Хвароба Альцгаймэра
Хвароба Альцгаймэра (таксама сэнільная дэмэнцыя альцгаймэраўскага тыпу) — найбольш распаўсюджаная форма дэмэнцыі, невылечнае дэгенэратыўнае захворваньне, упершыню было апісана ў 1906 годзе нямецкім псыхіятрам Аляісам Альцгаймэрам. Як правіла, яно выяўляецца ў людзей старэйшых за 65 год[1], але існуе і раньняя хвароба Альцгаймэра — рэдкая форма захворваньня. Агульнасусьветная захворваемасьць на 2006 год ацэньвалася ў 26,6 млн чалавек, да 2050 году колькасьць хворых можа вырасьці ў чатыры разы[2]. Ад хваробы пакутуюць 20% асобаў ва ўзросьце пасьля 85 гадоў[3].
У кожнага чалавека хвароба працякае па-свойму, але пры гэтым назіраецца шэраг агульных сымптомаў[4]. Першыя прыкметныя праявы звычайна па памылцы зьвязваюць з старэчым узростам ці тлумачаць уплывам стрэсу[5].
Найбольш часта на раньніх стадыях распазнаецца засмучэньне памяці, гэты сымптом можа выяўляцца, напрыклад, няздольнасьцю ўспомніць нядаўна завучаную інфармацыю. Пры звароце да лекара й падазрэньні на хваробу Альцгаймэра для ўдакладненьня дыягназу звычайна аналізуюць паводзіны, праводзяць сэрыю кагнітыўных тэстаў, калі магчыма, праводзіцца магнітна-рэзанансная тамаграфія[6].
З разьвіцьцём хваробы выяўляюцца такія сымптомы, як блытлівасьць, раздражняльнасьць і агрэсіўнасьць, ваганьне настрою, парушэньне здольнасьці гаварыць і разумець сказанае (афазія), адбываецца страта доўгачасовай памяці й агульнае самаліквідаваньне хворага ад справаў па меры згасаньня сьвядомасьці[5][7]. Паступовая страта функцыяў арганізма вядзе да сьмерці[8]. Індывідуальны прагноз абцяжараны з-за варыяцыяў у працягласьці плыні хваробы, якая можа разьвівацца падспудна на працягу доўгага часу, перш чым стануць прыкметныя сымптомы й будзе пастаўлены дыягназ. Сярэдняя працягласьць жыцьця пасьля ўстанаўленьня дыягназу складае каля сямі гадоў[9], менш трох адсоткаў хворых жывуць больш чатырнаццаці гадоў[10].
У цяперашні час не дасягнута поўнага разуменьня чыньнікаў і ходу хваробы Альцгаймэра. Дасьледаваньні кажуць аб асацыяцыяваньні хваробы з назапашваньнем бляшак і нэўрафібрылярных клубкоў у тканінках мозгу[11]. Сучасныя мэтады тэрапіі толькі некалькі зьмякчаюць сымптомы, але пакуль не дазваляюць ні спыніць, ні запаволіць разьвіцьцё захворваньня. Мноства пэрспэктыўных мэтадаў тэрапіі дасягнулі этапу клінічных выпрабаваньняў, колькасьць якіх на 2008 год складала больш за пяцьсот, аднак незразумела, ці будзе даказаная іхная эфэктыўнасьць. У 2012 годзе ЗША спынілі пошукі лекаў ад хваробы Альцгаймэра. Дзьве амэрыканскія кампаніі спынілі распрацоўку некалі пэрспэктыўнага прэпарата для палягчэньня наступстваў страты памяці пры хваробы Альцгаймэра пасьля двух клінічных дасьледаваньняў, падчас якіх сродак ня здолеў дапамагчы хворым.
Хвароба Альцгаймэра належыць да захворваньняў, якія накладваюць самы цяжкі фінансавы груз на грамадзтва ў разьвітых краінах[12][13].
Характарыстыка
Пераддэмэнцыя
Першыя сымптомы часьцяком блытаюць з праявамі старэньня або рэакцыяй на стрэс[5]. Найбольш раньнія кагнітыўныя цяжкасьці выяўляюцца ў некаторых людзей пры дэталёвым нэўракагнітыўным тэставаньні за восем гадоў да пастаноўкі дыягназу. Гэтыя першапачатковыя сымптомы могуць адбівацца на выкананьні самых складаных паўсядзённых задачаў[14]. Найбольш прыкметным зьяўляцца засмучэньне памяці, якое праяўляецца ў цяжкасьці пры спробе ўспомніць нядаўна завучаныя факты й у няздольнасьці засвоіць новую інфармацыю[15][16]. Малапрыкметныя праблемы выканаўчых функцыяў, як то засяроджанасьці, плянаваньня, кагнітыўнай гнуткасьці й абстрактнага мысьленьня, або парушэньне сэмантычнай памяці (памяць аб значэньні словаў, аб узаемаадносінах канцэпцыяў), таксама могуць быць сымптомам раньніх стадыяў хваробы Альцгаймэра[17][18]. На гэтай стадыі можа адзначацца апатыя, якая застаецца самым устойлівым нэўрапсыхіятрычным сымптомам на ўсім працягу захворваньня[19]. Розныя аўтары перакладаюць тэрмін «mild cognitive impairment» (MCI)[20] як «мяккае кагнітыўнае зьніжэньне» або «умеранае кагнітыўнае парушэньне».
Раньняя дэмэнцыя
Прагрэсавальнае зьніжэньне памяці й агнозія пры хваробе Альцгаймэра рана ці позна вядуць да пацьвярджэньня дыягназу. У невялікай колькасьці пацыентаў пры гэтым на першы плян выступаюць не засмучэньні памяці, а парушэньні гаворкі, выканаўчых функцыяў, успрыманьня альбо рухальныыя парушэньні (апраксія)[21]. Хвароба па-рознаму адбіваецца на розных аспэктах памяці. Старыя ўспаміны пра ўласнае жыцьцё (эпізадычная памяць), даўно завучаныя факты (сэмантычная памяць), імпліцытная памяць (цьмяная «памяць цела» аб пасьлядоўнасьці дзеяньняў, напрыклад, пра тое, як выкарыстоўваць сталовыя прыборы) у меншай ступені схільныя разладу ў параўнаньні з новымі фактамі або ўспамінамі[22]. Афазія ў асноўным характарызуецца зьмізарненьнем слоўнікавага запасу й зьніжанай бегласьці гаворкі, што ў цэлым аслабляе здольнасьць да вуснага й пісьмовага выразу думак. На гэтай стадыі хваробы чалавек звычайна здольны адэкватна апэраваць простымі паняткамі пры маўленчых зносінах[23]. Пры маляваньні, апрананьні адзеньня й іншых задачах з выкарыстаньнем тонкай маторыкі, чалавек можа здавацца няёмкім з-за пэўных праблемаў з каардынацыяй і плянаваньнем рухаў[24]. З разьвіцьцём хваробы чалавек часьцяком цалкам здольны выконваць многія задачы незалежна, аднак яму можа спатрэбіцца дапамога ці нагляд пры спробе правесьці маніпуляцыі, якія патрабуюць асаблівых кагнітыўных намаганьняў[21].
Крыніцы
Вонкавыя спасылкі
Хвароба Альцгаймэра — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
- Сучасныя ўяўленьні аб хваробе Альцгаймэра(недаступная спасылка). (рас.)
- Дасьледчы цэнтар хваробы Альцгаймэра. National Institute of Aging. (анг.)
- Альцгаймэраўская асацыяцыя. (анг.)