Халупнікі

Адзінага сялянскага саслоўя ў Польшчы і Вялікім Княстве Літоўскім не існавала, было некалькі саслоўных груп − халупнікі, бабылі, кутнікі, каморнікі, — малазямельныя і зусім беззямельныя сяляне, вымушаныя зарабляць на жыццё рознага роду промысламі, рамяством, наёмнай працай на чужой зямлі^[2]. Халупнікі з’явіліся пасля Уставы на валокі 1557 года, выдадзенай каралём Жыгімонтам II Аўгустам, калі многія сяляне страцілі зямлю і засталіся толькі з уласнай хатай (халупай) і невялікім зямельным надзелам да 3 моргаў (прыблізна 2,13 гектара)^[3].

Маёмасць халупнікаў складалася з халупы і некалькіх дробных жывёл. Халупнікі не адпрацоўвалі паншчыну і не плацілі чынш, але плацілі пану пасядзінкі за пражыванне на яго зямлі: 2-4 злотых^[4]. У агульнай структуры насельніцтва колькасць халупнікаў у другой палове XVI стагоддзя была нязначнай − вагалася ад 2 да 5 %. У далейшым колькасць халупнікаў расла, і ў сярэдзіне XIX стагоддзя яны ўжо займалі ад 7 да 24 % хатніх гаспадарак у сёлах Украіны. Малазямельныя халупнікі ў XVII стагоддзі зліліся з цяглымі сялянамі, і ўжо сталі адбываць пешую паншчыну — 25 дзён у годзе, і іншыя павіннасці. Пасля скасавання паншчыны, у цэлым халупнікі не атрымлівалі зямлі, застаючыся сельскагаспадарчымі працаўнікамі ці адыходзілі ў гарады^[5][6].

• Рембовский А. История и значение чиншевого владения в Западном крае. − СПб., 1886. С. 156.
• Похилевич Д. Л. Крестьяне Белоруссии и Литвы в XVI—XVIII в. ― Львов, 1957. С. 179.
• Голубеў В. Ф. Сялянскае землеўладанне и землекарыстанне на Беларусі XVI—XVIII ст. ― Мн., 1992. С. 175.
• Бойко І. Д. Селянство України в другій половині XVI — першій половині XVII ст. − К., 1963. С. 332.
• Jawor G. Ludność chłopska i społeczności wiejskie w województwie lubelskim w późnym średniowieczu (schyłek XIV — początek XVI wieku). − Lublin, 1991. S. 174.