнасьць храма да такой ступені дзівіла народную фантазію, што склаліся легенды аб непасрэдным удзеле ў ягоным збудаваньні нябесных сілаў. Паводле адной легендзе, Юстыніян хацеў пакрыць золатам сьцены Сьвятой Сафіі ад падлогі да скляпеньняў, але астролягі прадраклі, што «ў канцы стагодзьдзяў прыйдуць вельмі бедныя цары, якія, з мэтай захапіць усе багацьця храма, зрыюць яго да падмурку», і імпэратар, які клапаціўся пра сваю славу, абмежаваў раскошу пабудовы[12].
Будаўніцтва сабора паглынула тры гадавыя прыбыткі Бізантыйскай імпэрыі. «Салямон, я перасягнуў цябе!» — такія словы прамовіў, паводле паданьня, Юстыніян, увайшоўшы ў пабудаваны сабор і маючы на ўвазе легендарны Ерусалімскі Храм[13]. Урачыстае асьвячэньне храма 27 сьнежня 537 году зьдзейсьніў канстантынопальскі патрыярх Міна.
Крыніцы
Вонкавыя спасылкі
Сафійскі сабор (Канстантынопаль) — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
- Фатаграфіі Сабору Сьвятой Сафіі
- Віртуальны тур па саборы. Сайт міністэрства культуры й турызму Турэччыны
- Сярэднявечная рэканструкцыя сабору
- Сучаснае апісаньне сабору
- Інтэрактыўны плян пабудовы
- Сафійскі сабор. Гісторыя й інфармацыя
- Трохвымерны панарамны тур па саборы