Alexandre Dumas (tad)
Alexandre Dumas (1802-1870) a oa ur skrivagner gall eus an XIXvet kantved, brudet gant e romantoù istorel.
Mab e oa d'ar jeneral gall Thomas Alexandre Dumas (1762-1806). E vab Alexandre Dumas (1824-1895) a oa skrivagner ivez.
Buhez
Mab-bihan ur sklavez
Mab-bihan ur sklavez bet ganet e Monte Cristi e Santo Domingo a oa Alexandre Dumas. Marie-Cessette Dumas a oa anv ar vaouez-se, dimezet da Alexandre Antoine Davy de La Pailleterie, un nobl diarc'hant eus Normandi aet da c'hounit e vuhez e plantadegoù sukr ar C'haraib[1]. Evit paeañ e veaj distro da Frañs, tro-dro 1774, en doa gwerzhet en-dro e wreg hag o fevar bugel. Koulskoude diwezhatoc'h en doa adprenet e vab henañ Thomas Alexandre Dumas evit kas anezhañ da vro C'hall ha reiñ dezhañ un deskadurezh e doare noblañs ar mare-se.
Lakaat a reas Thomas Alexandre Dumas e anv e rejimant dragoned ar Rouanez e 1786. Dont a reas da vezañ ur jeneral e-pad an Dispac'h, an hiron kentañ o tizhout ar renk-se el lu[3]. Dimezet e oa da verc’h un ostalerour eus Villers-Cotterêt, Louise Labouret. Tri bugel en doa bet ar c'houplad : div blac'h hag ur mab, Alexandre Dumas, bet ganet d'ar 24 a viz Gouere 1802.
Bugaleaj ha yaouankiz
Mervel a reas ar jeneral Dumas e 1806. Skoliataet e voe Alexandre Dumas e skolaj Villers-Cotterêt, met skañv e chomas e zeskadurezh. E 1816 e krogas da labourat evel skoazeller evit un notaer. Ne oa ket pinvidik tamm ebet. Tri bloaz war-lerc'h e reas anaoudegezh gant Adolphe de Leuwen a lakas anezhañ da zizoloiñ ar barzhoneg hag ar c'hoariva.
E 1823 e tivizas mont da Bariz evit gounit e vuhez o skrivañ pezhioù-c'hoari e stil "vaudeville". Ne reas ket berzh a-raok 1825 met e voe skoazellet gant ar jeneral Foy a oa mignon e dad, evit kavout ul labour er velestradurezh.
Kerkent ha Reveulzi Gouere 1830 e kemeras perzh e emgannoù e straedoù Pariz evit enebiñ ar rouantelezh ha souten ar Republikaned.
Gant Henri III et sa cour (1828), e bezh istorel kentañ, e voe lañset e vrud war leurenn al lennegezh e Pariz. Alies e voe taget abalamour da liv e groc'henn[4].
Evit tec'het kuit ouzh ar c'holera ez eas da Suis e 1832 e lec'h e reas anaoudegezh gant Châteaubriand. Kregiñ a reas ur prantad beajoù da Italia, Alamagn, Belgia, Spagn, Aljeria a vago e levr Impressions de voyage.
Romantoù-kazetenn
E 1836 e voe embannet e kelaouenn La Presse, ar romant-kazetenn kentañ e Frañs, gant ur skrid savet gantañ[5]. Adalek 1840 hag e-pad 11 bloaz e kenlaboure evit ar romantoù-kazetenn gant Auguste Maquet, met ne voe embannet an istorioù nemet dindan anv Dumas. Skrivañ a rae dibaouez ha karantez al lennerien evit e romantoù a vage gwerzh ar c'hazetennoù e lec'h e vejont embannet : Les Trois mousquetaires (1844), Le comte de Monte Cristo (1844-1846), La Reine Margot (1844-1845), Vingt ans après (1845)... Ijinañ a rae ar romantoù a-feur ma veze embannet er c'helaouennoù, o skrivañ meur a hini d'ar memes koulz hep meskañ nag an istorioù, nag ar c'henarroudoú istorel.
E penn ur sal-c'hoariva
Sevel a reas e c'hoariva dezhañ e Pariz, an Théátre historique, bet digoret e 1847. Aze e veze savet pezhioù-c'hoari diwar e romantoù. Pinvidik mor e oa Alexandre Dumas d'ar c'houlz-se ha dispignañ a rae divuzul. Stardet e voe gant Dispac'h 1848, o koll e-pad mizioù e c'hounidoù boas (c'hoariva, romantoù-kazetenn) hag o lakaat e startijenn o kabaliñ evit dilennadegoù ar Breujoù hep dont a-benn da vezañ dilennet hag o souten Eugène Cavaignac a-enep Louis-Napoléon Bonaparte evit dilenn prezidant an eilvet Republik. Freuz-stal a reas e sal-c'hoariva e 1850.
Divroañ
Sailhet gant dleoù ha kounnaret gant taol-Stad Bonaparte e tivroas e 1851 da Belgia asambles gant Victor Hugo. Echuet e voe neuze ar c'henlabour gant Maquet. Evit distreiñ da Bariz, ar pezh a c'hoarvezas e 1853, e rankas reiñ 45% eus e wirioù aozer a-vremañ ha dazont d'e gredourien. Tabut a savas an diskoulm-mañ etre Dumas ha Maquet. Neuze e lañsas Dumas e gelaouenn bemdeziek anvet Le Mousquetaire e lec'h e embanne eñvorennoù ha romantoù istorel.
E 1854 e reas berzh bras e vab, anvet eveltañ, gant ar pezh c'hoari La Dame aux camélias.
Ur veaj hir da Rusia a reas e 1858-1859 gant ur mignon livour, Jean-Pierre Moynet. E 1860 e werzhas madoù evit prenañ armoù ha skoazellañ Giuseppe Garibaldi e Italia. Kas a reas e-unan an armoù ha test an emgannoù e voe. Treiñ a reas e galleg eñvorennoù Garibaldi ivez. Chom a reas e-pad tri bloaz e Napoli, betek 1861, o ren furchata ha mirdi Pompei.
Republikan en XIXvet kantved
Ur spered republikan ha digor a oa gant Alexandre Dumas. Evel e dad e oa kizidik da vuhez ar re zu o c'hroc’henn ha da zivizoù ar gouarnamant war ar sujed-se. Ne felle ket dezhañ plegañ kennebeut e-tal urzh divezek ar Gatoliked. Setu perak eo bet kontrollet alies e oberennoù gant ar gouarnamant[6] pe dre wask ar Gatoliked ; evel-se n’en doa ket gellet mont betek penn e romant-gazetenn Isaac Laquedem a gonte buhez ar Boudedeo[7]. E 1863 o doa embannet ar gardinaled en Index Librorum Prohibitorum e vije difennet d'ar Gatoliked lenn romantoù Dumas tad ha mab[8].
Merc’hetaer eus ar c'hentañ
Bezañ tad 250 bastard e babore Alexandre Dumas[9]. En o zouez n’en doa anavezet nemet daou vugel : Alexandre, ganet e 1824 eus e amezegez Laure Dabay, a deuio da vezañ skrivagner evel an tad ha Marie Alexandrine, ganet e 1831 eus Belle Kreilssamer, un aktourez. Dimezet e voe bet e-pad eizh bloaz d’un aktourez all, Ida Ferrier ; an disparti en doe koustet ker dezhañ, rediet e voe da werzhañ ar c’hastell en doa savet e Marly.
Breizh en e oberennoù
Meur a-wech en doa ijinet Alexandre Dumas istorioù liammet da Vreizh. Da goulz ar romantelezh e oa bet awenet, evel kalz a arzourien all, gant tem ar chouanerezh a vez kavet e-barzh La comtesse de Charny (1842), Jeannic le Breton, ou le gérant responsable (pezh c’hoari, 1842), Les compagnons de Jéhu (1857) pe Les louves de Machecoul (1858).
E-barzh Le capitaine Paul (1838) e ijinas penn kentañ buhez Paul Jones, haroz James Fenimore Cooper e-barzh The Pilot, a tale of the sea (1824). Profitet en doa Dumas eus ur veaj da Naoned evit mont betek An Oriant ha klask e dielloù ar Morlu roudoù ouzh donedigezh Paul Jones ; displeg a reas ar raklabour-se e rakskrid e romant[10].
Komz a zo ivez eus Beltram Gwesklin e-barzh Le Bâtard de Mauléon (1846).
Teir gwech d’an nebeutañ e mennegas kêr Naoned pe Liger-Atlantel o vezañ perzh ouzh Breizh : e-barzh Le chevalier d’Harmental (1843)[11], Le vicomte de Bragelonne (1847)[12] ha Les louves de Machecoul (1858)[13]. Ar skridoù-se a zo implijet gant stourmerien adunanidigezh melestradurel Breizh evit difenn o sav-boent.
E 1869 e teuas Alexandre Dumas da Roazhon da enklask diwar-benn marv iskiz Pierre Charles Silvestre de Villeneuve (1763-1806), an amiral a rene morlu Frañs ha Spagn a-enep ar Rouantelezh Unanet e-pad emgann Trafalgar. Fellout a rae da Dumas sevel ur romant diwar-benn an istor-se, met ne reas ket[14].
Bloavezhioù diwezhañ
E miz Ebrel 1864 e tistroas eus Italia da Bariz. Prezegennoù a roas e kêrioù Frañs diwar-benn e eñvorennoù, kenderc'hel a reas da embann romantoù, beajiñ a reas e Aostria-Hungaria e 1865 hag e Alamagn e 1866. E gelaouenn Le Mousquetaire a adlañsas e 1866 ha zoken e lañsas e 1868 ur gelaouenn nevez, D’Artagnan.
E oberenn ziwezhañ skrivet e Rosko
E fin e vuhez e oa mennet mab bihan ostalerour Villers-Cotterêt da embann Geriadur meur ar gegin, un oberenn gant 3 000 rekipe, pep hini bet tañvaet gantañ hervezañ. E 1869 e tilojas eta da Rosko e Penn-ar-Bed evit bodañ e skridoù[15] e-pad an Hañv. Ar dornskrid a roas d’e embanner e Meurzh 1870, c’hwec'h miz a-raok bezañ tapet gant ur gwallzarvoud gwazhienn ha mervel e ti e vab, d’ar 5 a viz Kerzu 1870, da lavaret eo e-pad ar brezel a-enep an Alamaned. Douaret e voe e gorf en ur gêriadenn nepell ouzh Dieppe. Abalamour d’ar brezel e voe ret gortoz 1872 evit kas e arched da vered Villers-Cotterêt ha ne voe ket embannet e C'heriadur meur a-raok 1873.
Herezh
D’an 30 a viz Here 2002 e voe treuzkaset e gorf d’ar Panthéon e Pariz[16].
Hervez Index translatonium an Unesco emañ Alexandre Dumas e-touez ar skrivagnerien a zo bet troet o oberennoù ar muiañ. An 13vet plas en deus gant 2540 troidigezh[17].
Oberennoù
C'hoariva
- La Chasse et l'Amour, 1825[18]
- La Noce et l'Enterrement, 1826[19]
- Henri III et sa cour , 1829
- Christine, ou Stockholm, Fontainebleau et Rome, 1830
- Napoléon Bonaparte ou Trente Ans de l’Histoire de France, 1831
- Antony, 1831
- Charles VII chez ses grands vassaux , 1831
- Teresa, 1831[20]
- La Tour de Nesle, 1832[21]
- Kean, 1836
- Piquillo (opera-komek)[22]
- Caligula, 1837[23]
- Mademoiselle de Belle-Isle, 1837
- L'Alchimiste (pezh-c'hoari), 1839[23]
- Les Demoiselles de Saint-Cyr, 1843[24]
- Louise Bernard, 1843[24]
- Halifax, 1842[25]
- Le Laird de Dumbiky, 1844[24]
- Contes, 1844
Danevelloù
- Blanche de Beaulieu (e Nouvelles contemporaines), 1826
- Crimes célèbres, 1839–1841[26]
Eñvorennoù-beajoù
- Impressions de voyage, 1833
- Nouvelles Impressions de voyage (Midi de la France), 1841
- Excursions sur les bords du Rhin, 1841
- Souvenirs de voyage : Une année à Florence, 1841
Romantoù
- Souvenirs d’Anthony, 1835
- Chroniques de France : Isabel de Bavière, 1835
- La Salle d’armes / Pauline, 1838
- Leo Burckart gant Gérard de Nerval
- Le Capitaine Paul, 1838
- Le Capitaine Pamphile, 1839
- La Comtesse de Salisbury, 1839
- Acté, 1839
- Napoléon, 1840
- Aventures de John Davys, 1840
- Othon, l’archer, 1840
- Les Stuarts, 1840
- Maître Adam le calabrais, 1840
- Le Maître d’armes, 1840–1841[27]
- Praxède, 1841
- Aventures de Lydéric, grand-forestier de Flandre, 1841
- Un mariage sous Louis XV (pezh-c'hoari), 1841[28]
- Jeanne la pucelle (1429-1431), 1842
- Le Speronare, 1842
- Le Capitaine Arena , 1842
- Le Chevalier d'Harmental, 1842[29]
- Le Corricolo, 1843
- Filles, Lorettes et Courtisanes, 1843
- Georges, 1843
- Ascanio ou l'Orfèvre du roi, 1843[30]
- Amaury, 1843[30]
- Sylvandire, 1844[31]
- Fernande, 1844[32]
- Les Trois Mousquetaires, 1844[31]
- Albine ou le Château d’Eppstein, 1844
- Cécile ou la Robe de noces, 1844
- Gabriel Lambert, 1844
- Louis XIV et son siècle, 1844
- Vingt ans après, 1845[31]
- La Guerre des femmes, 1845
- Le Comte de Monte-Cristo, 1845–1846[31]
- Une fille du régent, 1845[31]
- La Reine Margot, 1845[31]
- Les Médicis, 1845
- Les Frères corses, 1845
- Le Chevalier de Maison-Rouge, 1845–1846[31]
- La Dame de Monsoreau, 1846[31]
- Le Bâtard de Mauléon, 1846[31]
- Joseph Balsamo, 1846[31] – awenet gant buhez Giuseppe Balsamo
- Les Deux Diane, 1846[30]
- Impressions de voyage : De Paris à Cadix, 1847
- Les Quarante-Cinq, 1847[31]
- Catilina (théâtre), 1848[31]
- Hamlet, prince de Danemark (pezh-c'hoari), 1848[30]
- Le Vicomte de Bragelonne ou Dix ans plus tard, 1848[31]
- Les Mille et Un Fantômes, 1849[33]
- Le Collier de la reine, 1849[31] – awenet gant afer karkan ar Rouanez
- La Femme au collier de velours, 1850
- La Tulipe noire, 1850
- Le Trou de l’enfer, 1850
- La Colombe, 1850
- La Chasse au chastre (pezh-c'hoari), 1850[31]
- Montevideo ou Une nouvelle Troie, 1850
- Le Drame de quatre-vingt-treize, 1851
- Impressions de voyage : Suisse, 1851
- Ange Pitou, 1851[31]
- Olympe de Clèves, 1851[31]
- Conscience l'innocent, 1852
- Un Gil Blas en Californie, 1852[34]
- Histoire de la vie politique et privée de Louis-Philippe, 1852
- La Maison de Savoie, depuis 1555 jusqu'à 1850, 1852-1856
- Emmanuel Philibert, t. 1, 1852
- Léone-Léona, t. 2, 1853
- Mémoires de Jeanne d’Albert de Luynes, comtesse de Verrue, surnommée la Dame de Volupté, t. 3, 1855
- De Victor Amédée III à Charles Albert, t. 4, 1856
- La Comtesse de Charny, 1853
- Le Pasteur d’Ashbourne, 1853
- Isaac Laquedem, 1853
- Les Drames de la mer, 1853
- Ingénue, 1853[35]
- La Jeunesse de Pierrot, 1854
- Une vie d’artiste, 1854
- Catherine Blum, 1854
- Saphir, 1854
- Vie et Aventures de la princesse de Monaco, 1854
- Le Marbrier (pezh-c'hoari), 1854[36]
- La Conscience (pezh-c'hoari), 1854[37]
- Le Capitaine Richard, 1854[30]
- Les Mohicans de Paris, 1854-1855[37]
- Souvenirs de 1830 à 1842, 1854
- La Jeunesse de Louis XIV (pezh-c'hoari), 1854
- La Dernière Année de Marie Dorval, 1855
- Marie Giovanni, journal d’une parisienne, 1855
- Le Gentilhomme de la Montagne (El Salteador), 1855
- Le Page du duc de Savoie, 1855[38]
- Les Grands Hommes en robe de chambre : César, Henri IV, Richelieu, 1855–1856
- Mémoires d'une aveugle ou Madame du Deffand, 1856[39]
- Les Compagnons de Jéhu, 1856
- Les Crimes célèbres, 1856
- La Tour Saint-Jacques (pezh-c'hoari), 1856[40]
- Le Fils de la nuit ou Le Pirate (pezh-c'hoari), 1856 – Kenlabour gant Gérard de Nerval, Bernard Lopez ha Victor Séjour[41]
- Un cadet de famille ou Mémoires d'un jeune cadet, 1856[42]
- L’Homme aux contes, 1857
- Charles le Téméraire, 1857
- Le Meneur de loups, 1857[43]
- L'Invitation à la valse (pezh-c'hoari), 1857[30]
- La Dame de volupté ou Mémoires de Jeanne d’Albert de Luynes, comtesse de Verrue, 1857[39]
- Les Louves de Machecoul, 1858[43]
- Black, 1858[43]
- De Paris à Astrakan, 1859
- Jane, 1859
- L'Île de feu, 1859[44]
- Le Fils du forçat, ou Monsieur Coumbes, ou Histoire d’un cabanon et d’un chalet, 1859[43]
- La Maison de glace, 1860
- La Route de Varennes, 1860
- Mémoires de Garibaldi, 1860
- Une aventure d’amour, 1860
- Le Roman d'Elvire (opera-komek)[45]
- Le Père La Ruine, 1860[43]
- Le Père Gigogne, contes pour les enfants, 1860
- La Marquise d’Escoman, 1860[43]
- L'Envers d'une conspiration (pezh-c'hoari), 1860[46]
- Une nuit à Florence sous Alexandre de Médicis, 1861
- Les morts vont vite, 1861
- Bric-à-brac, 2 vol. 1861
- La Princesse Flora, 1863
- La Boule de neige, 1863
- La Dame de volupté ou Mémoires de Jeanne d’Albert de Luynes, 1863[38]
- La San Felice, 1864 :
- La San Felice
- Emma Lyonna
- Le Destin de la San Felice
- Pietro Monaco sua moglie Maria Oliverio e i loro complici, 1864
- Les Deux Reines, 1864[39][38]
- Lady Hamilton ou Souvenirs d'une favorite, 1865 (embannet e vez a-wechoù ar romant-mañ dindan an titl Confessions d'une favorite)
- Le Fils du forçat, 1865
- Les Blancs et les Bleus, 1867
- Les Hommes de fer, 1867
- Histoire d'un lézard (Souvenirs de Naples) (moullet e Gazette du grand monde), 1867/8
- La Terreur prussienne, souvenirs dramatiques, 1868
Oberennoù dalif
- L'Assassinat de la rue Saint-Roch, 1861 . Diwar un danevell gant Edgar Allan Poe
- Ali Pacha, 1862
- Création et Rédemption, 1863
- La Fille du marquis, 1863
- Le Prince des voleurs, 1863
- Robin Hood le proscrit, 1863
- L’Île de feu, 1863
- Le Comte de Moret, 1865
- Parisiens et Provinciaux, 1867
- Le Chevalier de Sainte-Hermine, 1869
- Création et Rédemption : Le Docteur mystérieux / La Fille du marquis, 1872
- Le Prince des voleurs / Robin Hood le proscrit, 1872-1873[42]
- Grand Dictionnaire de cuisine, 1873